Yetim gezegen
Yetim gezegen[1] (serbest-yüzen gezegen, yıldızlararası gezegen ve ayrıca haydut, başıboş, göçmen, bağlantısız, gezgin, yıldızsız gezegen olarak da belirtilir) doğrudan bir yıldızın yörüngesinde bulunmayan gezegen kütleli bir cisimdir. Bu tür cisimler, kendi başına oluşmuş veya herhangi bir yıldıza veya kahverengi cüceye yerçekimsel olarak bağlı olmadıkları bir gezegen sisteminden fırlatılmıştır.[2][3][4] Samanyolu tek başına milyarlarca yetim gezegene sahip olabilir.[5]
Bazı gezegen kütleli cisimler, yıldızlara benzer şekilde oluşmuş olabilir. Uluslararası Astronomi Birliği, bu tür cisimlerin kahverengi altcüceler olarak adlandırılmasını önermiştir.[6] Bununla birlikte jeofizik gezegen tanımına göre, yetim gezegenler bir gezegen türüdür. Olası bir örnek olan Cha 110913-773444, fırlatılmış ve yetim gezegen haline gelmiş veya bunun dışında kahverengi altcüce olmak için kendi başına oluşmuş olabilir.[7]
Gök bilimciler, çok genç bir serbest-yüzen gezegen kütleli cisim olan OTS 44'ü gözlemlemek için Herschel Uzay Gözlemevi'ni ve VLT'yi kullandılar ve genel kabul görmüş yıldız benzeri oluşum yöntemini karakterize eden süreçlerin, birkaç Jüpiter kütlesine kadar izole edilmiş cisimler için geçerli olduğunu gösterdiler. Herschel'in uzak kızılötesi gözlemleri, OTS 44'ün en az 10 Dünya kütleli bir diskle çevrili olduğunu ve bu nedenle sonunda mini bir gezegen sistemi oluşturabileceğini gösterdi.[8] OTS 44'ün Çok Büyük Teleskop'ta (VLT) SINFONI spektrografı ile yapılan spektroskopik gözlemleri, diskin genç yıldızlara benzer şekilde aktif olarak madde biriktirdiğini ortaya çıkardı.[8] Aralık 2013'te, yetim bir gezegenin öte uydu adayı duyuruldu.[9]
Kasım 2023 tarihine James Web Uzay Teleskopu ile Orion Bulutsusu üzerine yapılan incelemeler sırasında kütlelerinin Jüpiter'e yakın olduğu tespit edilen yeni yetim gezegenler keşfedildi ve bu gezegenlere JuMBO adı verildi.[10][11]
Bilinen veya olası yetim gezegenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıdaki tablo doğrulanmış veya keşfedilmiş olduğundan şüphelenilen yetim gezegenleri listelemektedir. Henüz bu gezegenlerin bir yıldızın yörüngesinden mi fırlatıldıkları yoksa kendi başlarına kahverengi altcüceler olarak mı oluştukları bilinmemektedir. Son derece düşük kütleli yetim gezegenlerin (OGLE-2012-BLG-1323 ve KMT-2019-BLG-2073 gibi) kendi başlarına oluşup oluşamayacakları da şu an bilinmemektedir.
| Ötegezegen | Kütle (MJ) | Yaş (milyon yıl) |
Uzaklık (Iy) | Durum | Keşif |
|---|---|---|---|---|---|
| OTS 44 | 11,5~ | 0,5–3 | 554 | Muhtemelen düşük kütleli bir kahverengi cüce[12] | 1998 |
| S Ori 52 | 2–8 | 1–5 | 1150 | Yaşı ve kütlesi belirsiz; ön planda bir kahverengi cüce olabilir | 2000[13] |
| Cha 110913-773444 | 5–15 | 2~ | 529 | Aday | 2004[14] |
| SIMP J013656.5+093347 | 11-13 | 200~ | 20-22 | Aday | 2006[15][16] |
| UGPS J072227.51−054031.2 | 5–40 | 13 | Kütlesi belirsiz | 2010 | |
| [MPK2010b] 4450 | 2–3 | 325 | Aday | 2010[17] | |
| CFBDSIR 2149−0403 | 4–7 | 110–130 | 117–143 | Aday | 2012[18] |
| MOA-2011-BLG-262 | 4~ | Kırmızı cüce olabilir | 2013 | ||
| PSO J318.5−22 | 5,5–8 | 21–27 | 80 | Doğrulanmış | 2013[19] |
| 2MASS J2208+2921 | 11–13 | 21–27 | 115 | Aday; dikey hız gerekli | 2014[20] |
| WISE J1741-4642 | 4–21 | 23–130 | Aday | 2014[21] | |
| WISE 0855−0714 | 3–10 | 7,1 | Yaşı belirsiz; kahverengi cüce olabilir | 2014[22] | |
| 2MASS J12074836–3900043 | 11–13 | 7–13 | 200 | Aday; uzaklık gerekli | 2014[23] |
| SIMP J2154–1055 | 9–11 | 30–50 | 63 | Yaşı şüpheli[24] | 2014[25] |
| SDSS J111010.01+011613.1 | 10–12 | 110–130 | 63 | Doğrulanmış | 2015[26] |
| 2MASS J1119–1137 | 4–8 | 7–13 | ~90 | Aday | 2016[27] |
| WISEA 1147 | 5–13 | 7–13 | ~100 | Aday | 2016[28] |
| OGLE-2012-BLG-1323 | 0,007245–0,07245 | Aday; uzaklık gerekli | 2017[29][30][31] | ||
| OGLE-2017-BLG-0560 | 1,9–20 | Aday; uzaklık gerekli | 2017[29][30][31] | ||
| KMT-2019-BLG-2073 | 0,19 | Aday; uzaklık gerekli | 2020[32] |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Galaksilerarası yıldız - Herhangi bir gökadaya yerçekimsel olarak bağlı olmayan yıldız
- Yetim kuyruklu yıldız – Yerçekimsel olarak herhangi bir yıldıza bağlı olmayan kuyruklu yıldız
- Yetim ekstragalaktik gezegen – Samanyolu Gökadasının dışındaki yetim gezegenler
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ethem DERMAN (14 Mart 2012). "Yetim veya Göçmen Gezegenler". TAMSAT Amatör Uydu Teknolojileri Derneği. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
- ^ Shostak, Seth (24 Şubat 2005). Orphan Planets: It's a Hard Knock Life. Space.com 24 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 24 Şubat 2005. http://www.space.com/searchforlife/seti_orphan_planets_050224.html 24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Lloyd, Robin (18 Nisan 2001). Free-Floating Planets – British Team Restakes Dubious Claim. Space.com, 18 Nisan 2001. http://www.space.com/scienceastronomy/astronomy/free_floaters_010403-1.html. 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bilinmeyen yazar (18 Nisan 2001). Orphan 'planet' findings challenged by new model. NASA Astrobiology 21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 18 Nisan 2001. "Archived copy". 22 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2009..
- ^ Neil deGrasse Tyson'un Cosmos: A Spacetime Odyssey National Geographic 3 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'te bahsettiği üzere
- ^ Working Group on Extrasolar Planets – Definition of a "Planet" Position Statement on the Definition of a "Planet" (IAU) 16 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Rogue planet find makes astronomers ponder theory". 18 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020.
- ^ a b Joergens, V.; Bonnefoy, M.; Liu, Y.; Bayo, A.; Wolf, S.; Chauvin, G.; Rojo, P. (2013). "OTS 44: Disk and accretion at the planetary border". Astronomy & Astrophysics. 558 (7). s. L7. arXiv:1310.1936
. Bibcode:2013A&A...558L...7J. doi:10.1051/0004-6361/201322432.
- ^ Bennett, D.P.; Batista, V. (13 Aralık 2013). "A Sub-Earth-Mass Moon Orbiting a Gas Giant Primary or a High Velocity Planetary System in the Galactic Bulge". The Astrophysical Journal. 785 (2). s. 155. arXiv:1312.3951 . Bibcode:2014ApJ...785..155B. doi:10.1088/0004-637X/785/2/155.
- ^ Wang, Yihan; Perna, Rosalba; Zhu, Zhaohuan, (Ed.) (5 Ocak 2024). "Floating binary planets from ejections duringclose stellar encounters" (PDF). 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.
- ^ "James Webb Teleskobu Orion Bulutsusu'nda 42 çift gezegenimsi cisim keşfetti". www.aa.com.tr. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.
- ^ Luhman, Kevin L. (10 Şubat 2005). "Spitzer Identification of the Least Massive Known Brown Dwarf with a Circumstellar Disk". Astrophysical Journal Letters. 620 (1). ss. L51-L54. arXiv:astro-ph/0502100 . Bibcode:2005ApJ...620L..51L. doi:10.1086/428613.
- ^ Zapatero Osorio, M. R. (6 Ekim 2000). "Discovery of Young, Isolated Planetary Mass Objects in the σ Orionis Star Cluster". Science. 290 (5489). s. 103. Bibcode:2000Sci...290..103Z. doi:10.1126/science.290.5489.103.
- ^ Luhman, Kevin L. (10 Aralık 2005). "Discovery of a Planetary-Mass Brown Dwarf with a Circumstellar Disk". Astrophysical Journal Letters. 635 (1). ss. L93-L96. arXiv:astro-ph/0511807 . Bibcode:2005ApJ...635L..93L. doi:10.1086/498868.
- ^ Artigau, Étienne; Doyon, René; Lafrenière, David; Nadeau, Daniel; Robert, Jasmin; Albert, Loïc (n.d.). "Discovery of the Brightest T Dwarf in the Northern Hemisphere". The Astrophysical Journal Letters. 651 (1). ss. L57. arXiv:astro-ph/0609419 . Bibcode:2006ApJ...651L..57A. doi:10.1086/509146. ISSN 1538-4357.
- ^ Gagné, Jonathan; Faherty, Jacqueline K.; Burgasser, Adam J.; Artigau, Étienne; Bouchard, Sandie; Albert, Loïc; Lafrenière, David; Doyon, René; Bardalez-Gagliuffi, Daniella C. (15 Mayıs 2017). "SIMP J013656.5+093347 is Likely a Planetary-Mass Object in the Carina-Near Moving Group". The Astrophysical Journal. 841 (1). ss. L1. arXiv:1705.01625 . doi:10.3847/2041-8213/aa70e2. ISSN 2041-8213.
- ^ Marsh, Kenneth A. (1 Şubat 2010). "A Young Planetary-Mass Object in the ρ Oph Cloud Core". Astrophysical Journal Letters. 709 (2). ss. L158-L162. arXiv:0912.3774 . Bibcode:2010ApJ...709L.158M. doi:10.1088/2041-8205/709/2/L158.
- ^ Delorme, Philippe (25 Eylül 2012). "CFBDSIR2149-0403: a 4-7 Jupiter-mass free-floating planet in the young moving group AB Doradus?". Astronomy & Astrophysics. Cilt 548A. s. 26. arXiv:1210.0305 . Bibcode:2012A&A...548A..26D. doi:10.1051/0004-6361/201219984.
- ^ Liu, Michael C. (10 Kasım 2013). "The Extremely Red, Young L Dwarf PSO J318.5338-22.8603: A Free-floating Planetary-mass Analog to Directly Imaged Young Gas-giant Planets". Astrophysical Journal Letters. 777 (1). ss. L20. arXiv:1310.0457 . Bibcode:2013ApJ...777L..20L. doi:10.1088/2041-8205/777/2/L20.
- ^ Gagné, Jonathan (10 Mart 2014). "BANYAN. II. Very Low Mass and Substellar Candidate Members to Nearby, Young Kinematic Groups with Previously Known Signs of Youth". Astrophysical Journal. 783 (2). s. 121. arXiv:1312.5864 . Bibcode:2014ApJ...783..121G. doi:10.1088/0004-637X/783/2/121.
- ^ Schneider, Adam C. (9 Ocak 2014). "Discovery of the Young L Dwarf WISE J174102.78-464225.5". Astronomical Journal. 147 (2). s. 34. arXiv:1311.5941 . Bibcode:2014AJ....147...34S. doi:10.1088/0004-6256/147/2/34.
- ^ Luhman, Kevin L. (10 Mayıs 2014). "Discovery of a ~250 K Brown Dwarf at 2 pc from the Sun". Astrophysical Journal Letters. 786 (2). s. L18. arXiv:1404.6501 . Bibcode:2014ApJ...786L..18L. doi:10.1088/2041-8205/786/2/L18.
- ^ Gagné, Jonathan (10 Nisan 2014). "The Coolest Isolated Brown Dwarf Candidate Member of TWA". Astrophysical Journal Letters. 785 (1). s. L14. arXiv:1403.3120 . Bibcode:2014ApJ...785L..14G. doi:10.1088/2041-8205/785/1/L14.
- ^ Liu, Michael C. (9 Aralık 2016). "The Hawaii Infrared Parallax Program. II. Young Ultracool Field Dwarfs". Astrophysical Journal. 833 (1). s. 96. arXiv:1612.02426 . Bibcode:2016ApJ...833...96L. doi:10.3847/1538-4357/833/1/96.
- ^ Gagné, Jonathan (1 Eylül 2014). "SIMP J2154-1055: A New Low-gravity L4β Brown Dwarf Candidate Member of the Argus Association". Astrophysical Journal Letters. 792 (1). s. L17. arXiv:1407.5344 . Bibcode:2014ApJ...792L..17G. doi:10.1088/2041-8205/792/1/L17.
- ^ Gagné, Jonathan (20 Temmuz 2015). "SDSS J111010.01+011613.1: A New Planetary-mass T Dwarf Member of the AB Doradus Moving Group". Astrophysical Journal Letters. 808 (1). s. L20. arXiv:1506.04195 . Bibcode:2015ApJ...808L..20G. doi:10.1088/2041-8205/808/1/L20.
- ^ Kellogg, Kendra (11 Nisan 2016). "The Nearest Isolated Member of the TW Hydrae Association is a Giant Planet Analog". Astrophysical Journal Letters. 821 (1). s. L15. arXiv:1603.08529 . Bibcode:2016ApJ...821L..15K. doi:10.3847/2041-8205/821/1/L15.
- ^ Schneider, Adam C. (21 Nisan 2016). "WISEA J114724.10-204021.3: A Free-floating Planetary Mass Member of the TW Hya Association". Astrophysical Journal Letters. 822 (1). s. L1. arXiv:1603.07985 . Bibcode:2016ApJ...822L...1S. doi:10.3847/2041-8205/822/1/L1.
- ^ a b Becky Ferreira (9 Kasım 2018). "Rare Sighting of Two Rogue Planets That Do Not Orbit Stars" (İngilizce). Motherboard. 10 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019.
- ^ a b Jake Parks (16 Kasım 2018). "These Two New 'Rogue Planets' Wander the Cosmos Without Stars" (İngilizce). Discover Magazine. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019.
- ^ a b Jake Parks (15 Kasım 2018). "Two free-range planets found roaming the Milky Way in solitude" (İngilizce). Astronomy Magazine. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019.
- ^ Kim, Hyoun-Woo; Hwang, Kyu-Ha; Gould, Andrew; Yee, Jennifer C.; Ryu, Yoon-Hyun; Albrow, Michael D.; Chung, Sun-Ju; Han, Cheongho; Jung, Youn Kil; Lee, Chung-Uk; Shin, In-Gu; Shvartzvald, Yossi; Zang, Weicheng; Cha, Sang-Mok; Kim, Dong-Jin; Kim, Seung-Lee; Lee, Dong-Joo; Lee, Yongseok; Park, Byeong-Gon; Pogge, Richard W. (14 Temmuz 2020). "KMT-2019-BLG-2073: Fourth Free-Floating-Planet Candidate with $\theta_\rm E < 10 \rm\mu as$". arXiv:2007.06870 [astro-ph]. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi15 Temmuz 2020.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Stevenson, D. (1999). "Life-sustaining planets in interstellar space?". Nature. 400 (6739). s. 32. Bibcode:1999Natur.400...32S. doi:10.1038/21811. PMID 10403246.
- Article by Stevenson similar to the Nature article but containing more information, titled: "Possibility of Life Sustaining Planets in Interstellar Space"
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta serbest-yüzen gezegen ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
- Definition of a "Planet"13 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Resolution B5 - IAU)
- Strange New Worlds Could Make Miniature Solar Systems 25 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Robert Roy Britt (SPACE.com) 5 Haziran 2006 11:35 ET
- The IAU draft definition of "planet" and "plutons" press release (International Astronomical Union) 2006