Çaydanlık
Çaydanlık, çay yapmada kullanılan, genelde iki parçalı ve metalden yapılma, bazen demliği cam, seramik ve porselen olan pişirme gereci.[1]
Çaydanlık ilk başlarda tek parça halinde kullanılmakta iken süreç içerisinde günlük ihtiyaçların giderilmesine yönelik olarak, alt kısmı daha büyük olacak şekilde iki parçalı hale gelmiştir. Her iki parçanın üzerinde geniş bir ağız ve bu ağzı örtmeye yarayan bir kapak bulunur. Çayın rahatça dökülmesini sağlamak için gövdeye yerleştirilmiş dar ağızlı bir ağız, suyun el ile bardak arasında ideal açıyla akmasını sağlar.[2]
Çaydanlığın tarihçesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çaydanlık, binlerce yıl önce Çin kültürünün bir parçası olarak, bronz ve diğer metallerden yapılan seramik güğüm ve şarap kaplarından ilham alınarak yapılmıştır.
En eski çaydanlık örneği bugün Çin'de Flagstaff House Museum of Teaware müzesinde bulunan Yixing kilinden 1513 yılında Gongchun tarafından yapıldığı düşünülen çaydanlıktır.[3]
Çay, 17. yüzyıl sonlarında Çin'den Avrupa'ya lüks tüketim malı, baharat olarak ihraç edilmiştir. Aynı zamanda çay ile birlikte porselen çaydanlıklar da getirilmiştir. Bu çaydanlıkların çoğunluğu mavi ve beyaz sırlı idiler.
Köken
[değiştir | kaynağı değiştir]- çay sözcüğü, Çincede Farsçada Arapçada ve Rusçada geçer. Özünün nereden geldiği kesin olmamakla birlikte ETr ça- (ses çıkarmak, çarpma sesi, su sesi sezgisi) eylem köküyle ilişkisi de olasılıklar arasındadır.
- +dan takısı Fa "tutan, mufâfaza eden, saklayan, kap" anlamı katar. "+lık" ekinin Farsçadaki karşılığıdır.
- +lık takısı Tr "araçlık" ilgisi katar.
Demlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Demlik, ilk başlarda porselen gibi ısıya dayanıklı maddelerden imal edilmiş olan, çay demlemeye yarayan ancak sonradan çaydanlığın bir parçası haline gelen araçtır.
Çaydanlık bakımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sırlı çaydanlıklar asla sabunlu su ve bulaşık makinasında yıkanmazlar. Sadece sıcak su ile yıkanarak durulanır ve ters çevrilerek kurumaya bırakılır. Çaydanlıkta oluşan taneni gidermek için çaydanlık ve çay kaşıkları sodalı kaynar suya yatırılarak dinlenmeye bırakılır.
Çayın hazırlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşitli ülkelerde çeşitli şekillerde servis edilen çay, Türkiye'de çoğunlukla altı ve üstü çelik çaydanlıklarda hazırlanır. İsteğe göre harmanlanmış kuru çay, demlik olarak adlandırılan ve çaydanlığın üst kısmında bulunan ve genellikle alt kısmından daha küçük olan bölüme konur. Çay bir demlik veya çay süzgecinden keçir. Alt kısımda kaynayan su, bir süre sonra üstteki demliğe içindeki kuru çayın miktarına göre dökülür ve çayın rengini, lezzetini bırakması ve çökmesi için 8-10 dakika kadar beklenir.
Çeşitli araştırmalar çayın demleme süresine göre etkisinin de farklı olduğunu söylese de henüz bu çok yaygın olarak bilinmez. İyi demlenmiş çayın en fazla 1 saat kadar lezzetli olduğu tiryakiler tarafından söylenir.[kaynak belirtilmeli] Daha uzun süre beklemiş çay acılaşır. Demliğin aşırı sıcaklığa maruz kalması, çayın yanmasına (tabirsel olarak) ve tadının kötüleşmesine neden olmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ What is a Tea Pot?
- ^ The Charm of the Teapot
- ^ "The complete guide to understanding teapots: history, culture, and design". 16 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2025.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hitler çaydanlığı
- Su ısıtıcısı
- Burun çaydanlığı
- Russell'in çaydanlığı
- Çay kültürü
- Çay fincanı
- Semaver
- Bardak
Fotoğraf galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
