Ğreli
Ğreli (Gürcüce: ღრელი; okunuşu: “ğreli”), Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde Ahaltsihe Belediyesi’nde bir köydür. Ahaltsihe Havzası’nda, deniz seviyesinden 1.120 metre yükseklikte yer alır. Ahaltsihe kentine 2 km uzaklıktadır.
Ğreli, Minadze ve Çaçaraki köyleriyle birlikte Minadze temini oluşturmaktadır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ğreli, “koyak” anlamına gelen Gürcüce “ğre” (ღრე) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Bu yer adı Osmanlıcaya Ğrel / Ğril (غریل) biçiminde girmiştir.
Köyde 9. yüzyılda kurulmuş olan Sapara Manastırı buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bu tarihte Ğreli Gürcü krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonra birleşik Gürcü krallığının, bu krallığın zayıflaması üzerine bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago’nun bir köyüydü. Osmalılar 16. yüzyılın son çeyreğinde köyü bu Samtshe-Saatabago’yu yöneten Gürcü atabeglerden ele geçirdiler. On yedi yıl sonra Osmanlı idaresinin gerçekleştirdiği tahrire göre köyde 15 hane yaşıyordu. Bu hanelerin vergi yükümlüsü reisleri Elia, Zakara, Sabia, Gabriel, Grigol, Arsena, Mahara, Şalika, Matsatsa, Gogiça gibi adlarla kaydedilmişti. Bu kişi adları ve her hanenin ispenç vermesi, Ğreli’nin Hristiyan bir Gürcü köyü olduğunu göstermektedir. Bu tarihte köyde buğday, arpa, çavdar, darı, keten ve yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[2]
Ğreli, yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Çarlık Rusyası’nın eline geçti ve bu imparatorluğun bir parçası olan Gürcistan’a yeniden katıldı.[3]
Ğreli’deki en önemli tarihsel yapı topluluğu olan ve 9. Yüzyılda inşa edilen Sapara Manastırı köyün 7-8 km uzağında yer alır. Burada birkaç kilise ve Çakeli Hanedanı’nın sarayı bulunmaktadır. Sapara Manastırı, Osmanlı yayılması yüzünden 16. yüzyılın sonlarında boşalmış, manastırın ikonaları ve diğer hazineleri Gürcistan'ın daha güvenli bölgelerine götürülmüştür.[4]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2014 yılı verilerine göre köyde 394 kişi yaşıyordu. Nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu.[5]
| Sayım tarihi | Nüfus | Erkek | Kadın |
|---|---|---|---|
| 2002 | 465 | 238 | 227 |
| 2014 | 394 | 220 | 174 |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 158 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 161, II. cilt (1941), s. 161". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ Gürcü Sovyet Ansiklopedisi (Gürcüce), Tiflis, 1986, 10. cilt, s. 598.
- ^ "Vahtang Beridze, 13-16. Yüzyıllar Samtshe Mimarlığı (Gürcüce), Tiflis, 1955, s. 26". 29 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- ^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 246 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7