Volkanik patlayıcılık indeksi
Volkanik patlayıcılık indeksi (VPİ), volkanik patlamaların patlayıcı özelliğinin göreli bir ölçüsüdür. 1982'de Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu'ndan Chris Newhall ve Hawaii Üniversitesinden Stephen Self tarafından tasarlandı.
Patlayıcılık değerini belirlemek için patlamanın ortaya çıkardığı maddenin hacmi, bulut yüksekliği ve "yumuşak"tan "mega-devasa"ya kadar değişen terimlerle nitel gözlemler kullanılır. Ölçek, 8 büyüklüğüne kadar yani tarihin en büyük volkanik patlamalara kadardır. Patlamadan kaynaklanmayan patlamalar için 0 değeri kullanılır ve 10.000m³'den daha az tefranın açığa çıkması olarak tanımlanır. olarak tanımlanır. 1,0×1012 m3 tefra çıkarıp 20 km'den yüksek bulut sütun yüksekliğine sahip olan patlamalar, mega-devasa patlamayı temsil etmektedir. Ölçekte VPİ 2 ve üstü logaritmiktir ve 1 endeksin artması 10 kat daha güçlü bir patlamayı temsil eder.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]İndeksler 0 ila 8 arasında değişirken, patlama ile ilişkili VPİ, volkanik maddenin ne kadar yüksekliğe, ne kadar uzun süre patlamasına bağlıdır. VPİ 2 ve üstü logaritmiktir; 1 endeksin artması 10 kat daha güçlü bir patlamaya işaret etmektedir. 1 ve 2 arasındaki VPİ tanımında bir süreksizlik vardır. Ejekta hacminin alt sınırı 10.000'den 1.000.000 m³'e 100 kat yükselirken, diğer tüm yüksek indeksler arasındaki faktör 10'dur. Aşağıdaki tabloda, her bir VPİ'nin sıklığı, o VPİ veya daha yüksek yeni patlamaların yaklaşık sıklığını göstermektedir.
| VPİ | Ejekta hacmi | Sınıflandırma | Açıklama | Bulut | Sıklık | Troposferik enjeksiyon | Stratosferik enjeksiyon[1] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Örnekler | |||||||
| 0 | < 104 m3 | Hawaii | Coşkulu | < 100 m | sürekli | önemsiz | yok |
| Kīlauea (aktif), Mawson Peak (aktif), Dallol (2011), Holuhraun (2014-2015), Fagradalsfjall (2021-2023), Piton de la Fournaise (2022), Mauna Loa (1975, 1984, 2022) | |||||||
| 1 | > 104 m3 | Hawaii / Stromboliyen | Yumuşak | 100 m – 1 km | günlük | küçük | yok |
| Yakedake (1995), Raoul Adası (2006), Havre Deniz Dağı (2012), Dieng Yanardağ Kompleksi (1964, 1979, 2017), Nyiragongo (1977, 2002, 2021) | |||||||
| 2 | > 106 m3 | Stromboliyen / Vulkaniyen | Patlayıcı | 1–5 km | 2 hafta | ılımlı | yok |
| Stromboli (1934'ten beri), Etna (aktif), Unzen (1792), Ruang (1871), Ritter Adası (1888), Galeras (1993), El Hierro (2011-2012), Whakaari / White Island (2019) | |||||||
| 3 | > 107 m3 | Stromboliyen / Vulkaniyen / Pelé / Alt-Plinien | Sert | 3–15 km | 3 ay | büyük | olası |
| Surtsey (1963-1967), Nevado del Ruiz (1985), Redoubt Dağı (1989-1990), Soufrière Tepeleri (1997), Ontake (2014), Fuego (2018), Cumbre Vieja (2021) | |||||||
| 4 | > 0.1 km3 | Pelé / Plinien / Alt-Plinien | Felaket | > 10 km | 18 ay | büyük | kesin |
| Laki (1783), Bandai Dağı (1888), Pelée Dağı (1902), Lamington Dağı (1951), Eyjafjallajökull (2010), Merapi Dağı (2010), Taal (2020), Semeru (2021) | |||||||
| 5 | > 1 km3 | Pelé / Plinien | Felaket | > 10 km | 12 yıl | büyük | büyük |
| Vezüv (79), Fuji Dağı (1707), Tarawera Dağı (1886), Agung Dağı (1963), St. Helens (1980), El Chichón (1982), Puyehue (2011), Hunga Tonga–Hunga Haʻapai (2022) | |||||||
| 6 | > 10 km3 | Plinien / Ultra-Plinien | Devasa | > 20 km | 50–100 yıl | büyük | büyük |
| Santorini (MÖ 1620), Ilopango Gölü (450), Huaynaputina (1600), Krakatoa (1883), Santa Maria (1902), Novarupta (1912), Pinatubo Yanardağı (1991) | |||||||
| 7 | > 100 km3 | Ultra-Plinien | Süper devasa | > 20 km | 500–1,000 yıl | büyük | büyük |
| Long Valley (760 kyr), Campi Flegrei (37 kyr), Aira (22 kyr), Mazama (MÖ 5700), Kikai (MÖ 4300), Samalas (1257), Tambora (1815) | |||||||
| 8 | > 1,000 km3 | Ultra-Plinien | Mega devasa | > 20 km | > 50,000 yıl[2][3] | çok büyük | çok büyük |
| Flat Landing Brook (Ordovician), Wah Wah Springs (30 Mya), La Garita (26.3 Mya), Yellowstone (2.1 Mya, 640 kyr), Toba (74 kyr), Taupō (26.5 kyr) | |||||||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Volcanic Explosivity Index (VEI)". Global Volcanism Program. Smithsonian National Museum of Natural History. 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2014.
- ^ Dosseto, A. (2011). Turner, S. P.; Van-Orman, J. A. (Ed.). Timescales of Magmatic Processes: From Core to Atmosphere. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4443-3260-5.
- ^ Rothery, David A. (2010), Volcanoes, Earthquakes and Tsunamis, Teach Yourself
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- VEI glossary entry 27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from a USGS website
- How to measure the size of a volcanic eruption, from The Guardian
- The size and frequency of the largest explosive eruptions on Earth[ölü/kırık bağlantı], a 2004 article from the Bulletin of Volcanology
- List of Large Holocene Eruptions (VEI > 4) from the Smithsonian Global Volcanism Program17 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.