ʻAisake Eke
| ʻAisake Valu Eke | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Tonga Başbakanı | |
| Görev süresi 22 Ocak 2025 - 18 Aralık 2025 | |
| Yerine geldiği | Samiu Vaipulu (geçici) |
| Yerine gelen | Fatafehi Fakafānua |
| Maliye Bakanı | |
| Görev süresi 13 Ocak 2014 - 6 Mart 2017 | |
| Yerine geldiği | Lisiate ‘Akolo |
| Yerine gelen | Tevita Lavemaau |
| Görevde | |
| Makama geliş 18 Kasım 2021 | |
| Yerine geldiği | Losaline Ma'asi |
| Görev süresi 25 Kasım 2010 - 16 Kasım 2017 | |
| Yerine geldiği | Yeni Anayasa |
| Yerine gelen | Losaline Ma'asi |
| Kişisel bilgiler | |
| Partisi | Bağımsız |
ʻAisake Valu Eke, Tongalı siyasetçi. Eke, Büyük Okyanus'ta Polinezya ada öbeği içerisinde yer alan Tonga Krallığı'nda Ocak 2025'ten Aralık 2025'e kadar Tonga başbakanı olarak görev yapmıştır. Ayrıca 2014-2017 yılları arasında Maliye ve Ulusal Planlama Bakanı olarak kabinede görev yaptı.
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eke, 1980'lerde Güney Pasifik Üniversitesi'nden ekonomi alanında lisans derecesi aldı. Avustralya'daki Güney Queensland Üniversitesi'nde doktora yaptı ve 2013 yılında tamamladığı "Tonga'daki kamu sektöründe hizmet kalitesine ilişkin keşifsel bir çalışma" adlı teziyle doktora derecesi aldı.[1][2]
Milletvekili
[değiştir | kaynağı değiştir]Maliye Bakanlığı'nda eski Maliye Sekreteri olarak görev yaptı ve ilk kez Kasım 2010 genel seçimlerinde Tongatapu 5 bölgesi milletvekili olarak Yasama Meclisi'ne seçildi. Dost Adaları Demokratik Partisi'ne yakın olmasına ve parti üyesi olarak aday olmayı düşünmesine rağmen, bağımsız olarak aday oldu ve oyların %24,1'ini ve 63 oy farkını alarak koltuğu kazandı; böylece Tongatapu 5, partinin kazanamadığı Tongatapu'daki (Tonga'nın ana adası) tek seçim bölgesi oldu.
Seçildikten sonra basına ekonomiyi iyileştirmek için yapılacak çok şey olduğunu söyledi ve hükûmetin özel sektör faaliyetlerini kolaylaştırması gerektiğini söyledi.
Ekim 2011'de, parlamentonun yurt dışında hastalık izninde olan üyelerine yüksek miktarda ödenek verilmesine karşı protesto düzenleyen milletvekillerinden biriydi. Ekonomi zayıfken milletvekillerinin kendilerine daha fazla kamu parası harcamaması gerektiğini belirten, artan ödeneklere karşı oy kullanan sekiz milletvekilinden (Demokrat Parti üyeleri olan ʻAkilisi Pohiva, Semisi Sika, Sitiveni Halapua, Sangster Saulala, Sione Taione, Falisi Tupou ve Moʻale Finau ile birlikte) biri oldu. Öneri on iki oya karşı sekiz oyla kabul edildi.
Maliye Bakanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ocak 2014'te başbakan Lord Tuʻivakano, bütçeyle ilgili bir anlaşmazlık nedeniyle Lisiate 'Akolo'nun görevden alınmasının ardından kendisini Maliye Bakanı olarak atadı. Eke bu görevini başbakan ʻAkilisi Pohiva hükûmetinde de sürdürdü. Ancak Mart 2017'de, parçası olduğu hükûmete karşı bir güvensizlik önergesi üzerinde yapılan parlamento oylamasında çekimser kaldı ve istifa etmek zorunda kaldı.[3] Daha sonra 2017 seçimlerinde parlamentodaki koltuğunu kaybetti.
2021 seçimlerinde Tongatapu 5 bölgesinden yeniden parlamentoya seçildi.[4] Seçim sonrasında başbakanlık için üç adaydan biriydi [5][6] ancak sonunda 16 oyla başbakanlığı kazanan Siaosi Sovaleni'ye kaybetti.[7][8] Mayıs 2022'de Yargıtay tarafından yargılandığı rüşvet suçundan aklandı.
Başbakan
[değiştir | kaynağı değiştir]Eke, 24 Aralık 2024'te Tonga Yasama Meclisi tarafından Viliami Latu'yu 16'ya karşı sekiz oyla yenerek başbakan seçildi.[9][10] Kral VI. Tupou, 22 Ocak 2025'te Eke'yi resmen başbakan olarak atadı.[11] 15 Aralık 2025'te yapılan başbakanlık seçiminde 10 oya 16 oyla Fatafehi Fakafānua'ya karşı kaybetti.[12] 18 Aralık 2025'te Kral VI. Tupou'nun Fakafānua'yı başbakan olarak atamasının ardından görevini devretti.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Eke, Aisake Valu (27 Temmuz 2013). "An exploratory study on the quality of service in the public sector in Tonga". eprints.usq.edu.au. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2019.
- ^ Senituli, Lopeti (17 Ocak 2025). "Who is Tonga's new prime minister?". Radio New Zealand. 16 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
- ^ "Tonga Finance Minister resigns". Radio New Zealand. 6 Mart 2017. 7 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
- ^ "Tonga elects all-male parliament with nine new People's Reps". Matangi Tonga. 18 Kasım 2021. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ "Tonga: Three contenders for prime minister's job". RNZ. 7 Aralık 2021. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ "ANALYSIS: Tonga in search for viable, credible PM; the best of best has yet to come". Kaniva Tonga. 6 Aralık 2021. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ "Emotional, Siaosi Sovaleni elected PM Designate". Matangi Tonga. 15 Aralık 2021. 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ "MPs choose Siaosi Sovaleni as new prime minister". Kaniva Tonga. 15 Aralık 2021. 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ "'Aisake Eke is Tonga's new prime minister". Radio New Zealand. 24 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ "Dr 'Aisake Eke, Tonga's new Prime Minister Designate". Matangi Tonga. 24 Aralık 2024. 27 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2024.
- ^ "Tonga PM officially appointed". Radio New Zealand. 22 Ocak 2025. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ Fuatai, Teuila; journalist, RNZ Pacific senior (15 Aralık 2025). "Tonga has a new prime minister". RNZ (İngilizce). Erişim tarihi: 20 Aralık 2025.
- ^ "King Tupou VI appoints new Prime Minister in private audience". Matangi Tonga (İngilizce). 18 Aralık 2025. 18 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2025.