Telgrafçı Akif (Hüseynik)
| "Telgrafçı Akif" | ||||
|---|---|---|---|---|
| Beni Bul, 1995 albümünden Ahmet Kaya Türkü | ||||
| Yayımlanma | 1995 | |||
| Kaydedilme | 1995 | |||
| Tarz | Ağıt | |||
| Dil | Türkçe | |||
| Süre | 4:56 | |||
| Yazar | Anonim | |||
| Besteci | Anonim | |||
| Beni Bul, 1995 şarkı listesi | ||||
| ||||
Telgrafçı Akif veya Hüseynik'ten çıktım şeher yoluna, Elazığ yöresine ait, uşşak makamında, ağıt formunda bir anonim türküdür. Konusu gerçek olaylara dayanmaktadır. Eser; Pinhani,[1] Adile Kurt Karatepe,[2] Ender Balkır,[3] Devrim Kara,[4] Güler Duman,[5] Ahmet Kaya[6] gibi sanatçılar tarafından okunmuştur. Eser, Harput yöresi halk türkülerini derleyen Hafız Osman Öğe tarafından derlenmiş ve kayıt altına alınmış, TRT sanatçısı ve şef olan Mehmet Avni Özbek tarafından da 1970 yılında notaya dökülmüştür.[7] Bestenin ve güftenin kime ait olduğu bilinmemektedir. Ancak bazı kaynaklarda beste ve güftenin Saçlızade Hacı Vehbi Efendi'ye ait olduğu belirtilmektedir.[8][9] Ancak genel kanı anonim olduğu yönündedir.[10]
Ahmet Kaya, 1995 yılında yayınlanan Beni Bul albümünde esere yer vermiş (albümde 3. eserdir) ve kitleler tarafından duyulmasını ve beğenilmesini sağlamıştır.[11] 2009 yapımı Hanımın Çiftliği TV dizisinde ise Ender Balkır tarafından yorumlanmış, çok beğeni almış ve hikâyesi merak edilmiştir.[12]
Hüseynik, Elazığ'ın bir mahallesi olan Ulukent'in eski adıdır. Tarihi Harput şehrinin ve kalesinin altında yer alan Hüseynik, 1978'e kadar köy yerleşimiyken bu tarihten sonra mahalle olmuştur.
2023 yılında türkünün konusu bir akademik çalışmada yer almıştır.[13][14] Marmara Üniversitesi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, Orta Doğu Siyasi Tarihi ve Uluslararası İlişkileri Anabilim Dalı bölümünde[15] Tarihçi ve akademisyen Dr. öğretim üyesi olarak görev alan Ömer Koçyiğit, türkünün hikâyesini bir Harputludan dinledikten sonra Osmanlı arşivlerine girip Akif Bey'in izlerini bulmuş, hayatını ve şeceresini bir makalede anlatmıştır.[14] Sözkonusu makale hakemli dergi, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi'nin 2023 yılı 49. cildinin1-22 sayfalarında yayınlanmıştır.[13]
Akif Efendi
[değiştir | kaynağı değiştir]Akif Efendi (d. 1846 - ö. 21 Ağustos 1894), Hacı Hasan Ağa'nın oğlu Akif Efendi, 23 yaşındayken memur olarak Batman'a atanır. Bu bilgiden Âkif Efendinin 1846 doğumlu olduğu ortaya çıkar. Yaklaşık 25 yıl süren devlet memurluğunun 16 yıllık kısmı Harput'ta geçer. Türküye konu olay sebebiyle 21 Ağustos 1894'te kalp krizi sebebiyle öldüğünde de Harput'ta memur olarak çalışmaktaydı.[14]
Öyküsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Telgrafçı Akif türküsü, Harput'ta telgraf memurluğu görevinde iken kalp krizinden aniden ölen Akif Bey'i anlatıyor.[16]
Türkünün hikâyesini Harput doğumlu, Harput'ta öğretmenlik yapmış, daha sonra ticaret hayatına atılıp, 1935'te memuriyete dönmüş ve 1954'te emekli olmuş İhsan Sunguroğlu anlatır. İhsan Sungurluoğlu "Harput Yollarında" isimli kitabında bu öyküye şu şekilde yer vermiştir:[17]
1880 yılında Elazığ il merkezi Postahanesinde haberleşme memuru, 1887'de Harput'ta yine haberleşme memuru ve 1892'de ise Harput telgraf müdürü olan yakışıklı ve mertliğiyle yöre halkı tarafından sevilen Âkif adında biri varmış, kendisi Hüseynik'te ikamet edermiş. Sabahları şeher yoluyla Harput'a gider, akşamları da Deliktaş yolundan Hüseynik'e dönermiş. Âkif, anlatılanlara göre hovarda biriymiş. Birçok dostları ile gece-gündüz eğlence âlemlerinde yaşarmış. Bir sürü de aşığı varmış... İşte Âkif, böyle mutlu mesut yaşarken, Hüseynik'ten şehre giderken yolda geçirdiği kalp krizi sebebiyle aniden ölüp gider. Ölüm hadisesi ... duyulunca yöre halkı ve özellikle aşıkları arkasından gözyaşları dökmüşler, aylarca matem tutmuşlardır.[17]
Türkünün hikâyesi; Ahmet Kaya’nın 1994 yılında yayınlanan "Ahmet Abi'nin Vapuru" televizyon programında konuklarından Lokman Tasalı’ya sorulmuş ve Lokman Tasalı tarafından da benzer şekilde anlatılmıştır.[18]
Türkünün sözlerine aşağıda yer verilmiştir:[10][19]
Hüseynik'ten çıktım şeher yoluna
Can ağrısı tesir etti koluma
Yaradanım merhamet et kuluna
Yukarıda da açıklandığı gibi Hüseynik günümüz Ulukent'in adıdır. İlk dizede geçen şeher yolu, tarihi Harput-Hüseynik yoludur. Harput Mahallesi ile güneyinde yer alan Ulukent (Hüseynik) Mahallesi arasında ulaşım sağlayan tarihi yol 2020-2024 yılları arasında yapılan çalışmalarla turizme kazandırılmıştır.[20]
Yazık oldu yazık şu genç ömrüme
Bilmem şu feleğin bana cevri ne
Telgırafın direkleri sayılmaz
Ati hanım baygın düşmüş ayılmaz
Böyle canlar teneşire konulmaz
Dr. Ömer Koçyiğit'in çalışmasına kadar türkünün hikayesini anlatanlar şimdiye kadar türküde geçen "Ati Hanım"ın Akif Efendi'nin kardeşi Atiye olduğunu söylüyorlardı. Ancak Ömer Koçyiğit'in yaptığı araştırmasında, "Atiye Hanım" diye geçen kişinin Akif'in eşi "Asiye Hanım" olduğu ortaya çıkmıştır.[16]
Yazık oldu yazık şu genç ömrüme
Bilmem şu feleğin bana kastı ne
Lütfü gelsin telgırafın başına
Bir tel versin Musul'da kardaşıma
Bu gençlikte neler geldi başıma
Türküde geçen diğer bir isim Lütfü'dür. Ma'mûratülaziz Salnamesi'nde Lütfü Ağa isimli şahsın Harput Telgrafhanesi'nde "mûsıl" (postacı) olarak görev yaptığı ortaya çıkmıştır. Dr. Ömer Koçyiğit, türküde geçen "Bir tel versin Musul'da kardaşıma" dizesindeki Musul'da bir kardeşi olmadığını ortaya çıkarır. Osmanlıca'da "Musul" ile "musıl" (postacı) kelimelerinin yazılışlarının aynı olduğunu yani Musul yerine musıl dendiğini savunmuştur.[16][17]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Pinhani (17 Mayıs 2018), Pinhani - Hüseynik27 Kasım 2025
- ^ Mustafa Hulusi Demirel (6 Ekim 2011), Adile Kurt Karatepe - Hüseynik'ten Çıktım Yola27 Kasım 2025
- ^ Ender Balkır (6 Nisan 2017), Ender Balkır - Hüseynikten Çıktım Şeher Yoluna27 Kasım 2025
- ^ devrim kaya (6 Şubat 2018), Devrim Kaya hüseynikten çıktım seher yoluna 04 11 2012 kadın aşıklar27 Kasım 2025
- ^ Oğulcan Tuncer (6 Mayıs 2017), Güler Duman - Hüseynikten Çıktım Seher Yoluna27 Kasım 2025
- ^ "- YouTube". www.youtube.com. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ "REPERTÜKÜL - TÜRKÜPEDİA Repertuar Türküleri Külliyatı - Türkü Ansiklopedisi". www.repertukul.com. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ "Hüseynik Türküsünün hikayesi". yandex.com.tr. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ "Hüseynik/Telgrafçı Akif". Diyarbakır Yenigün. 5 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ a b "Elazığ Halk Türkülerinin Müzikal Yönden İncelenmesi" (PDF). Arif Yanmaz. İstanbul Teknik Üniversitesi. 1994. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ Ahmet Kaya (10 Aralık 2013), Telgrafçı Akif (Ahmet Kaya)27 Kasım 2025
- ^ Ender Balkır (6 Nisan 2017), Ender Balkır - Hüseynikten Çıktım Şeher Yoluna27 Kasım 2025
- ^ a b Koçyiğit, Ömer (2023). "'Hüseynik'ten Çıktım Şeher Yoluna': Harput Türküsünde Yaşayan Telgrafçı Âkif Efendi". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 49. ISSN 2822-2466.
- ^ a b c Koçyiğit, Ömer (17 Temmuz 2023). ""hüseynik'ten Çıktım Şeher Yoluna": Harput Türküsünde Yaşayan Telgrafçı Âkif Efendi". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (49): 1-22. ISSN 2822-2466.
- ^ Takımı, Marmara Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Web. "Akademik Kadro | Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü". Marmara Üniversitesi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ a b c "Yazık şu genç ömrüme: Bir asırlık türküdeki Telgrafçı Akif'in hayatı akademik çalışma oldu". Independent Türkçe. 3 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ a b c "Hüseynik'ten çıktım şeher yoluna". Fikriyat Gazetesi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
- ^ csdslincoln (15 Ağustos 2010), Ahmet Kaya - Telgrafçı Akif canlı (Ahmet abi'nin vapuru - 1994)27 Kasım 2025
- ^ Yanmaz, Arif (1994). Elazığ Halk Türkülerinin Müzikal Yönden İncelenmesi (PDF) (Tez). İstanbul Teknik Üniversitesi.
- ^ "Tarihi Harput- Hüseynik Yolu". Elazığ Belediyesi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
