İbn Mâhân
| Shaykh hadhihi'l-dawla (Halife Emîn tarafından verilen unvan) Alî bin Îsâ bin Mâhân علي بن عيسى بن ماهان | |
|---|---|
| Halife Özel Muhafız Birliği (Haras) komutanı | |
| Görev süresi 780ler - 796 | |
| Horasan Valisi | |
| Görev süresi 796-807/808 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Abbâsî Halifeliği |
| Ölüm | 3 Temmuz 811 Bağdat, Abbâsî Halifeliği |
| Çocuk(lar) | Îsâ, Hüseyin |
| Askerî hizmeti | |
| Çatışma/savaşları | Dördüncü Fitne |
Alî bin Îsâ bin Mâhân (Arapça: علي بن عيسى بن ماهان; fl. 779/80 – 3 Temmuz 811 ), 8. yüzyılın sonları ve 9. yüzyılın başlarında Abbasi Halifeliği'nin önde gelen İranlı askeri lideridir.
Kökeni ve erken kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]Alî'nin babası Îsâ bin Mâhân, Haşimiyye'nin ilk takipçisi ve da'i'siydi ; Abbâsî İhtilâli'nden sonra isyan çıkarmış ve Ebû Müslim Horasânî tarafından idam edilmiştir.[1] Ali'nin kendisi ilk kez 779/80'de Halife Mehdî'nin (h. 775-785) döneminde halifelik muhafızlarının (haras) komutanı olarak ortaya çıkmıştır.[1][2] Daha sonra veliaht Hâdî'nin (h. 785-786) muhafız komutanı olarak görev yapmış ve tahta çıkmasından sonra göreve devam etniştir. Hâdî döneminde, aynı zamanda ordu bakanlığı sekreterliği (divan el-jund), güçlü kahyalık (hajib) ve hazineler müdürlüğü görevlerini de üstlenmiştir.[1]
Harun Reşid yönetimindeki Horasan Valiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Harun Reşid (h. 786-809)Yahya bin Halid'in itirazları üzerine Horasan valisi olarak atandığı 796 yılına kadar muhafız komutanlığı görevini sürdürmüştür.[2][3] Irak'taki Abbâsî ordusunun çekirdeğini oluşturan birlikler olan ebna'd-devle'nin lideri olarak, Horasanlılara düşman oldu ve geliri ebna'nın bakımı ve kendi kasasını doldurmak için yönlendirerek ağır vergiler yoluyla onlara baskı yapmış; sekiz yıllık görev süresi boyunca büyük bir servet biriktirmiştir.[1][2]
Kötü yönetimi yaygın hoşnutsuzluğa ve bir dizi Hâricî ayaklanmasına neden olmuştur. Nisan 805'te Harun'a giderek daha fazla şikayet ulaştıkça durumu bizzat incelemek için Rey'e yanına gitmiştir. Ancak Ali gelip Halife'nin huzuruna çıktığında, yanında değerli eşyalardan oluşan -bir kaynağa göre 30 milyon dinar değerinde- muazzam bir hazine getirmiş ve bunu Halife'nin maiyetine ve ailesine cömertçe dağıtmıştır. Sonuç olarak, Harun onu sadece yerinde tutmakla kalmamış, hatta dönüş yolculuğunun bir bölümünde ona eşlik etmiştir; bu nadir görülen bir onur göstergesiydi.[4][5]
Sonunda Alî'nin suiistimali, Rafi ibn al-Layth yönetiminde büyük bir isyanın patlak vermesiyle sonuçlandı ve bu isyan sonunda 808'de Harun Reşid'in kişisel müdahalesini gerektirmiştir.[1][2]
Emîn ve iç savaş döneminde yeniden öne çıkma
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerine Harthama ibn A'yan'ın geçtiği ve gözden düşen Alî, Harun'un Mart 809'daki ölümünden sonra yeniden öne çıkmıştır. Bağdat elitlerinin çoğu gibi o da yeni Halife el-Emin'in (h. 809-813 ), onu şeyh hadhihi'l-dawla ("bu hanedanın büyüğü") unvanıyla onurlandırmış ve onu kendi varisi Musa'nın işlerinin başına getirmiştir.[1][2]
811'in başlarında, Emîn ile Horasan'ı kapsayan geniş bir genel valilik alanı verilmiş olan Memûn (h. 813-833 arasında iç savaş patlak verdi, Emîn, Alî'yi Memûn'u ve yandaşlarını zaptetmekle görevlendirdi. Alî, Abna'dan çekilen 50.000 kişilik devasa bir ordunun başında doğuya doğru ilerledi, ancak 3 Temmuz 811'deki Rey Muharebesi'nde Tâhir bin Hüseyin komutasındaki çok daha küçük bir Memûn ordusu tarafından ezici bir şekilde mağlup olmuş ve öldürülmüştür.[1][2]
Soyu
[değiştir | kaynağı değiştir]Oğullarından Îsâ, babasına Sistan'da vali yardımcısı olarak hizmet etmiş, ancak 807 yılında Rafi ibn al-Layth'in destekçileri tarafından öldürülmüştür.[6] Diğer oğlu Hüseyin de Alî'nin Horasan valiliği sırasında Sistan'da görev yapmış ve Abbâsî karşıtı bir isyanı bastırmış ve 811/2'de Suriye'ye asker toplamıştır.[7] Memûn'un birliklerinin Bağdat Kuşatması'na (812-813) yol açan ilerleyişiyle, Hüseyin, Emîn'i kısa bir süre hapse atılmış ve Bağdat vatandaşlarını Memûn'a destek vermeleri için çalışmış ancak başarısız olup ve öldürülmüştür.[1][2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h Crone 1980, s. 178.
- ^ a b c d e f g Sourdel 1971, s. 859.
- ^ Bosworth 1989, s. 250.
- ^ Kennedy 2004, ss. 144–145.
- ^ Bosworth 1989, ss. 250–254.
- ^ Crone 1980, ss. 178–179.
- ^ Crone 1980, s. 179.
- Genel
- Bosworth, C.E., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 30: The ʿAbbāsid Caliphate in Equilibrium: The Caliphates of Mūsā al-Hādī and Hārūn al-Rashīd, A.D. 785–809/A.H. 169–192. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-564-4.
- Crone, Patricia (1980). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52940-9.
- Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ss. 144-148. ISBN 978-1-138-78761-2.
- Mottahedeh, Roy (1975). "The ʿAbbāsid Caliphate in Iran". Frye, Richard N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 57-90. ISBN 0-521-20093-8.
- Sourdel, Dominique (1971). "Ibn Māhān". Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 859. OCLC 495469525.
