Teispes

Teispes
Teispes
Büyük Kral; Arşan Kralı
	Behistun Yazıtı'nda Büyük Darius'a göre Teispes'in Ahameniş soyundaki konumu.
Hüküm süresi	MÖ 675–640
Önce gelen	Ahameniş
Sonra gelen	I. Kiros
Ölüm	MÖ 640
Çocuk(lar)ı	Ariaramnes; I. Kiros;
Hanedan	Ahameniş
Babası	Ahameniş

Teïspes (Grekçe Grekçe: Τεΐσπης</link> ; Eski Farsça: 𐎨𐎡𐏁𐎱𐎡𐏁^[2]</ref> Cišpiš ; Akadca: 𒅆𒅖𒉿𒅖 Šîšpîš,^[3] Elamca: Zi-iš-pi-iš)^[4] MÖ 675-640'da Anşan'ı yönetiyordu. Persisli Ahamenişlerin oğlu ve Büyük Kiros'un atalarından biriydi.^[4] I. Kiros ve Ariaramnes'in ikisinin de onun oğulları olduğuna dair kanıtlar vardır.^[4] I. Kiros, Büyük Kiros'un büyükbabasıdır, Ariaramnes ise Büyük Darius'un büyük büyükbabasıdır.

MÖ 7. yüzyıla ait belgelere göre Teispes, Perslerin Med egemenliğinden kurtulmasından sonra gerçekleştiği tahmin edilen Elam kenti Anşan'ı ele geçirerek küçük krallığını genişletmiştir. Ancak krallığı Yeni Asur İmparatorluğu'nun (MÖ 911-605) bir vasal devletiydi. Yerine ikinci oğlu I. Kiros geçmiştir.^[4]

İsim

İsmin Eski Farsça versiyonu Čišpiš'tir ; Walther Hinz ve Heidemarie Koch bunu *Čaišpiš olarak yorumlarlar, ancak bu yanlış görünmektedir.^[4]^[5] Rüdiger Schmitt bu ismin "muhtemelen İranlı" olduğunu düşünürken ^[4] Jan Tavernier ise bunun Elam kökenli olabileceğini söyler.^[5] Her iki durumda da etimolojisi bilinmemektedir.^[4]^[5] Muhtemelen Hurri fırtına tanrısı Tešup'un ismiyle ya da Kimmer kralı Teušpa'nın ismiyle bir ilgisi yoktur.^[4] (Elam) lakaplı 𒍝𒆜𒉿𒆜𒅆𒅀 Zaišpîšiya ile bağlantısı belirsizdir; Hinz bunun ismin sıfat biçimini, *Čaišpišya'yı temsil ettiğine inanırken, Schmitt bunun yerine *Čašpišya okunuşunu tercih eder ^[5] ve bu iki ismin birbiriyle ilişkili olmadığını söyler.^[4]

Vasili Abayev, Čišpiš'in Eski Hintçe sú-śiśvi'nin İran biçimini temsil ettiğini ve "iyi büyüyen" anlamına geldiğini ileri sürmüştür.^[5] János Harmatta, "lider" anlamına gelen Soğdca čp'yš ile olası bir ilişki önerdi.^[5] Ancak Tavernier, her iki önerinin de ikna edici olmadığını düşünür.^[5] Wojciech Skalmowski tarafından öne sürülen bir diğer İran türevi ise ismin Eski Hintçe cit-, "düşünce, zekâ" ve pi-, "kabarmak, taşmak" kelimelerinin birleşiminden oluştuğu şeklindedir.^[5]

Elam dilindeki türevlerine gelince, Tavernier iyi bir tanesinin bulunmadığını söyler.^[5] "Yenilemek, onarmak" anlamına gelen piš- fiil kökü bazı Elam isimlerinde bulunmaktadır, ancak ilk kısmı açıklamak zordur.^[5] Tavernier, bazı bileşiklerde šiš olarak geçen šišnali, "güzel" ile olası bir bağlantı olduğunu ileri sürer; o zaman bir Elam ismi olan *Šišpiš, "güzeli yenilemek" anlamına gelebilir.^[5] Ancak bu, Elam dilinde ismin neden Zišpiš olarak yazıldığını açıklamaz, çünkü šišnali yalnızca š ile yazılır.^[5]

Persepolis tabletlerinde Čišpiš adında başka bir kişinin adı da geçmektedir.^[4] Bu kişi MÖ 503 ve 502'den kalma tabletlerde çeşitli miktarlarda tahıl alan kişi olarak anılıyor ve Elam'da Zila-Umpan adlı bir yer ile ilişkilendirilmektedir.^[4]

Ayrıca bakınız

Teispidler

Kaynakça

Özel

^ Kiros Silindiri
^ Akbarzadeh & Yahyanezhad 2006, s. 56.
^ Kent (1384 AP), page 394
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Schmitt, 1992
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Tavernier, Jan (2007). Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550-330 B.C.). Leuven: Peeters. ss. 518-9. ISBN 9789042918337. OCLC 167407632.

Genel

Akbarzadeh, D.; Yahyanezhad, A. (2006). The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts) (Farsça). Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati. ISBN 964-8499-05-5.
Kent, Ronald Grubb (2005). Old Persian: Grammar, Text, Glossary (Farsça). translated into Persian by S. Oryan. Pizhūhishkadah-i Zabān va Gūyish bā hamkārī-i Idārah-i Kull-i Umūr-i Farhangī. ISBN 964-421-045-X.
Schmitt, Rüdiger (1992). "ČIŠPIŠ". Encyclopaedia Iranica. 5.

[1] Kiros Silindiri

[FOOTNOTEAkbarzadehYahyanezhad200656-2] Akbarzadeh & Yahyanezhad 2006, s. 56.

[3] Kent (1384 AP), page 394

[Schmitt-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Schmitt, 1992

[Tavernier-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Tavernier, Jan (2007). Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550-330 B.C.). Leuven: Peeters. ss. 518-9. ISBN 9789042918337. OCLC 167407632.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Medya ve Ahameniş hükümdarları
Ahameniş soy ağacı
Medya (MÖ 728–550)	Deioces Fraortis Madyes Siyaksares Astyages
Ahameniş (MÖ 550–330)	Ahameniş Ariaramnes Arsames Teispes I. Kiros I. Kambises II. Kiros II. Kambises Smerdis Gaumata I. Darius I. Serhas I. Artaserhas II. Serhas Sogdianus II. Darius II. Artaserhas III. Artaserhas IV. Artaserhas Arses III. Darius V. Artaserhas Bessus
Eğik yazı doğrudan doğruya tanıklık edilmeyen ve bu nedenle muhtemelen efsanevi olan kralları gösterir.

g t d Ahameniş hükümdarlar
Soy ağacı - Ahameniş Krallığı
Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı	Ahameniş Ariaramnes Arsames Teispes I. Kiros I. Kambises II. Kiros II. Kambises Smerdis Gaumata I. Darius I. Serhas I. Artaserhas II. Serhas Sogdianus II. Darius II. Artaserhas III. Artaserhas IV. Artaserhas Arses III. Darius V. Artaserhas Bessus
Lidya satrapları	Tabalus Mazaris Harpagos Oroetus Bagaeus Otanes Artaphernes I Artaphernes II Pissuthnes Tissaphernes Genç Kiros Tissaphernes Tithraustes Tiribazus Struthas Autophradates Spithridates
Hellespont Frigyası satrapları	Mitrobatis Megabazos Megabatis II. Oebares I. Artabazos I. Farnabazos II. Farnakis II. Farnabazos Ariobarzanis II. Artabazos III. Farnabazos Arsites
Kapadokya satrapları	Datames I. Ariamnis Mithrobuzanes I. Ariarathis
Küçük Asya şehirlerinin Yunan valileri	Miltiades Demaratus Gongylos Eurysthenes Prokles Histiaeus Aristagoras Themistokles Archeptolis Aridolis Amyntas II Philiscus
Likya hanedanları	Kheziga Kybernis Kuprlli Harpagus Teththiweibi Kheriga Kherei Arbinas Artembares Artumpara Mithrapata Perikle
Karya hükümdarları	I. Ligdamis Artemisia Pisindelis II. Ligdamis Adusius (satrap) Ekatomnos Mausolos II. Artemisia Idrieus Ada Piksodaros Orontobates
Makedonya kralları	I. Amintas I. Aleksandros
Sur kralları	Mattan IV Boulomenus Abdemon Evagoras Azemilcus
Sayda kralları	Eshmunazar I Tabnit Queen Amoashtart (regent) Eshmunazar II Bodashtart Yatonmilk Anysos Tetramnestos Baalshillem I Baana Baalshillem II Abdashtart I Tennes Evagoras II Abdashtart II Abdashtart III
Ermenistan satrapları	Artasyrus I. Orontes III. Darius II. Orontes
Mısır satrapları	Aryandes Pherendates Ahameniş Arsames Pherendates II Sabaces Mazaces
Baktriya satrapları	İstaspis Dadarsi Masistes Bessus
Medya satrapları	Hydarnes II. Hydarnes Atropat
Kilikya satrapları	Syennesis III II. Farnabazos Camisares Mazaeus Arsames
Diğer bilinen satraplar	Megabizos, Abrocomas, Belesys (Suriye) Ochus (Hyrcania) Satibarzanes (Aria) Atizyes (Frigya Magna) Phrataphernes (Parthia) Ariobarzanes (Persis) Abulitis (Susiana) Mazaeus (Babil)
Çoğu bölgede Ahameniş hükümdarlarının yerini MÖ 330 civarında Helenistik satraplar ve Helenistik hükümdarlar almıştır.