1929 Filistin Olayları
1929 Filistin Olayları, "5689 Yılı Olayları" (İbranice: מאורעות תרפ"ט, Meora'ot Tarpat, - "5689 Yılı Olayları”) ya da Burak Ayaklanması" (Arapça: ثورة البراق, Ṯawrat al-Burāq) olarak da bilinir.
Kudüs'teki Ağlama Duvarı'na erişim konusunda Filistinli Araplar ile Yahudiler arasındaki uzun süredir devam eden anlaşmazlığın şiddete dönüşmesiyle, Ağustos 1929'un sonlarında gerçekleşen bir dizi gösteri ve ayaklanmadan oluşmuştur Bu olaylara Britanya yetkilileri de müdahil olmuştur.
Tarihçilere göre olayların sebebi, Kudüs müftüsü Hacı Emin El-Hüseyni'nin kendi konumunu güçlendirmek amacıyla Yahudilerin Tapınak Tepesi'ni ele geçireceği yönünde korkuları körüklemesiydi.[1] Akademisyenler ayrıca Yahudi Ulusal Fonu'na yapılan toprak transferlerinin, toprak satışları ve göç konusundaki artan kaygılarla birlikte sosyoekonomik endişelere katkıda bulunduğunu ve bunun da olayların patlak vermesine zemin hazırladığını belirtmişlerdir.[2]
Olaylar, büyük ölçüde, Arapların Yahudilere yönelik saldırıları ve Yahudi mülklerinin tahrip edilmesi şeklinde gerçekleşti. 23–29 Ağustos tarihleri arasındaki bir haftalık ayaklanmalar sırasında 133 Yahudi Araplar tarafından öldürüldü ve çoğu silahsız olan 339 Yahudi yaralandı.[2][3] İngiliz Manda polisinin olaylara müdahale etmesiyle 116 Arap öldürüldü, en az 232 Arap yaralandı. Yaklaşık 20 Arap, Yahudi saldırganlar ve ayrım gözetmeyen Britanya ateşi sonucu öldü.[4][5]
Olayların ardından 174 Arap ve 109 Yahudi cinayet veya cinayete teşebbüsle suçlandı. Bunların yaklaşık %40'ı Araplar, %3'ü ise Yahudiler olmak üzere hüküm giydi. Ayaklanmalar sırasında 17 Yahudi yerleşimi tahliye edildi.[6]
Britanya tarafından atanan Shaw Komisyonu, şiddetin temel nedeninin Arapların siyasi ve ulusal beklentilerinin boşa çıkması ile ekonomik geleceklerine yönelik korkuları sonucunda Yahudilere karşı besledikleri düşmanlık ve husumet duygusu olduğunu tespit etti. Komisyon ayrıca Arapların Yahudi göçmenleri “yalnızca geçim kaynaklarına yönelik bir tehdit olarak değil, gelecekte muhtemel bir hâkim güç olarak” gördüklerini belirtti.[5]
Olayların tetiklenmesine ilişkin olarak Komisyon, patlak vermeye en fazla katkıda bulunan hadisenin 15 Ağustos 1929 tarihinde Ağlama Duvarı'nda gerçekleşen Yahudi protesto gösterisi olduğunu saptadı.[5]
İsrailli tarihçi Avraham Sela ayaklanmaları “süresi, coğrafi kapsamı ve can ile mala verilen doğrudan zarar bakımından Filistin'deki Arap-Yahudi çatışmasının tarihinde eşi görülmemiş” olarak tanımladı.[7]
Arka Plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Dinsel Önem
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağlama Duvarı (Batı Duvarı), Kudüs'te M.S 70 yılında yıkılan antik İkinci Tapınak kompleksinin bir kalıntısı olması nedeniyle Yahudilik'in en kutsal mekanlarından biridir.[8][9] Yahudiler, yüzyıllar boyunca süregelen uygulamalar yoluyla, ibadetlerini yerine getirmek amacıyla Ağlama Duvarı'na erişim hakkını fiilen tesis etmişlerdi. Tapınak Dağı'nın bir parçası olan Ağlama Duvarı, Müslümanlar tarafından idare edilen adı "Vakıf" olan bir mercinin kontrolü altındaydı. Müslümanlar bu duvarı, İslam'ın üçüncü kutsal mekanı olan Mescid-i Aksa'nın bir parçası sayarlar. İslam geleneğine göre burası, Muhammed'in göğe yükselişinden önce bineği Burak'ı bağladığı yerdir.[10]
1925 Kararı
Eylül 1925'te meydana gelen bir olay sonucunda, Yahudilerin ibadet amacıyla yaşlı ve bakıma muhtaç kişiler için getirdikleri sandalyeleri ve sıraları Ağlama Duvarı'na getirmeleri yasaklayan bir karar alınmıştır.[5] Müslümanlar, mekana yapılacak her türlü düzenlemeyi Yahudi milliyetçiliği yani Siyonizm ile ilişkilendirmiş ve Ağlama Duvarı'nın alanının bir sinagog haline getirilmesi ve kontrolün ele geçirilmesi yolunda ilk adım olabileceğinden endişe duymuşlardır.[10]
Şiddet olaylarından birkaç ay önce, Yahudi milliyetçisi Siyonist lider Menahem Ussişkin bir konuşma yaparak “Dan'dan (Tel Aviv bölgesi) Beerşeva'ya, büyük denizden (Akdeniz) Negev çölüne kadar, Ürdün'ü de kapsayan tavizsiz ve ödünsüz bir Yahudi devleti'ni” talep etmiştir. Ussişkin konuşmasını “Yahudi halkı, ulusal yurdu Moria Dağı'nda (Tapınak Tepesi) yeniden kurulana dek dinlenmeyecek ve sessiz kalmayacaktır” şeklinde sonlandırmıştır.[10]
1928 Olayı
Eylül 1928'de, Yom Kippur günü Ağlama Duvarı'nda ibadet eden Yahudiler, erkekleri ve kadınları ayırmak amacıyla, birkaç tahta çerçeve üzerine gerilmiş basit bir kumaş paravan olan bir paravan yerleştirdiler. Kudüs'ün İngiliz komiseri Edward Keith-Roach, dua alanına bakan bir Müslüman dini mahkemeyi ziyaret ederken, bir polis memuruna bu tür bir düzenlemeyi daha önce duvarda hiç görmediğini söylemiştir. Oysa polis memuru bunu gün içinde görmüş, ancak dikkate almamıştı. Komiseri ağırlayan şeyhler, paravanın Osmanlı statükosunu ihlal ettiği gerekçesiyle hemen itiraz ettiler. Zira bu statüko, Müslümanların Yahudi milliyetçilerin alanı ele geçirme korkusu nedeniyle Yahudilerin bölgeye geçici sökülebilir mobilya veya yapılar getirmesini yasaklıyordu. Şeyhler, paravanın kaldırılmaması durumunda olabileceklerden sorumlu olmadıklarını belirttiler. Keith-Roach, Arapların talepleri nedeniyle Aşkenaz hahamının paravanın kaldırılmasını sağlamasını emretti. Haham, ibadet bitene kadar paravanın kalmasını istedi ve komiser bu talebi kabul etti. Komiser bir sinagog ziyaretindeyken, Başsavcı Norman Bentwich, paravanın Yom Kippur orucu bitene kadar kalmasını talep etti. Ancak komiser bu talebi reddetti ve sabaha kadar kaldırılmasını sağlamak için polis memuruna talimat verdi. Polis memuru, paravanın sorun yaratacağını düşünerek, komiserin emrini imzalattırıp resmi mühürle onaylattı. Akşam tekrar hahamla görüştü. Paravan sabah hala bulunduğu yerde durunca, polis memuru on silahlı polisi paravanın kaldırılması için gönderdi. Polisler, paravanın etrafında toplanan küçük Yahudi grubuna saldırdı ve yakındaki Arap sakinler, polisleri Yahudilere saldırmaları için kışkırttı. Toplanan Yahudi ibadetçiler de polislere karşılık verdi. Paravan sonunda polis tarafından yok edildi. Polis memuru, aşırı güç kullanması ve sağduyu göstermemesi nedeniyle üstlerini öfkelendirmiş olsa da, İngiliz hükümeti daha sonra eylemlerini savunan bir açıklama yayımladı.[10]
Polonya'dan Kudüs'ü ziyaret eden Haham Aaron Menachem Mendel Guterman (1860–1934), Radzymin Hasidik hanedanının üçüncü rebbesi, bu olayın merkezindeki kumaş paravanın kurulmasından sorumlu kişi olarak tanımlanır. Guterman, paravanı kendi kaynaklarıyla kurmuş olmasına rağmen, İngiliz ve Arap yetkililerle önceden herhangi bir istişarede bulunmaması olayın öfkeyle karşılanmasına yol açtı.[11]
Daha önce de mekanda geçici paravanlar kurulmuş, bazı yasaklar zaman zaman göz ardı edilmiş veya gevşetilmiş olsa da, 1928'deki son paravan üzerinden yaşanan şiddetli çatışma, ileride daha fazla şiddete zemin hazırladı. Her iki tarafın iç siyaseti de aşırı tutumları benimsemeye ve dini sembolleri halk desteğini artırmak için kullanmaya hazırdı.[10]
Diğer Önemli Gelişmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]1928 yılının Ekim ayında, Kudüs müftüsü Hacı Emin El-Hüseyni, Duvar'ın bitişiğinde ve üzerinde yeni inşaatlar yapılmasını organize etti. Katırlar, çoğu zaman dışkı bırakarak, Yahudilerin dua alanının içinden sürülüyor ve Yahudilerin üzerine atık su dökülüyordu. Bir müezzin, ezanı doğrudan duvarın yanında okumakla görevlendirildi. Bu durum, Yahudilerin ibadetlerini yaptıkları anda gürültü oluşmasına yol açtı. Yahudiler bu kışkırtmaları protesto etti ve gerilim arttı.[12][13][14][15]
Yahudi milliyetçiler, duvar üzerinde denetim taleplerinde bulunmaya başladılar. Bazıları açıkça Süleyman Mabedi'nin yeniden inşasını savunmaya kadar vardı. Bu gibi talepler Müslümanların milliyetçi Yahudilerin niyetlerine dair endişelerini artırdı.[3] Daha sonra İsrail'in ilk başbakanı sıfatını kazanacak olan David Ben Gurion, duvarın “kurtarılması” gerektiğini söyleyerek bunun “yarım yıl içinde” başarılabileceğini öngördü.[16] 1929 baharında, sağcı lider Ze'ev Jabotinsky tarafından yönetilen revizyonist gazete, duvar ve çevresindeki döşeme üzerindeki Yahudi haklarını savunan uzun bir kampanya yürüttü. Bu kampanya çerçevesindeki siyasi tutum “itaatsizlik ve şiddet” çağrısına dahi bulundu. Gazete, Yahudilerden duvar kendilerine verilene dek protesto ve gösterilere ara vermemelerini isteyen yazılar yayımladı.[17]
6 Ağustos'ta, Filistin'deki Britanya polis gücü duvarın yanında bir polis karakolu kurdu. 14 Ağustos'ta ise Tel Aviv'de, Haganah ve Brit Trumpeldor tarafından düzenlenen ve 6.000 kişinin katıldığı bir toplantı yapılarak, 1928 Komisyonu'nun Ağlama Duvarı'nın Müslüman mülkü olduğu yönündeki çıkarımına itiraz edildi.[18]
14-15 Ağustos: Ağlama Duvarı'na Yürüyüş ve Karşı Gösteriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağlama Duvarı Yanlıları Komitesi'ni kuran Joseph Klausner, 14 Ağustos 1929'dan başlayarak çeşitli gösterilerin örgütlenmesine yardımcı oldu; bu tarihte 6.000 genç, Kudüs'ün eski şehir surları etrafında yürüdü.[17]
Perşembe günü, 15 Ağustos'ta, Yahudilerin Tişa BeAv orucu sırasında, Klausner'in sağcı grubundan birkaç yüz üye Ağlama Duvarı'na yürüyerek “Duvar bizimdir” diye bağırdı, Yahudi ulusal bayrağını kaldırdı ve Hatikva'yı söyledi.[10] Grup; Jeremiah Halpern liderliğindeki, Ze'ev Jabotinsky'nin Revizyonist Siyonizm hareketine bağlı Betar gençlik örgütünün üyelerini de içeriyordu. Araplar arasında, bu yürüyüşün yerel halkı saldırıya uğrattığı ve Muhammed'in adına hakaret edildiği yönünde söylentiler dolaştı.[19][20][21][17] Daha sonra Shaw Raporu, kalabalığın barışçıl olduğu ve demir çubuklarla silahlandıkları yönündeki iddiaların doğru olmadığını, ancak Yahudi kortejinde bazı “istenmeyen unsurlar” tarafından tehditkar haykırışlar yapılmış olabileceğini belirtti.[5] Filistin Siyonist Yürütme Komitesi liderlerinin revizyonistlerin faaliyetlerinden endişe duyduğu ve “utanç” hissettikleri, ayrıca bir “kaza” çıkmasından korktukları bildirildi; yürüyüşü önceden yetkililere haber verdikleri ve olayları önlemek amacıyla yoğun bir polis eskortu sağlandığı kaydedildi.[17]
Cuma günü, 16 Ağustos'ta bir vaazın ardından, Yüksek Müslüman Konseyi tarafından düzenlenen bir gösteri duvara doğru yürüdü. Vekil Yüksek Komiser, Müftü Hacı Emin el-Hüseyni'yi çağırarak, Ağlama Duvarı'nda böyle bir gösteri düzenlendiğini hiç duymadığını ve bu gösterinin, duvarı kendileri için özel kutsallığı olan bir yer sayan Yahudilere büyük bir şok olacağını belirtti. Müslüman göstericiler Ağlama Duvarına gelerek burada Yahudi dua kitaplarını, dini eşyaları ve duvardaki taşlar arasındaki çatlaklarına bırakılmış adak notlarını yaktı. Gösteriler kentin Yahudi ticaret bölgesine doğru yayıldı.[10][5][22]
Arap basınında, düzensizliği körüklemeye yönelik kışkırtıcı yazılar çıkmaya başladı. “Filistin'deki Kutsal Savaşçılar Komitesi” imzalı bir broşür, ‘savaş, cihad ve isyan' sloganıyla Yahudilere karşı ayağa kalkılması çağrısında bulundular.”[3][5]
Aynı gün öğleden sonra, Jabotinsky'nin editörü olduğu Yahudi gazetesi Do'ar HaYom (Bugün Postası), Müslüman yürüyüşünü anlatan kışkırtıcı bir bildiri yayımladı. Shaw Raporu'na göre metin, kısmen gerçeği yansıtıyordu.[5] 18 Ağustos'ta sol görüşlü Haaretz (Vatan), sağ görüşlü Do'ar HaYom'u “Rüzgar Eken Fırtına Biçecektir” başlıklı bir makalede eleştirerek şöyle yazdı: “Propagandanın zehri sütunlarından her gün damlıyordu; ta ki atmosferi zehirleyip Perşembe günkü gösterinin doğmasına neden olana kadar... ve bu durum, Arapların vahşi gösterisine bir bahane teşkil etti.”[23]
Tırmanış
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Ağustos tarihinde Kudüs'te kişisel bir nitelikte vuku bulun bir olay ulusal ölçekte şiddet olaylarının ateşlenmesinde etki yaratacaktı. 17 yaşındaki Sefarad Yahudisi Abraham Mizrahi, Kudüs'ün Mea Şearim ve Buharim mahallesi yakınlarındaki Makkabi sahasında arkadaşlarıyla futbol oynamaya gitmişti. Söz konusu saha aynı zamanda Lifta adında bir Arap köyünün arazisinin kenarında yer almaktaydı. Mizrahi arkadaşlarıyla birlikte futbol oynarken topları Lifta köyünden bir Arap'a ait domates tarlasına yuvarlandı. Kaybolan futbol topunu bulan bir Arap kızdan geri almaya çalışmalarıyla başlayan tartışmanın ardından Mizrahi olay yerinde bir Arap tarafından bıçaklandı.[16][24]
Olay yerine gelerek saldırgan Arap'ı tutuklamak isteyen İngiliz manda polisi Yahudi bir kalabalık tarafından saldırıya uğradı ve ağır yaralandı. Şiddet olayları bununla sınırlı kalmadı. Kalabalık Lifta sakinleri tarafından kurulmuş komşu Arap çadır ve barakalarına saldırıp buraları ateşe verdiler ve içindekileri yaraladılar.[5] Yaralananlar arasında, misilleme amacıyla rastgele seçilip bıçaklanan Ali Abdullah Hasan adlı bir Arap genç de vardı.[17]
Mizrahi 20 Ağustos'ta öldü ve cenazesi ciddi bir Arap karşıtı gösteriye dönüştü. Bu gösteri, ilk olayda kullanılan aynı kuvvet tarafından bastırıldı. Ertesi gün Yahudi liderliği tarafından geç saatlerde düzenlenen, Vekil Yüksek Komiser Harry Luke, Cemal el-Hüseyni ve Yitzhak Ben-Zvi'nin de katıldığı toplantı, şiddete son verilmesi çağrısı çıkaramadı.[16]
Bunu izleyen dört gün boyunca İngiliz Kudüs polisi, Yahudiler tarafından Araplara yönelik 12 ayrı saldırı ve Araplar tarafından Yahudilere yönelik yedi saldırı rapor etti.[5]
21 Ağustos'ta Filistin Siyonist Yürütme Komitesi, Siyonist Örgüt'e genel heyecanı ve Arapların Yahudilere yönelik korkusunu tarif eden şu telgrafı gönderdi:
“Nüfus yeniden çok heyecanlı ve asılsız acil durum ihbarları çeşitli semtlerde yerel paniklere yol açtı. Gün boyunca başka bir olay olmadı. Araplar da heyecanlı ve Yahudilerden korkuyor. Hükümete, kamu güvenliğini sağlayacak ciddi önlemlere ihtiyaç olduğu konusunda ısrar edilmesi arzu edilir. Kamuya sükunetlerini korumaları, gösterilerden kaçınmaları ve disipline uymaları yönünde çağrı yapıyoruz. Ancak militan tavır nedeniyle kendimizi sıkıntıda hissediyoruz. Doar HaYom ve gençliğin bir kısmı Revizyonist ajitasyondan etkilenmiş durumda. Revizyonist liderlerle görüşebilir misiniz?”[25]
Ayaklanmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kudüs Ayaklanmaları, 23 Ağustos
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağustos 1929'daki Kudüs olayları, 23 Ağustos Cuma günü binlerce Arap köylünün Mescid-i Aksa'da toplanmasının ardından, Yahudi milliyetçilerin Tapınak Tepesi'ni ele geçireceğine dair söylentilerle alevlendi. Sabah saatlerinden itibaren gerginlik artmış, öğleye doğru çatışmalar koyu dindar Yahudilerin mahallesi Mea Şearim'e sıçramıştır. Amerikan Konsolosluğu'nun ayrıntılı raporlarına göre 12.00–12.30 arasında ölümler gerçekleşmiştir.[17][16] Shaw Raporu, 12:50 itibarıyla kalabalıkların “şiddete, hatta cinayete me yilli” hale geldiğini ve 13:15'te Arapların Yahudilere yönelik katliama başladığını belirtir.[5] Yahudilere yönelik saldırılar kısa sürede Eski Şehir başta olmak üzere diğer bölgelere yayıldı. Sınırlı askeri varlığa sahip İngiliz makamları kontrolü sağlamakta güçlük çekti. Bazı bölgelerde müdahale edemedi.[16] 24 Ağustos'a gelindiğinde Kudüs çevresinde 17 Yahudi öldürülmüş, Hebron ve Safed'de daha ağır katliamlar yaşanmış; çok sayıda köy yağmalanmış ve yakılmıştı. Haddasah Hastanesi yönetimi, New York'a gönderdiği telgrafta Arapların bazı Yahudi hastanelerine saldırdığını bildirdi.[26]
Shaw Raporu, olayların önceden planlanmadığını, Kudüs'ten taşraya günler içinde yayıldığını ve 23 Ağustos'taki ilk saldırının Araplarca başlatıldığını vurgular.[5] 23 Ağustos günü İngiliz yönetimi, Yahudi mahallelerinin savunması için sınırlı sayıda Yahudi gönüllüyü silahlandırdı; ancak ertesi gün Arap ileri gelenleri, hükümetin Yahudileri silahlandırdığına dair söylentilerin yayıldığını açıkladı.[5][27][28] Britanya makamları söylentileri başlangıçta yalanladıysa da, 27 Ağustos'a gelindiğinde özel Yahudi muhafızları dağıtmak ve silahsızlandırmak zorunda kaldı.[5][28]
Motza Köyü Cinayetleri, 24 Ağustos
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Ağustos'ta Kudüs'ün batısındaki, Arap komşularıyla iyi ilişkileriyle bilinen Motza köyüne, Qalunya'dan gelen Araplar saldırmıştır. Yahudi paramiliter gücü olan Haganah'ın koruma teklifini reddeden Yahudi Maklef ailesinin evi Araplar tarafından basılarak aralarında hahamların da olduğu sakinler saldırganlarca öldürülmüştür. Olay esnasında evde bulunan kadınlara tecavüz edilmiş ardından infaz edilmişlerdir. Arap saldırganlar köyde birkaç evi ateşe verilmiştir.[29][30][16] Bu saldırıdan saklanarak hayatta kalmış çocuklardan biri olan Mordechai Maklef daha sonra İsrail Savunma Kuvvetleri'nin üçüncü genelkurmay başkanı olmuştur.[31]
Hebron Katliamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1929 Hebron (El Halil) katliamı, 24 Ağustos günü Hebron'daki (El-Halil) Yahudi mahallesine yönelik kapsamlı bir saldırı olarak gerçekleşti. 20 Ağustos'ta Haganah, bölgede uzun yıllardır meskun olan yaklaşık 600 Yahudiye savunma sağlama veya tahliye imkanı önerdi. Ancak Hebron'daki cemaat önderleri, şehirdeki Arap kodamanların kendilerini koruyacağına inanarak bu teklifleri reddetti.[32][3] 24 Ağustos'ta Arap kalabalıkları Yahudi mahallesine saldırarak erkek, kadın ve çocukları öldürüp tecavüz etti. Gerçekleşen şiddet olayları çerçevesinde yağmalama olayları gerçekleşti. Bu saldırılar sonucunda 68 Yahudi öldürülürken, 58 Yahudi ise yaralandı.[33] Bazı kurbanlar işkenceye uğradı veya korkunç biçimde sakatlandı.Şehirdeki sinagoglar ve Araplara da hizmet sunan bir Yahudi hastanesi saldırıya uğradı.[16][34][14][5]
İngiliz Yüksek Komiseri Sir John Chancellor, gördüğü manzarayı “korkunçluğunun kelimelerle ifade edilemeyeceği” şeklinde tanımladı; Sir Walter Shaw da raporunda Hebron'da “tarifsiz vahşetler” işlendiğini belirtti.[35] Shaw Raporu, saldırıyı son derece ağır ifadelerle betimlerken, İngiliz polis memuru Raymond Cafferata'nın olağanüstü çabasının sonucunda “genel bir Yahudi katliamını” önlediğini vurguladı.[5] Yüzlerce Yahudi, Arap komşularının onları saklaması sayesinde hayatta kaldı. Diğerleri İngiliz polis karakoluna sığınarak kurtuldu.[16] Olayların ardından sağ kalanlar İngiliz yetkililerce tahliye edildi.[16][36]
Aynı süreçte Hebron Yeşivası (Yahudi din okulu) da hedef alındı. 23 Ağustos'ta kalabalık bir grup binayı taşladı; içeride bulunan bir öğrenci kalabalık tarafından yakalanıp bıçaklanarak öldürüldü, hademe ise bir kuyuya saklanarak kurtuldu. Ertesi gün sopalar ve baltalarla silahlanmış bir grup iki Yahudi genci öldürdü; biri taşlanarak, diğeri bıçaklanarak yaşamını yitirdi. Aralarında Yeşiva öğrencilerinin de bulunduğu 70'ten fazla Yahudi, Hebron hahamının oğlu Eliezer Dan Slonim'in evine sığındı ancak burada da katledildi. Tanık ifadelerine göre evde büyük çaplı bir katliam yaşandı; öğrenciler ağır şekilde sakatlandı veya öldürüldü. Olaylarda toplam 42 öğretmen ve öğrenci yaşamını yitirdi.[16][35][37][38]
Safed Katliamı
[değiştir | kaynağı değiştir]29 Ağustos'ta Safed'de yaşanan olaylarda 20 Yahudi öldürülürken, 80 kişi yaralandı. Saldırgan Araplar evleri yağmalayıp ateşe verdi, özellikle şehrin Yahudi kesiminin ana caddesi tamamen tahrip edildi.[39][40][41][42] Soruşturma Komisyonu raportörleri 1 Kasım 1929'da kenti ziyaret etti.
Shaw Raporu, yaklaşık 17:15'te Arap kalabalıkların Yahudi mahallesine saldırdığını, çok sayıda ev ve dükkanın yakıldığını ve Hebron'daki saldırıya benzer şekilde geniş çaplı yıkım yaşandığını bildirdi.[43] Edinilen tanıklıklarda, Safed ve çevre köylerden gelen saldırganların ateşli silahların yanı sıra ve gaz yağı kutularında depolanmış yanıcı gaz kullandıklarını ve bu sayede kurbanların bir kısmının yakıldığını ifade eder.[44]
Safed sakini David HaCohen ile bir İskoç misyonerin anlatımları, saldırının kapsamlı bir pogrom niteliği taşıdığını göstermektedir. HaCohen, evlerde yanmış ve parçalanmış cesetler gördüğünü, öğretmen Aphriat ve ailesi ile avukat Toledano'nun bıçaklanarak öldürüldüğünü, yetimhanelere girilerek çocukların katledildiğini ve tüm pogrom boyunca polisin tek bir el ateş etmediğini kaydeder.[44] Misyoner ise 24 Ağustos'taki gösterilerden sonra 29 Ağustos'ta “Yahudilerin öldürüldüğü” haberinin geldiğini, kadınların saldırganları teşvik ettiğini, vahşi biçimde gerçekleştirilen bu saldırılarda yaşlılar ile çocukların da hedef alındığını aktarır.[39] Safed katliamı, 1929'daki genel huzursuzlukların son aşamasını oluşturmuştur.[5]
Katliam Sonrası Durum
[değiştir | kaynağı değiştir]1931'de birkaç düzine Yahudi aile, saldırıya uğramış olan cemaati yeniden kurmak amacıyla Hebron'a geri döndü. Ancak 1936-39 Arap ayaklanmasının başında, biri dışında hepsi Hebron'dan tahliye edildi. Son aile ise 1947'de bölgeden ayrıldı.[45]
Bölgedeki Araplar, Filistin Arap Kongresi'nin öncülüğünde, olayların ardından Yahudi mülkiyetindeki işletmelere yönelik bir boykot uyguladı.[46]
Yahudi liderler, İngiliz Manda Yönetimi'ni otoriteyi kaybetmekle ve kendilerini koruyamamakla suçladı. Buna karşılık İngiliz yetkililer, huzursuzluğun Yahudi ulusal yurdunun kurulmasına dair politikaların Araplarda yarattığı korkulardan kaynaklandığını öne sürerek Yahudileri sorumlu tutmuştur.[47]
Ayrıca Bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Shapira, Anita (2012). Israel: A History. UPNE. ISBN 978-1-61168-353-0.
- ^ a b Cohen, Hillel (22 Ekim 2015). Year Zero of the Arab-Israeli Conflict 1929 (İngilizce). Brandeis University Press. ISBN 978-1-61168-812-2.
- ^ a b c d Morris, Benny (25 Mayıs 2011). Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-2001 (İngilizce). Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 978-0-307-78805-4.
- ^ Ross, Stewart (2004). Causes and Consequences of the Arab-Israeli Conflict. Evans Brothers. p. 22. ISBN 0237525852.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q report, Shaw (Mart 1930), English: Report of the Commission on the Palestine Disturbances of August 19291 Aralık 2025
- ^ "אירועים ביטחוניים בתולדות משמר העמק". משמר העמק (İbranice). 25 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2025.
- ^ Sela, Avraham (1994). "The "Wailing Wall" Riots (1929) as a Watershed in the Palestine Conflict". The Muslim World. 84 (1–2): 60–94. doi:10.1111/j.1478-1913.1994.tb03589.x.
- ^ Segev 1999, p. 297: "Jews had prayed at the Western Wall since the Middle Ages. They considered the wall, one side of a narrow alley, to be the sole remnant of the Second Temple."
- ^ Mock, Steven J. (2011). Symbols of defeat in the construction of national identity. Internet Archive. Cambridge ; New York : Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01336-0.
- ^ a b c d e f g Segev, Tom (1999). One Palestine, Complete. Metropolitan Books. ISBN 0-8050-4848-0. - sayfalar 295-313
- ^ Rabinowicz, H. (1998). Aaron Menachem Mendel Guterman, the Rebbe of Radzymin. In Polonsky A. (ed) Polin: Studies in Polish Jewry, Vol 11, pp. 62–76.
- ^ Ben Dov, Meir; Naor, Mordechai; Aner, Ze'ev (1983). "VI: The Struggle for the Wall". The Western Wall. Israel: Ministry of Defence Publishing House. pp. g. 123–137. ISBN 965-05-0055-3.
- ^ Ovendale, Ritchie (2004). "The "Wailing Wall" Riots". The Origins of the Arab-Israeli Wars. Pearson Education. pp. g. 71. ISBN 0-58282320-X.
- ^ a b Krämer, Gudrun (2011-02-22). A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel (İngilizce). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15007-9.
- ^ Benvenisti, Meron (1996). City of Stone: The Hidden History of Jerusalem. Metropolitan Books. pp. 80–81.
- ^ a b c d e f g h i j Segev, Tom (2000). One Palestine, complete : Jews and Arabs under the Mandate. Internet Archive. New York : Metropolitan Books. ISBN 978-0-8050-4848-3.
- ^ a b c d e f Mattar, Philip (2006). "The role of the Mufti of Jerusalem in the political struggle over the Western Wall, 1928–29". Middle Eastern Studies. 19 (1): 104–118. doi:10.1080/00263208308700536
- ^ Horne, Edward (1982) "A Job Well Done. A History of the Palestine Police Force. 1920–1948". Anchor Press. ISBN 978-1857767582. p. 132.
- ^ Levi-Faur, Sheffer and Vogel, 1999, p. 216.
- ^ 'The Wailing Wall in Jerusalem Another Incident', The Times, Monday, 19 August 1929, p. 11, issue 45285, col D.
- ^ Ovendale, Ritchie (2004). "British Paramountcy over Arabs and Zionists". The Origins of the Arab-Israeli Wars. Pearson Education. pp. g.71. ISBN 058282320X.
- ^ Gilbert, Martin (1977). "Jerusalem, Zionism and the Arab Revolt 1920-1940". Jerusalem Illustrated History Atlas. London: Board of Deputies of British Jews. p. 79. ISBN 0-905648 04 8.
- ^ Ha'aretz, Sunday 18 August 1929.
- ^ J.Bowyer Bell, Terror out of Zion: The Fight for Israeli Independence, Transaction ed. Prologue p. 1
- ^ Shindler, Colin (2009-11-30). Triumph of Military Zionism: Nationalism and the Origins of the Israeli Right (İngilizce). I.B.Tauris. ISBN 978-0-85771-754-2.
- ^ Levin, Marlin (2002-01-07). It Takes a Dream: The Story of Hadassah (İngilizce). Gefen Publishing House Ltd. ISBN 978-965-229-300-8.
- ^ Kiwe, Thomas M. (1953). Palestine Under the British Mandate, 1918-1948 (İngilizce). University of California, Berkeley.
- ^ a b Klieman, Aaron S. (1987). The Turn Toward Violence, 1920-1929 (İngilizce). Garland. ISBN 978-0-8240-4938-6.
- ^ Aviva and Shmuel Bar-Am (2013-07-20). "Motza, first agricultural colony in modern Israel". The Times of Israel (İngilizce). ISSN 0040-7909. Erişim tarihi: 2025-12-04.
- ^ Cohen, Hillel (2015-10-22). Year Zero of the Arab-Israeli Conflict 1929 (İngilizce). Brandeis University Press. ISBN 978-1-61168-812-2.
- ^ "No Light at the End of This Tunnel (Published 2018)" (İngilizce). 2018-01-03. 16 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-12-04.
- ^ Slutsky, Yehuda (1959). Dinur, Ben Zion (ed.). The History of the Haganah: From Defense to Struggle (in Hebrew). Vol. 2. Tel Aviv: Ma'arachot. p.320
- ^ Norman Rose, "A Senseless, Squalid War: Voices from Palestine 1945–1948", The Bodley Head, London, 2009. (p. 35)
- ^ "Hebron - Human Rights Watch". www.hrw.org. Erişim tarihi: 2025-12-07.
- ^ a b Auerbach, Jerold S. (2009). Hebron Jews: Memory and Conflict in the Land of Israel. Rowman & Littlefield.
- ^ Michelle Campos, 'Remembering Jewish-Arab Contact and Conflict,' in Sandra Marlene Sufian, Mark LeVine, (eds.) Reapproaching Borders: New Perspectives on the Study of Israel-Palestine, Rowman & Littlefield 2007 pp. 41–65 [55–56].
- ^ Lloyd P. Gartner (2011). History of the Jews in Modern Times. Oxford University Press. p. 344.
- ^ Naomi Wiener Cohen (1988). The Year After the Riots: American Responses to the Palestine Crisis of 1929–30. Wayne State University Press. p. 22.
- ^ a b "The Glasgow Herald - Google Haberler Arşiv Araması". news.google.com. Erişim tarihi: 2025-12-07.
- ^ Kaplan, Neil (1983). Early Arab-Zionist Negotiation Attempts, 1913–1931. London: Routledge, ISBN 0-7146-3214-7, p. 82.
- ^ "Arab Attack at Safed", The Times, Saturday, August 31, 1929; p. 10; Issue 45296; col D.
- ^ "The Safed Disorders", The Times, Monday, September 2, 1929; p. 12; Issue 45297; col D.
- ^ 'Palestine Inquiry Commissioners To Visit Safed', The Times, Saturday, November 2, 1929; p. 11; Issue 45350; col E.
- ^ a b Hacohen, David (1985). Time to Tell: An Israeli Life, 1898-1984 (İngilizce). Associated University Presses. ISBN 978-0-8453-4789-8.
- ^ Palestine Post, 20–23 April 1936.
- ^ Feiler, Gil (1998). From Boycott to Economic Cooperation: The Political Economy of the Arab Boycott of Israel (İngilizce). Psychology Press. ISBN 978-0-7146-4866-8.
- ^ Shapira, Anita (2012). Israel: A History. UPNE. ISBN 978-1-61168-353-0
