İspenç
| Osmanlı İmparatorluğu'nda vergiler |
|---|
.svg){kind=small} |
| Vergiler |
| Adet-i deştbâni · Ağnam resmi · Arûs resmi · Aşar · Avârız · Bac-i pazar · Bedel-i askeriye · Bennak resmi · Cizye · Cürm-ü cinâyet resmi · Çift resmi · Damga resmi · Gümrük resmi · Haraç · İhtisab · İspenç · İştirâ · Maktu · Mururiye resmi · Müskirat resmi · Nüzul · Otlak resmi · Rav akçesi · Resm-i bostan · Resm-i dönüm · Resm-i hınzır · Resm-i mücerred · Resm-i sicill · Rusum-e-eflak · Selamet isni · Tapu resmi · Tekâlif-i örfiye · Temettü vergisi · Tuz resmi · Zekât |
| Uygulamalar |
| Aynî vergi · Ahidnâme · Defterdar · Düyûn-ı Umûmiye · Emin · Evkaf-i Hümayun Nezareti · Hazine-i Hassa · Hazîne-i Âmire · İltizam · İştirâ · Kadı · Kanun-i Raya · Kanunname · Malikâne · Merdiban · Millet · Muhassil · Mukataa · Mütesellim · Siyakat · Sürsat · Tahrir · Tanzimat · Tütün Rejisi |
İspenç, tarımla uğraşan Hristiyan reayadan Osmanlı Devleti'nin topladığı vergidir. Çift resminin (Osmanlılar'da çiftçinin elindeki toprak için ödemekle yükümlü olduğu bir vergi türü)[1] yerini almış olan bir vergi olup her yetişkin Hristiyan erkeğin ödemesi gereken kişisel bir vergidir ve 25 akça değerindedir. Bu vergiyi ödeyenler çift resmi vergisi ödemezlerdi.[2]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İspence kelimesinin etimolojisine dair bilgiler yetersizdir. Joseph von Hammer'a göre kelimenin kökeni pencikten gelmekte,[3] Ćiro Truhelka'ya göre ise "spenza"ya dayanmaktadır.[4] Bununla birlikte, Halil İnalcık'a göre, Paul Wittek ve Dušanka Bojanić-Lukač’ın, ispencenin Slavca “mahallî feodal bey” anlamına gelen župan ile (jupan) ilgili olarak županitsanın Türkçeye geçmiş şekli olduğu şeklindeki açıklamaları akla yatkın görünmektedir.[5]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlılardan önce Sırp Duşan Kanununa (Sırpça: Dušanov zakonik) göre köylü, pronija (Osmanlı'daki timarın karşılığı) sahibi için iki gün çalışır, bir gün bağda hizmet eder ve bir gün hep birlikte ot biçerdi. Bunun dışında yılda bir hyperpyron (Bizans altın parası) verirdi. 14. yüzyılın ikinci yarısında bir hyperpyron yaklaşık 25 Osmanlı akçasına eşittir. Muhtemelen ispencenin kökeni, senede bir verilen bu vergiye dayanıyordu.[2]
15. yüzyılın ilk yarısına ait defterlerde kelime “ispenc” ve “ispence” şeklinde kaydedilmiştir. Bu vergiye dair en eski kayıt I. Bayezid dönemine kadar (1389-1402) uzanmaktadır.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Ekonomi veya finans ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
- ^ Feridun Emecen, "ÇİFT RESMİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/cift-resmi (24.04.2025).
- ^ a b İnalcık, Halil (2021). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar -I. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 235. ISBN 978-9944-88-645-1.
- ^ J. von Hammer, Des osmanischen Reichs Staatsverfassung und Staatsverwaltung, I-II, Wien 1815. 213.
- ^ C. Truhelka, “Bosnada Arazi Meselesinin Tarihî Esasları” (çev. Köprülüzade Ahmet Cemal), THİTM, I (1931), s. 63.
- ^ a b İnalcık, Halil (2001). "İSPENCE". TDV İslâm Ansiklopedisi. 15 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2025.