1981 İran cumhurbaşkanlığı seçimleri
 | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Kayıtlı | 22,687,017 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Katılım | 64.24% | |||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Önceki cumhurbaşkanı Ebu'l-Hasan Beni Sadr'ın 21 Haziran'da parlamento tarafından azledilmesinin ve 22 Haziran'da dini lider Ruhullah Humeyni tarafından görevden alınmasının ardından, Temmuz 1981 İran cumhurbaşkanlığı seçimleri 24 Temmuz 1981 tarihinde düzenlendi. Seçim, önceki başbakan Muhammed Ali Recai'nin 14.573.803 oydan 13.001.761'ini (%89) kazanması ve cumhurbaşkanı seçilmesi ile sonuçlandı. Seçime katılım oranı % 65.29 idi.[1]
Recai birkaç hafta sonra başbakan Muhammed Cevad Bahunerile birlikte öldürüldü.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]1981'de İran'da iki seçim düzenlendi. 1981'in ilk seçimi 24 Temmuz'da yapıldı. Temmuz seçimlerinin nedeni, İran Cumhurbaşkanı Ebu'l Hasan Beni Sadr'ın azledilmesiydi.[2]
Ebu'l Hasan Beni Sadr
[değiştir | kaynağı değiştir]1979 İran Devrimi'nden sonra Beni Sadr 5 Şubat 1980'de İran'ın ilk cumhurbaşkanı oldu.[3] Ayrıca Yüksek Komutan rolünü üstlendi.[4] İran parlamentosu (Meclis), Beni Sadr'ı azletti. Beni Sadr, İran'daki din görevlilerinin gücünü zayıflatmaya çalıştığı iddiasıyla suçlandı. Humeyni, İran'ın dini lideri ve bir marja (Şii İslam'da din adamları sınıfının en üst seviyeli üyesi) olduğu için bu iddiaların başındaydı. İran'da dini liderincumhurbaşkanından daha fazla güce sahip olduğunu belirtmekte fayda var. Beni Sadr'ın İran'ın en büyük figürü Humeyni'yi zayıflatmaya çalıştığı iddia ediliyordu. Beni Sadr saklandığı yerde bulunduktan sonra, takipçileriyle birlikte Fransa'ya kaçtı ya da sürgün edildi (bu bilgiler kaynağa göre değişir).
Seçim öncesi süreç
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed Ali Recai Beni Sadr'ın görevden alınmasından önce İran'da Başbakan olarak görev yaptı. Beni Sadr'ın azlededilmesinden sonra, başbakan Muhammed Ali Recai, Parlamento Başkanı Haşimi Rafsancani ve başhakim ve İslam Cumhuriyeti Partisi başkanı Muhammed Beheşti'den oluşan Başkanlık Konseyi kuruldu. Recai seçimler yapılana kadar geçici cumhurbaşkanı olarak görev aldı.[5]
Seçim
[değiştir | kaynağı değiştir]İran'da cumhurbaşkanlığı adaylarının Anayasa Koruma Konseyi tarafından onaylanması gerekiyor.[2] 71 İranlı cumhurbaşkanlığı için başvuruda bulundu, ancak sadece dördünün adaylığına izin verildi. Kayıtlı seçmenlerin yaklaşık %64.24'ü (22.687.017 kayıtlı seçmenin 14.573.803'ü) oy kullandı.[6] Tüm adaylar İslami Cumhuriyet Partisi'nin adayı olarak seçime katıldı çünkü İslami Cumhuriyet Partisi dışında neredeyse bütün partiler yasaklıydı.[7] İslami Cumhuriyet Partisi, İran'ın önde gelen partisiydi.[8] Parti, 1979'da yüksek ruhani düzeye sahip İranlılar tarafından kurulmuş ve Humeyni tarafından onaylanmıştır. Parti devrimci ruhla kuruldu ve amacı devrimci gündemi devam ettirmekti. İslami Cumhuriyet Partisi, karşı-devrimci olan herhangi bir örgütü ya da kişiyi ıslah edecek, tasfiye edecek ve devirecekti.[9]
Adaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tüm adaylar devrimciydi. Muhammed Ali Recai Beni Sadr'ın görevden alınmasından önce (ilk) İran Başbakanı idi, sonrasında seçime kadar cumhurbaşkanlığını yerine getiren komitede yer aldı. İkinci aday Abbas Şeybani, İranlı bir politikacıydı ve günümüzde halen aktif bir siyasetçi. Seyyid Akbar Parvareş, Muhammed'in soyundan gelen İranlı bir politikacıydı. Habibollah Asgaroladi-Mosalman da İranlı bir politikacıydı.[10]
Seçim sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Recai'nin başkanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Recai 15 Ağustos 1981'de cumhurbaşkanı olarak yemin etti. Eski Başbakanın cumhurbaşkanlığı uzun sürmedi. 30 Ağustos 1981'de Recai ve başbakan Muhammed Cevad Bahuner bombalı suikast sonucu öldürüldü.[11] Recai suikastından sonraki başkanlık seçimi 2 Ekim 1981'de yapıldı. Ekim Seçimlerinde oy kullanan seçmen sayısı 2.000 aratarak katılı oranı %76 oldu.[12] Hamaney, oyların % 94,4'ünü alarak İran Cumhurbaşkanı seçildi. Humeyni 1981-1989 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yaptı.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Buchta, Wilfried (2000). Who rules Iran? 24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Washington Institute and The Konrad Adenauer Stiftung. s. 36.
- ^ a b Alem, Yesmin. Duality by Design: The Iranian Electoral System. Washington D.C.: International Foundation for Electoral Systems, 2011.
- ^ Dehghanm Saeed Kamali. “Iranian Presidential Elections 2013: The Essential Guide.” The Guardian. May 13, 2013. https://www.theguardian.com/world/2013/may/13/iranian-presidential-election-2013-iran.
- ^ Buchta, Wilfried. Who Rules Iran: The Structure of Power in the Islamic Republic. Washington D.C.: Washington Institute for Near East Policy and the Konrad Adenauer Stiftung, 2000.
- ^ "Iran to Elect New President on July 24; More Bani-Sadr Supporters Executed." The New York Times. June 25, 1981. https://www.nytimes.com/1981/06/25/world/iran-to-elect-new-president-on-july-24-more-bani-sadr-supporters.html.
- ^ Syracuse University. "1981 Presidential Election." Iran Data Portal. 20 Mart 2019 tarihinde erişildi.. http://irandataportal.syr.edu/1981-presidential-elections.
- ^ Nikou, Semira N. “Timeline of Iran’s Political Events.” The Iranian Primer. 25 Nisan 2019 tarihinde erişildi. https://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-political-events
- ^ Mostofi, Khosrow, Peter William Avery, & Janet Afary. “Iran: Political Process.” Encyclopedia Britannica. April 24, 2019. 25 Nisan 2019 tarihinde erişildi. https://www.britannica.com/place/Iran/Justice#ref783784
- ^ “Islamic Republican Party.” In The Oxford Dictionary of Islam, ed. John L. Esposito. Oxford. 29 Nisan 2019 tarihinde erişildi. http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e1118.
- ^ “Islamic Parliament of Iran.” Center of Planning and Information Technology, Islamic Parliament of Iran. 29 Nisan 2019 tarihinde erişildi. https://en.parliran.ir/eng/en/home.
- ^ Nikou, Semira N. “Timeline of Iran’s Political Events.” The Iranian Primer. Accessed April 25, 2019. https://iranprimer.usip.org/resource/timeline-irans-political-events
- ^ Szrom, Charlie. "Historical Data on Iranian Presidential Elections." Critical Threats. Accessed March 20, 2019. https://www.criticalthreats.org/analysis/historical-data-on-iranian-presidential-elections.
- ^ Alfoneh, Ali. "Renewal of Allegiance." The Washington Institute for Near East Policy. June 10, 2009. Accessed March 20, 2019. https://www.washingtoninstitute.org/policy- analysis/view/renewal-of-allegiance-presidential-elections-in-iran.