1912 Arnavut isyanı
| 1912 Arnavut isyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Üsküp'ün Arnavut isyancılar tarafından ele geçirilmesinden sonraki hali | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Arnavut isyancılar |
 Osmanlı İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Priştineli Hasan İsmail Kemal Bey Esad Paşa Toptani Isa Boletini Idriz Seferi Ismail Qemali Nexhip Draga Bajram Curri Riza bej Gjakova |
Küçük Mehmet Sait Paşa Ahmet Muhtar Paşa | ||||||
1912 Arnavut isyanı, Ocak-Ağustos 1912 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğu'nda Arnavutlar tarafından gerçekleştirilen bir isyandır.[1][2][3] 1910 ve 1911 yıllarında Arnavutluk ve Kosova bölgelerinde Arnavut Ulusunun Haklarını Savunma Birliği destekli iki isyan (1910 Arnavut İsyanı ve 1911 Arnavut İsyanı) başlatılmıştı. 1910 yılındaki Arnavut isyanı Bulgaristan ve Karadağ tarafından desteklenmişti.[4] İsyanda, şiddetli çatışmaların ardından İsa Bolatin öncülüğündeki Arnavut isyancılar Drenice bölgesine çekilmiş, bir diğer isyancı İdris Sefer ise kalan askerleriyle birlikte direnişini sürdürdüğü Karadak bölgesine çekilmişti.[5] 1911 yılındaki isyanda ise Podgorica isyancıların ana üssü olmuş ve isyancılar Karadağ Kralı I. Nikola tarafından desteklenmişti.[6] Her iki isyan da isyancılara birtakım imtiyazlar tanınarak bastırılmıştı.
1911 yılının sonlarına gelindiğinde İsmail Kemal liderliğindeki bir grup Arnavut milletvekili Osmanlı parlamentosunda Arnavutlar'a kültürel ve idari alanlarda ek haklar talep etmişti. Bir ay kadar sonra Ocak 1912'de Osmanlı parlamentosunda Arnavut milletvekili Priştineli Hasan Jön Türk hükûmetinin politikasının Arnavutluk'ta bir devrime yol açacağı konusunda üyeleri açıkça uyardı.[7] Arnavut milletvekilleri aynı akşam Hasan Priştine'nin evinde buluştu ve bir Arnavut isyanı düzenlemesi konusunda anlaştı.[8]
1912'deki isyan ilk olarak Priştineli Hasan Bey, Necip Dirağa, Bayram Curri ve Yakovalı Rıza Bey önderliğinde[9] Kosova Vilayeti'nin batısında başladı.[10] İsyanların temel nedenleri, vergi artışları, Arnavutların Osmanlı ordusunda zorunlu olarak askere alınması ve Arnavut sivil nüfusunun silahsızlandırılması da dahil olmak üzere Arnavutlar için getirilen değişikliklerdi.[11] İsyancılar yayınladıkları bir beyanname ile birtakım taleplerde bulunmuştur:[12]
- Arnavutların yaşadığı dört vilayette özerklik,
- Memurların Arnavutçayı bilmeleri, Arnavutlar arasından tayini,
- Okulların yeniden düzenlenmesi, modernizasyonu ve Arnavut dilinin okullarda kullanılması,
- Askeri hizmetlerin mahalli olması,
- İsyanlara katılan tüm Arnavutlar için genel af,
- İsyanı bastırmaya çalışan Osmanlı subaylarının askeri mahkemeye çıkarılması.
Bu Arnavutluk'ta hükûmetin otoritesini sarstı. İsyan Osmanlı hükûmetinin 4 Eylül 1912 tarihinde isyancıların taleplerini yerine getirmeyi kabul etmesiyle (sonuncu talep dışında) sona erdi.[12] Priştineli Hasan üç-dört ay içinde yeni bir isyan başlatmayı planlamış[13] ancak kısa süre sonra çıkan Birinci Balkan Savaşı planını dağıtmıştır.
Arnavut İsyanı'nın ardından Eylül 1912'de Arnavut Vilayeti'nin kurulması kararlaştırılmıştır ancak görüşmeler Ekim'de Birinci Balkan Savaşı'nın başlamasıyla kesintiye uğramış ve savaş sırasında Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan etmesiyle sona ermiştir.
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Arnavut İsyanı'nın başarısı komşu ülkelere Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıf olduğuna dair güçlü bir sinyal göndermiştir.[14] Balkan Birliği üyeleri, zayıflamış Osmanlı devletine saldırmak için böylesine bulunmaz bir fırsatı kaçıramayacaklarına karar vermiştir.[15] Nitekim isyandan yalnızca iki ay sonra Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ'dan oluşan Balkan Birliği Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etmiş ve Osmanlı Devleti'nin Balkanlardaki topraklarının büyük bir bölümünü ele geçirmiştir. Savaş sonucunda Osmanlı Devleti Edirne ve Kırklareli'ne kadar olan Midye-Enez Hattı'nın batısındaki tüm topraklarını Balkan devletlerine bırakmak zorunda kalmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Prishtina, Hasan (1921), Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912. Shkrue prej Hassan Prishtinës (Translated by Robert Elsie) (in Albanian), Shkodra: Shtypshkroja Franciskane, archived from the original on January 10, 2011, retrieved January 10, 2011
- Bogdanović, Dimitrije (January 2000) [1984], "Albanski pokreti 1908-1912.", in Antonije Isaković, Knjiga o Kosovu (in Serbian) 2, Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts, archived from the original on 31 January 2011, retrieved January 9, 2011
- Josef Redlich; Baron d'Estournelles; M. Justin Godart; Walter Shucking; Francis W. Hirst; H. N. Brailsford; Paul Milioukov; Samuel T. Dutton (1914), " Origins of the Two Balkan Wars", Report of the International Commission to Inquire into the Causes and the Conduct of the Balkan Wars, Washington D.C.: Carnegie Endowment for International Piece, retrieved January 10, 2011
- Hrabak, Bogumil (1990), "Orijentacija kosovskih i debarskih Albanaca u prvim mesecima 1912. godine", Zbornik radova (in Serbian) 30, Kosovska Mitrovica: Filozofski fakultet u Prištini, pp. 21–61, archived from the original on January 17, 2011, retrieved January 17, 2011
- Tallon, James "The failure of Ottomanism: The Albanian Rebellions of 1909--1912" |url=http://gradworks.umi.com/35/26/3526980.html 6 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Liotta, P. H.; Jebb, Cindy R. (2004). Mapping Macedonia: Idea and Identity. Greenwood Publishing Group. s. 62. ISBN 978-0-275-98247-8. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.
- ^ Phillips, John (2004). "The rise of Albanian nationalism". Macedonia: warlords and rebels in the Balkans. Londra: I.B. Tauris. s. 29. ISBN 1-86064-841-X.
- ^ Taru Bahl; M.H. Syed (2003). "The Balkan Wars and creation of Independent Albania". Encyclopaedia of the Muslim World. Yeni Delhi: Anmol publications PVT. Ltd. s. 53. ISBN 81-261-1419-3. 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.
- ^ Ćorović, Vladimir (2002). ""Balkanski ratovi"". Belgrade: Ars Libri. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ Rexhepi, Rasim (29 Nisan 2010). "Marrja e Grykës së Kaçanikut". Bota Sot. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ Vickers 1999, ss. 63, 64
- ^ Zhelyazkova, Antonina (2000). "Albanian indentities". International Center for Minority Studies and Intercultural Relations. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2011.
- ^ Elsie, Robert. "Texts and Documents of Albanian History: Hasan Bey Prishtina: Brief Memoir on the Albanian Uprising of 1912". Shtypshkroja Franciskane.a. 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2011.
İsmail Kemal Bey... akşam yemeğinde evimde buluşmayı önerdi... Tartıştık... ve sonunda bir ayaklanmayla Türklerin zorbalığına son vermeye karar verdik.
- ^ Clayer, Nathalie (2007). Aux origines du nationalisme albanais: La naissance d'une nation majoritairement musulmane en Europe (Fransızca). Karthala Editions. s. 700. ISBN 978-2-84586-816-8. 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2016.
- ^ Elsie, Robert (2004). Historical dictionary of Kosova. ABD: Scarecrow Press Inc. s. xxx. ISBN 0-8108-5309-4.
- ^ Gurakuqi, Romeo (2002). "The Highland Uprising of 1911". Shoqata Dedë Gjo' Luli Association. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Shaw, Stanford J. (2002). "Clearing the Decks: Ending the Tripolitanian War and the Albanian Revolt". The Press Syndicate of University of Cambridge. ISBN 978-0-521-29166-8. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ Priştine, Hasan. "Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912. Shkrue prej Hassan Prishtinës (Hasan Bey Prishtina: Brief Memoir on the Albanian Uprising of 1912)". Elsie, Robert tarafından çevrildi. 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2011.
Sayın beylere, üç dört ay sonra bir başka ayaklanma düzenleyeceğimizi ve ardından bağımsızlığı ilan edeceğimizi söyledim... Kısa süre sonra Balkan Savaşı patlak verdi ve tüm planlarımızı yerle bir etti.
- ^ Warrander, Gail; Knaus, Verena (2010). Kosovo. United States: The Globe Pequot Press. s. 12.
At the same time the rebellion sent strong signal to Kosovo neighbors that the Ottoman Empire was weak.
- ^ Glenny, Misha (1999). The Balkans 1804–1999: Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999. Penguin Books. s. 228. ISBN 9780142422564.
.svg){kind=small}
