Vikipedi:Türkçede sık yapılan hatalar
(Vikipedi:TSYH sayfasından yönlendirildi)
Bu sayfada, yaygın olarak yapılan bazı dil bilgisi ve imla hataları irdelenmiştir.
Sıklıkla hatalı yazılan bazı sözcükler
[kaynağı değiştir]Aşağıdaki tabloda hatalı yazılmış (soldaki) bir sözcüğe tıkladığınızda, o sözcük tüm Türkçe Vikipedi içerisinde aranır ve kullanıldığı makaleler listelenir. Arama sonucunda çıkan sayfalardaki hatalı yazımları düzelterek veya aşağıdaki şablonu kullanmak suretiyle listeye yaygın olarak hatalı kullanılan diğer sözcükleri ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Tabloya yeni sözcük eklerken, doğru yazıma göre (sağ sütunda) alfabetik sırada olmalarına özen gösteriniz.
|
|
Üzerinde otoritelerce anlaşmazlık olan bazı yazımlar
[kaynağı değiştir]
|
|
Sıkça karıştırılan bazı sözler
[kaynağı değiştir]Anlamları ve/veya yazımları, birbiriyle sıkça karıştırılan sözlerin listesidir. Her iki sütundaki sözlerin anlamları, bu bağlantıdaki arama kutusundan sorgulanabilir.
|
|
|
Yanlış seslendirilen bazı sözler
[kaynağı değiştir]Ses bilgisinde iki nokta (:), uzun okunan heceyi göstermektedir. Her iki sütunda iki noktanın kullanıldığı hece veya hecelere dikkat edilmelidir. Telaffuz konusunda Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük'ü ile TRT Telaffuz Sözlüğü'ne başvurulabilir.
|
|
Kesme işaretinin (') hatalı kullanımı
[kaynağı değiştir]Türkçede genel bir kural olarak özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işareti (') ile ayrılır: Ankara'nın, Türkiye'de, Mehmet'in gibi. Bununla birlikte bu kuralın sıklıkla hatalı uygulanan bazı istisnaları vardır: 1. Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:[1]
- Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğüne, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Mavi Köşe Bakkaliyesinden, İş Bankasında
2. Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılır:[1]
- Eski Çağ'da, Yükselme Dönemi'nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı'na
3. Özel adlardan yapım ekleri ile türetilmiş kelimelerden sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:[1]
- Türkçede, Türkçenin, Türkleşmek, Konyalı, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan
- Bunlar arasında en sık hatalı kullanılanlar; Türkçede, İngilizcenin gibi dillerin sonuna gelen ekler ve Ankaralı, Suriyeli gibi yerleşim birimlerinin sonuna gelen -lı ekleridir.
- Atatürkçülük, Müslümanlık, Hristiyanlık gibi özel isimlerden yapım ekleri ile türetilmiş kelimelerin sonuna gelen ekler süreksiz sert sessizlerle (p, ç, t, k) bitiyorlarsa söylenildiği gibi (yumuşatılarak) ve kesmesiz yazılır:[1]
- Atatürkçülüğün, Müslümanlığın, Hristiyanlığa
4. Tekil özel isimlere gelen çoğul ekleri ve bunlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:[1]
- Ahmetler, Yakup Kadriler, Türklerde, İngilizlerin
5. Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:
- Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman
6. Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır:
- Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu)
"de" bağlacının ve "-de" ekinin yazılışları
[kaynağı değiştir]1. Bağlaç olan "da / de", her zaman ayrı yazılır:[2]
- Kızım da geldi.
- Atina'daki yarışmalara Türkiye de katıldı.
- Güç de olsa bulunur.
- Konuşur da konuşur.
2. Bulunma hâl (durum) eki olan "-da / -de / -ta / -te", her zaman birleşik yazılır:[3]
- Araba yolda kalmış.
- Bir saattir ayakta duruyorum.
- Ankara'da havalar çok soğukmuş.
NOT 1: de'nin ayrı yazılıp yazılmadığını kontrol etmenin en kolay yolu de'yi çıkartıp cümleyi okumaktır. Eğer cümlenin anlamı "hemen hemen" aynı kalıyorsa cümledeki de bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır. Eğer cümlede ciddi bir anlam bozukluğu ya da anlam değişmesi yaşanıyorsa hâl ekidir ve birleşik yazılmalıdır. Örneğin "Ankara'da havalar çok soğukmuş." cümlesi, ‘’-da’’ hâl eki çıkarıldığında anlamsız hâle gelir. Oysaki "Kızım da geldi." cümlesindeki de bağlacının çıkarılması anlamı "pek" değiştirmez. NOT 2: de bağlacı, konuşma dilinde bazen te veya ta olarak kullanılsa da her zaman de veya da olarak yazılır. Aynı kural hâl eki olarak kullanılan -ta ve -te için geçerli değildir.
- Dolap da koltuk da orada kalsın (bağlaç).
- Dolapta şeker var (hâl eki).
Sayıların yazımında yapılan bazı hatalar
[kaynağı değiştir]1. Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır:[4]
- iki yüz, üç yüz altmış beş
- Bununla birlikte, sayılardan oluşan oyun adları birleşik yazılır: yirmibir, altmışaltı.
- Para miktarı bildiren sayılar, senet ve benzeri ticari belgelerin üzerine yazılırken yazıyla ve birleşik yazılır:
- dörtyüzelliTL
2. Sayılarda kesirler nokta ile değil virgül ile ayrılır:[4][Not 18]
- 15,2
3. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:[4][Not 19]
- 49.750.812
4. Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:
- 2’şer değil ikişer, 9’ar değil dokuzar, 100’er değil yüzer
Diğer bazı yaygın hatalar
[kaynağı değiştir]1. Üç nokta yerine iki nokta veya üçten çok sayıda nokta kullanılmaz.[1]
- Doğru: Evde her şey vardı: masa, sandalye, buzdolabı...
- Yanlış: Evde her şey vardı: masa, sandalye, buzdolabı..
- Yanlış: Evde her şey vardı: masa, sandalye, buzdolabı....
2. Yanıtı belli olan (cevap beklenmeyen) ya da yanıtı içinde gizli olan cümlelerin sonunda soru işareti kullanılır.[1]
- Haksız mıyım? Burası gibi memleket var mı?
3. Anlamca soru cümlesi olmayan cümlelerde soru işareti kullanılmaz:
- Kaça aldım, şimdi hatırlamıyorum.
4. "Ne ... ne" bağlacı cümlenin anlamını olumsuz yapar, bu nedenle yüklem olumlu yapılır:
- Doğru: "Ne annem ne de babam geliyor."
- Yanlış: "Ne annem ne de babam
gelmiyor."
5. "Dünya" sözcüğü, sadece gezegen anlamında özel isim olarak kullanıldığında büyük harfle başlar. Yeryüzünden, yeryüzündeki hayattan, ortamdan, insan gruplarından ve medeniyetlerden bahsederken cins ismi olarak kullanılır:
- Güneş'e yakınlık bakımından üçüncü sıradaki gezegen Dünya'dır.
- İstanbul, dünyanın en güzel şehirlerinden birisidir.
- ressamlar dünyası, Batı dünyası
6. Doğu, batı, kuzey, güney gibi sözcükler yön bildirdiklerinde küçük, dünyanın belirli bir bölgesindeki medeniyetlerden bahsederken büyük harfle başlar.[5] Sona gelen çekim ekleri buna uygun olarak kesme işareti ile ayrılır veya bitişik yazılır:
- Evin kuzeyindeki arsada büyük bir ceviz ağacı vardı.
- Kuzeydoğudan esen poyraz, ay ışığında beyazımsı görünen asfalttan geçerek vadiye indi. (N. Meriç)
- Onun için Batı'da bunlara birer fonksiyon buluyorlar. (B. Felek)
- Batı dünyası, Doğu medeniyeti
7. Kelimeler ve rakamlar arasında "-den -e kadar, ve, ile, ila, arasında" anlamları veren kısa çizgi (tire) işareti ilgili sözcük ve rakamlara bitişik yazılır.[6][7]
- Türkçe-Almanca Sözlük, saat 09.30-10.30 arası, 1914-1918, Ural-Altay dil ailesi, Manas Destanı’nda soy-dil-din üçgeni
8. Tarihlerin yazımında sayıları ayırmak için nokta ya da eğik çizgi (taksim) kullanılır. Kısa çizgi gibi öbür noktalama imlerini kullanmak yanlıştır:
- Doğru: 29.10.1923, 29/10/1923
- Yanlış: 29-10-1923
- Tarihlerde ay adları yazıyla yazılıyorsa gün, ay ve yıl arasında noktalama imi kullanılmasına gerek yoktur:
- Doğru: 29 Ekim 1923
- Yanlış: 29.Ekim.1923, 29/Ekim/1923
- Tarihler yazılırken Arap rakamlarıyla Roma rakamları birlikte kullanılabilir:
- 29.X.1923
9. Saatlerin yazımında saati ve dakika ayrılırken iki nokta değil nokta kullanılır:
- Doğru: 21.45
- Yanlış: 21:45
10. İkilemelerde dar ünlü düşmez[8]:
- ağız ağıza, burun buruna, koyun koyuna (yatmak), omuz omuza, devirden devire, nesilden nesile, oğuldan oğula, şehirden şehire
11. Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar:
- Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü
12. Para birimleri büyük harfle başlamaz:
- avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret
13. Belirtisiz isim tamlamasıyla kurulan birleşik kelimelerde tamlayan ve tamlanan arasına -sıfat dâhil- hiçbir öge giremez:
- Doğru: eski Devlet Bakanı, yüksek inşaat mühendisi
- Yanlış: Devlet eski Bakanı, inşaat yüksek mühendisi
14. Evet veya hayır sözleriyle cevaplandırılabilecek sorularda olumsuz soru onaylanmak isteniyorsa yanıt, hayır olamaz veya bu sözle başlayamaz:
- — Eve gitmedin mi?
- — Evet, gitmedim. / Hayır, gittim.
15. Kendisiyle ilgili örnek veya açıklama verilecek cümlenin sonunda, başkasından aktarılan söz veya yazılardan önce noktalı virgül değil iki nokta kullanılır:
- Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem...
- "Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır." (Atatürk)
- Yahya Kemal Beyatlı: "Türkçe, ağzımda annemin ak sütü gibidir."
Notlar
[kaynağı değiştir]- ^ Halk ağızlarında “yer elması” anlamındaki aferim sözcüğü ile karıştırılmamalıdır.
- ^ Memleket veya köken bildiren yapım eki -lı birleşik yazılır. Örnek: İstanbullu, Amerikalı, Türkiyeli. Yabancı yer isimlerinde -lı eki kesme işareti ile ayrılır ancak yabancı ismin Türkçe kullanımı yerleştiyse ayrılmaz. Örnek: New York'lu (orijinal yazım); Kaliforniyalı, Amerikalı, Londralı (Türkçeleşmiş yazım).
- ^ P, ç, t, k gibi ünsüzlerle biten özel adlar ünlü ile başlayan ek aldıklarına yumuşatılarak söylenirler ancak bu yazıma yansıtılmaz. Örnek: Zonguldak'ın (yazılışı), Zonguldağın (okunuşu). Fakat özel isimlerden yapım ekleri ve çoğul ekleri ile türetilen sözcüklerden sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz ve okundukları gibi yazılırlar: Atatürkçülüğü, Müslümanlığın vb.
- ^ Bağlaç olarak kullanılan da / de ayrı yazılır.
- ^ Eğer geçmişteki belirli bir günden bahsediliyorsa "bu gün" kullanımı doğrudur. İkilideki "bu" sözcüğü "şu" veya "o" ile değiştirilebiliyorsa ayrı yazılır.
- ^ Cami, sanayi gibi bazı Arapça kökenli sözcükler isim tamlamasında tamlanan olmadıklarında "tek i" harfi ile yazılırlar. Örneğin: "Bugün camiye gittim." cümlesindeki gibi. Ancak isim tamlamasında tamlanan olarak kullanıldıklarında iyelik eki alırlar veya "iki i" harfi ile ya da "-si" eki ile yazılmaları gerekir. Aynı şekilde Beyazıt Camii ve Beyazıt Camisi kullanımlarının her ikisi de doğrudur.
- ^ Eski Türkçede ve çağdaş Türkçede halk ağzında kullanılır.
- ^ Genellikle 2. tekil ve çoğul şahıslar için bilinen geçmiş zaman kipinde kullanılır: hoş geldin, hoş geldiniz.
- ^ Sözlükte "itibar" ve "itibari" olarak yer alan bu sözler ve bu sözlere getirilecek ek, sıkça karıştırılmaktadır. "-den sayılmak üzere; bakımından" anlamındaki söz, "itibarıyla"dır.
- ^ Portal sözcüğünün -i (belirtme) hâli
- ^ Büyük harflerle yazılan kısaltmalardan sonra gelen ekler, kelimelerin açılımına göre değil kısaltmadaki harflerin okunuşlarına göre oluşturulurlar ve kesme işareti ile ayrılırlar. Örneğin Avrupa Birliği'ndeki ifadesi AB'ndeki şeklinde değil AB'deki olarak kısaltılmalıdır.
- ^ Türkçe'miz, Türkçe'de, Türkçe'nin vb. kullanımlar yaygın yapılan hatalardır. Doğruları Türkçemiz, Türkçede ve Türkçenindir. Türkçe kelimesinden sonra hiçbir ek kesme işareti ile ayrılmaz. Bu konudaki kural, "Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz." biçimindedir. Türkçe kelimesi, özel ad olan Türk sözcüğüne -çe yapım eki getirilerek oluşturulduğu için bundan sonra kesme işaretine gerek yoktur.
- ^ Bu bağlantıda önünüze çıkan sorgulama kutusunda Türk Dil Kurumu sütunundaki sözcükleri arayabilirsiniz.
- ^ Bu bağlantıda önünüze çıkan sorgulama kutusunda Dil Derneği sütunundaki sözcükleri arayabilirsiniz.
- ^ Depremin büyüklüğü, Richter ölçeğiyle; depremin şiddeti ise Mercalli şiddet ölçeğiyle ölçülür. Depremin şiddeti; depremin yeryüzüne, insanlara, doğal cisimlere, yapılara etkisiyle ilgilidir.
- ^ Güncel Türkçe Sözlük'te hem itibar hem itibari kelimeleri bulunmaktadır. İtibarıyla sözü "-den sayılmak üzere; bakımından" anlamlarındayken itibari, "gerçekten öyle olmadığı hâlde öyle sayılan, kurmaca, fiktif" manalarına gelmektedir. Teknik olarak itibariyle kelimesi de doğrudur ancak itibarıyla sözüyle aynı anlama gelmez.
- ^ "Savap" sözü; doğruluk, doğru anlamındadır ve "hata" sözünün zıddıdır. "Hatasıyla sevabıyla" sözündeki kelime, özünde "savap" iken zamanla "sevap" olmuş ve ölçünlü dildeki yerini almıştır.
- ^ Bazı dillerde (örneğin İngilizce, İbranice, Japonca) aynı fonksiyonda nokta (.) kullanılır: 15.2 (on beş nokta iki) veya 28.25 (yirmi sekiz nokta iki–beş) gibi.
- ^ Bazı dillerde (örneğin İngilizce, İbranice, Japonca) aynı fonksiyonda virgül (,) kullanılır: 6,197 (altı bin yüz döksan yedi) veya 49,750,812 gibi.
Kaynakça
[kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Noktalama İşaretleri TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019
- ^ Bağlaç Olan da / de’nin yazılışı TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019
- ^ Bulunma Durumu Eki -da / -de / -ta / -te’nin Yazılışı TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019
- ^ a b c Sayıların Yazılışı TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019
- ^ Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler. TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019
- ^ Noktalama İşaretleri Türk Dil Kurumu. Erişim: 1 Şubat 2015
- ^ Editör Yrd. Doç. Dr. Hülya Pilancı Türk Dili s. 112. Anadolu Üniversitesi Yayınları. İkinci baskı. Eskişehir. 2004. Erişim: 8 Temmuz 2019
- ^ Ünlü Düşmesi TDK.gov.tr. Erişim: 7 Temmuz 2019