Tortikolis

Tortikolis
Diğer adlar	Eğri boyun Boyun tutulması
Tortikolisle ilgili kaslar
Uzmanlık	Ortopedi
Tanı	Ultrasonografi

Tortikolis, baş ve boyun segmentlerinin normal anatomik hizalanmasının bozulması sonucu ortaya çıkan, başın genellikle yana eğildiği ve karşı tarafa döndüğü (rotasyon) bir duruştur. Klinik tablo, doğumsal kas kısalıklarından merkezi sinir sistemi kaynaklı distonilere kadar geniş bir etiyolojik spektrum içerisinde değerlendirilebilir. Boyun kaslarının yapısal değişiklikleri, eklem hareket kısıtlılıkları, oküler kompanzasyon mekanizmaları veya istemsiz kasılmalar patofizyolojide rol oynayabilir. Olgunun akut ya da kronik seyretmesi, altta yatan nedene bağlıdır.

Türler

Konjenital musküler tortikolis: Yenidoğan döneminde fark edilen, genellikle sternokleidomastoid (boyun yan kası) kasın intrauterin pozisyon bozukluğu, doğum travması veya iskemiye bağlı fibrotik kısalması ile ilişkilidir.

Edinsel tortikolis: Çocukluk veya yetişkinlikte ortaya çıkan, travma, inflamasyon, omurga deformiteleri, nörolojik hastalıklar, tümörler veya ilaçlara bağlı distonik reaksiyonlar gibi çok sayıda faktörden kaynaklanabilir.

Oküler tortikolis: Binoküler görme bozuklukları, oküler kas felçleri veya şaşılık gibi durumlarda başın belirli bir pozisyonda tutulmasıyla gelişir; amaç çift görmeyi (diplopi) azaltmaktır.

Spazmodik tortikolis (servikal distoni): Servikal kas gruplarında istemsiz, tekrarlayıcı veya sürekli kasılmalarla karakterize nörolojik bir hareket bozukluğudur. Başın dönme yönü, etkilenen kaslara göre değişkenlik gösterir.

Klinik bulgular

Tortikolis olgularında en belirgin fiziksel özellik, başın etkilenmiş tarafa doğru eğilmesi ve karşı yöne dönmesidir (rotasyon). Bu duruş, hastalığın türüne ve süresine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Konjenital formda, boynun yan tarafında yer alan sternokleidomastoid kas (boyun yan kası) belirgin şekilde gergin veya kalınlaşmış hissedilir; bazı olgularda kas lifleri içinde küçük fibröz şişlikler (psödotümör) palpasyonla saptanabilir. Edinsel olgularda ise kas gerginliğine ek olarak akut ağrı, boyun hareketlerinde belirgin kısıtlılık, omuz hizasında farklılık ve postür bozukluğu gözlenebilir.

Uzun süre tedavi edilmeyen vakalarda baş-boyun bölgesinde asimetrik gelişim, yüz kemiklerinde şekil değişiklikleri (plagiosefali), çene kayması ve omuz seviyelerinde dengesizlik oluşabilir. Spazmodik tortikolis gibi nörolojik kökenli formlarda, istemsiz kas kasılmaları nedeniyle başın farklı yönlere ani hareket etmesi, tremor benzeri titremeler ve kronik kas yorgunluğu ortaya çıkabilir. Bu hareketler zamanla boyun kaslarında ağrıya, sertliğe ve yaşam kalitesinde belirgin düşüşe yol açabilir.

Bazı hastalarda tortikolise ikincil olarak baş ağrısı, ense bölgesinde basınç hissi, göz yorgunluğu veya görme sorunları eşlik edebilir. Oküler kökenli durumlarda baş pozisyonu genellikle hastanın görme konforunu artıracak şekilde sabitlenir ve boyun kaslarında yapısal sorun olmaksızın duruş bozukluğu gelişir. Şiddetli olgularda günlük yaşam aktiviteleri (araç kullanma, masa başında çalışma, uyuma pozisyonu) belirgin şekilde zorlaşabilir.

Tedavi

Tortikolis tedavisi, altta yatan nedene yönelik olarak planlanır ve boyun hareket açıklığının korunması ile postürün düzeltilmesi hedeflenir. Konjenital musküler tortikoliste erken dönemde başlatılan pasif germe egzersizleri, pozisyonlama yöntemleri ve aileye verilen ev programları genellikle yüksek başarı sağlar. Kas kısalığının belirgin olduğu veya konservatif tedaviye yanıt vermeyen ileri olgularda cerrahi uzatma girişimleri uygulanabilir.

Edinsel formlarda, enfeksiyon kaynaklı durumlarda uygun antibiyotik tedavisi, travmatik olgularda stabilizasyon ve rehabilitasyon, tümöral ya da yapısal bozukluklarda ise cerrahi veya medikal müdahaleler gündeme gelir. Spazmodik tortikolis gibi nörolojik kökenli vakalarda botulinum toksin enjeksiyonları, kas aşırı aktivitesini azaltarak semptom kontrolünde etkili olur; bu uygulamalar çoğu zaman fizyoterapi ile desteklenir.

Oküler nedenli tortikolis olgularında baş pozisyonunu zorunlu kılan görme kusurları düzeltilerek boyun kaslarındaki anormal yük ortadan kaldırılır. Erken ve uygun tedavi, özellikle çocukluk çağında kalıcı deformitelerin önlenmesinde kritik öneme sahiptir; tedavide gecikme ise yüz ve omurga yapısında geri dönüşümsüz değişikliklere yol açabilir.

Tanı

Tanı koymada ayrıntılı öykü ve fizik muayene temel basamaktır. Konjenital formda ultrasonografi ile sternokleidomastoid kas yapısı değerlendirilebilir. Edinsel olgularda manyetik rezonans görüntüleme (MR), bilgisayarlı tomografi ve laboratuvar testleri ile enfeksiyöz, tümöral veya inflamatuvar nedenler araştırılır. Oküler kökenli şüphede oftalmolojik muayene zorunludur. Nörolojik formda elektromiyografi (EMG) ve beyin görüntülemeleri kullanılabilir.