Dünya Kadınlar Günü

Dünya Kadınlar Günü
Dünya Kadınlar Günü
	8 Mart 1914 Uluslararası Kadınlar Günü için Almanca afiş. Bu afiş Alman İmparatorluğu'nda yasaklanmıştır.
Kutlayanlar	Dünya çapında
Türü	Uluslararası
Önemi	Sivil bilinç günü; Kadınlar ve kızlar günü; Cinsiyetçilikle Mücadele Günü; Ayrımcılıkla Mücadele Günü;
Tarih	8 Mart
Sıklık	Yıllık
Bağlantılı günler	Anneler Günü, Dünya Çocuk Günü, Uluslararası Erkekler Günü

Dünya Kadınlar Günü, Birleşmiş Milletler tarafından bu şekilde tanımlanmış olarak her yıl 8 Mart'ta kutlanan uluslararası bir gündür.^[1] İnsan hakları temelinde kadınların siyasi ve sosyal bilincinin geliştirilmesine, ekonomik, siyasi ve sosyal başarılarının kutlanmasına ayrılmaktadır. Dünya Kadınlar Günü, kadın hakları hareketinde bir odak noktasıdır.

Amerika Sosyalist Partisi, 28 Şubat 1909'da New York'ta bir "Kadınlar Günü" düzenledikten sonra,^[2] 1910 Uluslararası Sosyalist Kadın Konferansı her yıl bir "Kadınlar Günü" düzenlenmesini önerdi. 1917'de Sovyet Rusya'da kadınlar oy hakkı kazandıktan sonra 8 Mart ulusal bayram oldu. Kadınlar Günü, 1967'de feminist hareket tarafından benimsenene dek ağırlıklı olarak sosyalist hareketler ve komünist ülkeler tarafından kutlandı. 1975'te Birleşmiş Milletler tarafından kutlanmaya başlandı. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 16 Aralık 1977 yılında aldığı kararı ile üye ülkeler kendi geleneklerine ve tarihlerine uygun bir günü Uluslararası Kadın Hakları ve Uluslararası Barış Günü ilan etmeye davet edildi.^[3]

Günümüzde Dünya Kadınlar Günü bazı ülkelerde resmî tatildir, bazı ülkelerde ise büyük ölçüde görmezden gelinir. Bazı ülkelerde protesto günüdür, bazılarında ise kadınlığı kutlayan bir gündür.

Tarihçe

26-27 Ağustos 1910 tarihinde Danimarka'nın Kopenhag kentinde toplanan 2. (Sosyalist) Enternasyonal'e bağlı Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı'nda Almanya Sosyal Demokrat Partisi delegeleri Clara Zetkin, Kate Duncker ve arkadaşları bundan böyle her yıl bir "Kadınlar Günü" düzenlenmesi önerisini getirdi ve öneri oybirliğiyle kabul edildi.^[4] İlk yıllarda belirli bir tarih saptanmamıştı. Genellikle Şubat ayı sonlarında ya da Mart ayı başlarındaki bir hafta sonu tercih ediliyordu.

Dünya Kadınlar Günü için sabit bir tarih ilk olarak 1921 yılında Moskova'da toplanan 3. (Komünist) Enternasyonal'in 3. Kongresi kapsamında düzenlenen 2. Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansında 8 Mart olarak belirlendi.^[5]^[6] Son akşam oturumunda Bulgar heyeti Dünya Kadınlar Günü'nün bundan böyle tüm dünyada aynı tarihte kutlanması yönünde bir karar sundu. Rusya temsilcisi Nikolaeva, Petrogradlı kadınların monarşinin devrilmesine yol açan 8 Mart 1917 gösterilerine katılımlarının anısına bu tarihin 8 Mart olarak belirlenmesini önerdi.^[7] Kollontay o zaman orada bir tarih belirlenmeyip kararın üst yönetime bırakılmasını önerdiyse de, Nikolaeva'nın bu tarihin değiştirilmemesi önerisi oy birliğiyle kabul edildi ve böylece 8 Mart, Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak onaylandı.^[6]

Bu konferansta "Dünya Emekçi Kadınlar Günü" adının benimsenmesi o dönem ağırlık kazanan "sınıfa karşı sınıf" politikalarıyla ve kadınların eşit haklar mücadelesini seçme ve seçilme hakkıyla sınırlı gören "burjuva" kadın hareketlerinden ayrılarak "kadınların kurtuluşu ancak işçi sınıfının kurtuluşu ve sosyalizmle ile mümkündür" düşüncesiyle bağlantılıydı.

Fakat 1930'lu yıllarda "faşizme karşı birleşik cephe" politikalarına geçiş sürecinde tekrar ilk baştaki "Dünya Kadınlar Günü" adına dönüldü.^[8] Bu değişiklik daha sonra kadın örgütlenmesi alanına da yansıdı ve sosyalizmi (veya komünizmi) hedefleyen ve sadece "işçi/emekçi kadınlar" ya da "sosyalist/komünist kadınlar" ile sınırlı bir örgütlenme anlayışı da terk edilerek 1945'te Uluslararası Demokratik Kadın Federasyonu kuruldu.

8 Mart'ın Dünya Kadınlar Günü olarak belirlenmesine kaynaklık eden olay konusunda başka iddialar da mevcuttur. Bunlardan biri, 8 Mart 1908'de ABD'nin New York kentinde çoğu sosyaIist olan kadın işçilerin öncülüğünde sendikal haklar ve kadınlara oy hakkı talepleriyle düzenlenen miting, bir diğeri ise,^[9] bununla çok paralellik arz eden, fakat gerek Dünya Kadınlar Gününün ilk kararlaştırıldığı 1910'u gerekse ilk uluslararası kutlamaların düzenlendiği 19 Mart 1911'i izleyen yıllarda hiç bahsi geçmeyip çok sonraları ileri sürülen, 25 Mart 1911'de New York'ta gerçekleşmiş Triangle Gömlek Fabrikası yangını'dır.^[10]^[11]^[12]^[13] Fakat Birleşmiş Milletler'in resmî web sitesinin konuyla ilgili sayfasında 8 Mart gününün seçilmesine kaynaklık eden olay olarak Rusya'da Çarlığa son veren 1917 Şubat Devrimi'nin Gregoryen takvime göre 8 Mart günü kadınların protesto eylemleri ve grevleri ile başlamış olduğuna işaret edilmiştir.^[2]

Birinci ve İkinci Dünya Savaşı yılları arasında bazı ülkelerde anılması yasaklanan^{[kaynak belirtilmeli]} ve esas olarak Sovyetler Birliği ve diğer sosyalist ülkelerden oluşan Doğu Bloku'nda kutlanan Dünya Kadınlar Günü, 1960'lı yılların sonunda Amerika Birleşik Devletleri'nde gerçekleşen çeşitli gösterilerde anılmaya başlanmasıyla Batı Bloku ülkelerinde de daha güçlü bir şekilde gündeme geldi. 1975 yılında başlayan bloklar arası yumuşama (detant) koşullarında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 16 Aralık 1977 tarihinde 8 Mart'ın "Dünya Kadınlar Günü" olarak kutlanmasını kabul etti.

Türkiye'de 8 Mart

Türkiye'de 8 Mart Dünya Kadınlar Günü ilk kez 1921 yılında, iki komünist kız kardeş Rahime Selimova ve Cemile Nuşirvanova'nın girişimi ile gerçekleştirildi.^[14] Bu tarihten sonra yıllar boyunca 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kutlamalarına izin verilmedi. 1975 yılında "Birleşmiş Milletler Kadın On Yılı" ilan edildi. Türkiye de bu kapsamda yer aldığı için 1975 yılında Türkiye'de "Kadın Yılı Kongresi" yapıldı.

8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nün 1975 yılında kutlanmaya başlamasında İlerici Kadınlar Derneği’nin faaliyetleri de etkili oldu. Böylece 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kapalı ortamlardan sokaklara ve meydanlara çıktı. İlerici Kadınlar Derneği, işçi sınıfı ile kadınları bir araya getirerek haklarını aramaya çağıran bir sivil toplum örgütüydü. Kurulduğu andan itibaren kısa sürede yurt çapında 33 şube ve 35 temsilcilik aracılığıyla 15 bine yakın üyeye sahip oldu. “Kadınların Sesi” adlı yayın organı ile 35 bin kişiye ulaşabiliyordu.^[15]

12 Eylül Darbesi'nden sonra tekrar askerî cunta yönetimi tarafından dört yıl süreyle hiçbir kutlama yapılmasına izin verilmedi.

1984'ten itibaren her yıl çeşitli kadın örgütleri tarafından kutlanmaya devam edilmektedir. Bu yeni dönemin temel farkı, eskiden sadece sosyalist kesimin sahiplendiği bu günün artık hemen tüm kadın kuruluşlarının yanı sıra adeta resmî bayram gibi devlet yetkilileri ve kurumları tarafından da kutlanmaya, hatta şirketlerin de reklam ve pazarlama faaliyetleri ile buna katılmaya başlamasıdır. Öte yandan, günümüz Türkiye'sinde 8 Mart'ı Komintern'in 1920'li yıllardaki "sınıfa karşı sınıf" politikalarının bir yansıması olarak adlandırıldığı şekilde, "Dünya Emekçi Kadınlar Günü" olarak kutlayanlar da olduğu görülmektedir.

2003 yılında yurt çapındaki çeşitli Dünya Kadınlar Günü kutlamaları arasında Taksim'de başlayan ve her yıl 8 Mart'ta tekrarlanan Feminist Gece Yürüyüşü sonraki yıllarda başka şehirlerde de yapılmaya başladı.^[16]

2014 yılında İstanbul Valiliği tarafından Taksim Meydanı ve İstiklal Caddesi'nin yürüyüş ve miting yapılabilecek yerler listesinden çıkarılmasından sonra 8 Mart günü İstiklal Caddesi'nde Feminist Gece Yürüyüşü yapılmaya birkaç yıl devam edildiyse de 2019 yılında polis İstiklal Caddesi'nde toplanan binlerce kişinin yürüyüş yapmasını engelledi. Önceki yıllarda olduğu gibi yürüyüş yapmakta ısrar eden kalabalık göz yaşartıcı gaz ve plastik mermiler kullanılarak dağıtıldı.^[17] Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hükûmet yetkilileri ve Milliyetçi Hareket Partisi başkanı Devlet Bahçeli tarafından İstiklal Caddesinin girişindeki Taksim mescidinden okunan yatsı ezanı sırasında slogan ve ıslıklara devam edilerek ezanın protesto edildiği, ezana saygısızlık edildiği iddialarında bulunuldu. Kadın örgütleri ise söz konusu iddiaları yalanladı. 10 Mart akşamında bir grup "Ezana uzanan eller kırılsın" sloganlarıyla Taksim'de bir gösteri yapmak istedi fakat polis göstericileri müdahale ederek dağıttı.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Dünya Kadınlar Günü ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Özel

^ "Birleşmiş Milletler'in Dünya Kadınlar Günü hakkındaki sayfası". 7 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.
^ ^a ^b "Birleşmiş Milletler'in Dünya Kadınlar Günü tarihçesi hakkındaki sayfası". 8 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.
^ "BM Genel Kurulu 32. oturumu, 142 no'lu karar". undocs.org sitesi. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
^ ""International Socialist Congress, 1910; Second International Conference of Socialist Women". s. 21. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.
^ N.V.Savinova. "8 Mart Nasıl Oldu: Dünya Kadınlar Günü Kutlamalarının 100. Yıl Dönümüne Doğru". Saint Petersburg Arşivleri (Rusça). 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b "Uluslararası Kadınlar Kongresi" (PDF). Moskova: Komünist Enternasyonal 3. Kongresi Organı (İngilizce). 23 Haziran 1921. s. 3. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. O sırada Bulgar Heyetinin Dünya Kadınlar Günü'nün Doğu ve Batı ülkelerinde aynı günde kutlanması yönündeki bir kararı vardı. Kollontay yoldaş şimdi bir tarih belirlenmeyip bunun Uluslararası Sekretaryaya bırakılmasını önerdi. Nikolaeva yoldaş bu tarihi günde Petrograd kadınlarının Çarlığa karşı ilk kez başkaldırdıklarından, bu günün değiştirilmemesini önerdi. Nikolaeva yoldaşın önerisi oy birliğiyle kabul edildi ve 8 Mart, Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak onaylandı.
^ Kollontai, A. M. (1920). Uluslararası Emekçi Kadınlar Günü (PDF) (Rusça). Moskova: Devlet Yayınevi. ss. 4, 9, 11. 8 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2025.
^ Fauré, Christine ((Ed.)). "The Women's Section of the Comintern, from Lenin to Stalin (Jean-Jacques Marie)". Political and Historical Encyclopedia of Women. 2003 (İngilizce). Routledge. s. 439. ISBN 1-57958-237-0. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. March 1938 issue of the magazine The Communist International published [...] two articles by Dolores Ibarruri, [...] the other one was a pompous ode in honor of International Women's Day on 8 March.
^ "Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (İLO) web sitesindeki yazı". 25 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2019.
^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2016.
^ Temma Kaplan, "On the Socialist Origins of International Women's Day", in: Feminist Studies, 11, 1985, S. 163–171. (PDF 15 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ Liliane Kandel / Françoise Picq, "Le Mythe des origines à propos de la journée internationale des femmes" 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: La Revue d'en face, 12, 1982, S. 67–80.
^ Angela Howard Zophy, Handbook of American Women's History, Garland, 1991, 187.
^ "Kadınlar Günü Nasıl Ortaya Çıktı? Kadınlar Günü'nün Anlam ve Önemi Nedir? Türkiye'de Kadın". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2020.
^ Pervan, Muazzez, (Ed.) (Nisan 2013). İlerici Kadınlar Derneği (1975-80), ‘Kırmızı Çatkılı Kadınlar’ın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. s. xii,7,4,5,xii.
^ Sokaklar bizim, aileniz sizin olsun!
^ Polis Feminist Gece Yürüyüşü'ne Gazla Saldırdı

Genel

Genel Sekreterlik (BM) kadına karşı şiddetin ayrıntılı araştırması (2006) (A/61/122/Add.1)Vlachova, Marie and Biason, Lea, Eds. (2004) Women in an Insecure World: Violence Against Women – Facts, Figures and Analysis. Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces (BM sitesinden tercümedir, kullanım koşulları http://www.un.org/terms.htm6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 'dedir.)

[BM1-1] "Birleşmiş Milletler'in Dünya Kadınlar Günü hakkındaki sayfası". 7 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.

[BM2-2] "Birleşmiş Milletler'in Dünya Kadınlar Günü tarihçesi hakkındaki sayfası". 8 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.

[3] "BM Genel Kurulu 32. oturumu, 142 no'lu karar". undocs.org sitesi. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.

[ICSW-4] ""International Socialist Congress, 1910; Second International Conference of Socialist Women". s. 21. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.

[5] N.V.Savinova. "8 Mart Nasıl Oldu: Dünya Kadınlar Günü Kutlamalarının 100. Yıl Dönümüne Doğru". Saint Petersburg Arşivleri (Rusça). 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Moscow23-6] "Uluslararası Kadınlar Kongresi" (PDF). Moskova: Komünist Enternasyonal 3. Kongresi Organı (İngilizce). 23 Haziran 1921. s. 3. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. O sırada Bulgar Heyetinin Dünya Kadınlar Günü'nün Doğu ve Batı ülkelerinde aynı günde kutlanması yönündeki bir kararı vardı. Kollontay yoldaş şimdi bir tarih belirlenmeyip bunun Uluslararası Sekretaryaya bırakılmasını önerdi. Nikolaeva yoldaş bu tarihi günde Petrograd kadınlarının Çarlığa karşı ilk kez başkaldırdıklarından, bu günün değiştirilmemesini önerdi. Nikolaeva yoldaşın önerisi oy birliğiyle kabul edildi ve 8 Mart, Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak onaylandı.

[7] Kollontai, A. M. (1920). Uluslararası Emekçi Kadınlar Günü (PDF) (Rusça). Moskova: Devlet Yayınevi. ss. 4, 9, 11. 8 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2025.

[8] Fauré, Christine ((Ed.)). "The Women's Section of the Comintern, from Lenin to Stalin (Jean-Jacques Marie)". Political and Historical Encyclopedia of Women. 2003 (İngilizce). Routledge. s. 439. ISBN 1-57958-237-0. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. March 1938 issue of the magazine The Communist International published [...] two articles by Dolores Ibarruri, [...] the other one was a pompous ode in honor of International Women's Day on 8 March.

[9] "Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (İLO) web sitesindeki yazı". 25 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2019.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2016.

[emancipatie.nl-11] Temma Kaplan, "On the Socialist Origins of International Women's Day", in: Feminist Studies, 11, 1985, S. 163–171. (PDF 15 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[Françoise_Picq_1982-12] Liliane Kandel / Françoise Picq, "Le Mythe des origines à propos de la journée internationale des femmes" 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: La Revue d'en face, 12, 1982, S. 67–80.

[13] Angela Howard Zophy, Handbook of American Women's History, Garland, 1991, 187.

[14] "Kadınlar Günü Nasıl Ortaya Çıktı? Kadınlar Günü'nün Anlam ve Önemi Nedir? Türkiye'de Kadın". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2020.

[15] Pervan, Muazzez, (Ed.) (Nisan 2013). İlerici Kadınlar Derneği (1975-80), ‘Kırmızı Çatkılı Kadınlar’ın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. s. xii,7,4,5,xii.

[16] Sokaklar bizim, aileniz sizin olsun!

[17] Polis Feminist Gece Yürüyüşü'ne Gazla Saldırdı

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]