Uzun COVID
| Uzun COVID | |
|---|---|
| Diğer adlar | post-COVID sendromu |
| Belirtiler | Kişiden kişiye değişken, genellikle efor sonrası yorgunluk, kronik yorgunluk, kas güçsüzlüğü, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve bilişsel disfonkyon olarak görülür |
| Süre | Haftalar ila hayat boyu arasında değişken |
| Nedenleri | COVID-19 enfeksyonu |
| Risk faktörü | Biyolojik olarak kadın olmak, obezite, astım, tekrar eden COVID-19 enfeksyonları |
| Tedavi | Semptomatik ve kişiye göre |
Uzun COVID veya kronik COVID sendromu (KCS),[1] COVID-19'un atlatılmasına rağmen semptomlarının devam etmesine verilen bir addır. Semptomlar aylar, yıllar veya hayat boyu devam edebilir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)'ye göre Uzun COVID, SARS-CoV-2 enfeksyonundan 3 ay sonra devam eden semptomlar olarak tanımlanırken, bazı kaynaklar bu süreci 4 hafta olarak kabul eder.[2] Uzun COVID, kimilerinde hafif semptomlardan oluşurken, kimilerini de basit günlük işlerini halledemeyecek, hatta kimi zaman yatalak hale getirebilmektedir.[3]
Uzun COVID, kimi zaman iyileşip kimi zaman geri gelen bir sürü farklı semptoma sebep olabilir. En sık görülen semptomlar yorgunluk, hafıza problemleri, nefes darlığı ve uyku bozukluklarını içerir.[4][5][6] Diğer sıklıkla görülen semptomlar baş ağrısı, ruhdurumu bozuklukları, göğüs ağrısı, uzun vadeli koku ve tat kaybı, kas güçsüzlüğü, düşük seviye ateş ve bilişsel fonksyonlarda bozukluk olarak belirtilebilir.[4][6] Uzun COVID hastalarının önemli bir kısmı Kronik Yorgunluk Sendromu/Miyaljik Ensefalomiyelit (CFS/ME) kriterlerine uyacak semptomlar göstermektedir.[7] "Post-exertional malaise" (Türkçe; Efor sonrası halsizlik, kısaca PEM) bazı Uzun COVID hastalarında tıpkı CFS/ME hastaları gibi görülebilir. PEM nedeniyle herhangi bir fiziksel veya mental efor nedeniyle hasta bir "çöküş" yaşayabilir.[8] Bu çöküş hastanın var olan semptomlarının ağırlaşması veya yenilerinin eklenmesiyle karakterize edilirken kimi insanları yatalak bırakabilir. Bu "çöküş" saatler, günler, haftalar veya nadiren aylar sürebilir.[9] Uzun COVID ile ilişkilendirilebilecek diğer hastalıklar postural ortostatik taşikardi sendromu (POTS), disotonomi ve mast hücresi aktivasyon sendromu (MHAS)'dur.[2][10]
Uzun COVID'in neden meydana geldiği tam olarak bilinmemektedir. Bir post-viral sendromu olarak nitelendirilir. Uzun COVID için bazı hipotezler akut damar ve organ hasarı, kan pıhtılaşma problemleri (hipertromboz), nörolojik disfonksyon, SARS-CoV-2 virüsü ve proteinlerinin vücüdu uzun süreli terk etmemesi, bazı "dormant" virüslerin tekrar aktive olması ve otoimmüniteyi içerir.[2]
2024 yılı itibari ile, yetişkin bireylerin yaklaşık %6-7'si, çocukların da yaklaşık %1'i dünya genelinde Uzun COVID'den muzdarip durumdadır.[11] Uzun COVID görünme riski aşılı hastlalarda daha düşüktür.[12] Uzun COVID için tedavi opiyonları kısıtlı ve genellikle semptomatik ve/veya deneyseldir. Hastalara genelde dinlenmesi ve PEM riskinden kaçınmak için aktivitelerini progresif olarak sınıflandırması tavsiye edlilir.[13] Genellikle 4-12 hafta arasında semptomları ciddi anlamda azalır ve yok olurken, bu süre zarfında semptomlarında iyileşme görmeyen ve CFS/ME kriterine uyan semptomlar gösteren hastalarda Uzun COVID'in hayat boyu olması beklenir.[2]
Uzun COVID (Long COVID) ifadesi ilk kez Mayıs 2020'de Twitter'da Elisa Perego tarafından kullanılmıştır.[14][15]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Baig AM (Ekim 2020). "Chronic COVID Syndrome: Need for an appropriate medical terminology for Long-COVID and COVID Long-Haulers". Journal of Medical Virology. doi:10.1002/jmv.26624
. PMID 33095459.
- ^ a b c d Altmann, Daniel M.; Whettlock, Emily M.; Liu, Siyi; Arachchillage, Deepa J.; Boyton, Rosemary J. "The immunology of long COVID". Nature Reviews Immunology (İngilizce). 23 (10): 618-634. doi:10.1038/s41577-023-00904-7. ISSN 1474-1741. 30 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Kasım 2024.
- ^ Long COVID is a debilitating condition that presents after a COVID infection. 30 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2024.
- ^ a b "Long COVID or post-COVID conditions". Centers for Disease Control and Prevention, US Department of Health and Human Services. 20 Temmuz 2023. 14 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023.
- ^ Chen C, Haupert SR, Zimmermann L, Shi X, Fritsche LG, Mukherjee B (November 2022). "Global Prevalence of Post-Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Condition or Long COVID: A Meta-Analysis and Systematic Review". The Journal of Infectious Diseases. 226 (9): 1593-1607. doi:10.1093/infdis/jiac136. PMC 9047189 . PMID 35429399.
- ^ a b Alkodaymi MS, Omrani OA, Fawzy NA, Shaar BA, Almamlouk R, Riaz M, Obeidat M, Obeidat Y, Gerberi D, Taha RM, Kashour Z, Kashour T, Berbari EF, Alkattan K, Tleyjeh IM (May 2022). "Prevalence of post-acute COVID-19 syndrome symptoms at different follow-up periods: a systematic review and meta-analysis". Clinical Microbiology and Infection. 28 (5): 657-666. doi:10.1016/j.cmi.2022.01.014. PMC 8812092 . PMID 35124265.
- ^ Jason, Leonard A.; Dorri, Joseph A. (20 Aralık 2022). "ME/CFS and Post-Exertional Malaise among Patients with Long COVID". Neurology International. 15 (1): 1-11. doi:10.3390/neurolint15010001. ISSN 2035-8385. PMC 9844405 . PMID 36648965. 12 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Kasım 2024.
- ^ Vernon, Suzanne D.; Hartle, Megan; Sullivan, Karen; Bell, Jennifer; Abbaszadeh, Saeed; Unutmaz, Derya; Bateman, Lucinda (18 Nisan 2023). Mooney, Amy (Ed.). "Post-exertional malaise among people with long COVID compared to myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome (ME/CFS)". Work. 74 (4): 1179-1186. doi:10.3233/WOR-220581.
- ^ Post-Exertional Malaise in Chronic Fatigue Syndrome (PDF) (İngilizce). Jennifer Spotila, J.D. for The CFIDS Association of America. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Kasım 2024.
- ^ Ormiston, Cameron K.; Świątkiewicz, Iwona; Taub, Pam R. (1 Kasım 2022). "Postural orthostatic tachycardia syndrome as a sequela of COVID-19". Heart Rhythm. 19 (11): 1880-1889. doi:10.1016/j.hrthm.2022.07.014. ISSN 1547-5271. PMC 9287587 . PMID 35853576.
- ^ Al-Aly Z, Davis H, McCorkell L, Soares L, Wulf-Hanson S, Iwasaki A, Topol EJ (August 2024). "Long COVID science, research and policy". Nature Medicine. 30 (8): 2148-2164. doi:10.1038/s41591-024-03173-6 . PMID 39122965.
- ^ Byambasuren O, Stehlik P, Clark J, Alcorn K, Glasziou P (2023). "Effect of covid-19 vaccination on long covid: systematic review". BMJ Medicine. 2 (1): e000385. doi:10.1136/bmjmed-2022-000385. PMC 9978692 . PMID 36936268.
- ^ Greenhalgh T, Sivan M, Delaney B, Evans R, Milne R (September 2022). "Long covid-an update for primary care". BMJ. 378: e072117. doi:10.1136/bmj-2022-072117 . PMID 36137612.
- ^ Perego, Elisa; Callard, Felicity; Stras, Laurie; Melville-Jóhannesson, Barbara; Pope, Rachel; Alwan, Nisreen A. (1 Ekim 2020). "Why we need to keep using the patient made term "Long Covid"". The BMJ (İngilizce). 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2020.
- ^ Callard F, Perego E (January 2021). "How and why patients made Long Covid". Social Science & Medicine. Cilt 268. s. 113426. doi:10.1016/j.socscimed.2020.113426. PMC 7539940 . PMID 33199035.
