Abdullah bin Sebe

Abdullah bin Sebe (Arapça: عبد الله بن سبأ), Sebeîlik mezhebinin kurucusu olan kişi.

İslam literatüründe daha çok üçüncü halife Osman'ın Medine'deki evinin kuşatılarak öldürülmesi ve Ali'nin dördüncü halife olmasıyla sonuçlanan süreçte oynadığı rol üzerinde çok tartışmalara sebep olmuştur.^[1] Hatta bazı kaynaklar onun gerçekte var olmayan hayali bir kişilik olduğunu öne sürerler.

Hayatı

Abdullah bin Sebe hakkındaki anlatılar büyük ölçüde Seyf bin Ömer adlı ilk dönem İslam tarihçisinin rivayetlerine dayanır. Bununla birlikte el-Keşşî, Nevbahtî, Muhammed b. Ali el-Kummî gibi Şiî kaynaklarda, İbn Asâkir ve Ebu Nuaym gibi Sünnî kaynaklarda da bu kişiden bahsedilmektedir. Taberi tarihindeki bilgiler, Seyf bin Ömer'in rivayetlerine dayandırılır. Buna göre; siyahi bir Yemenli Yahudi kadının oğlu olan Abdullah bin Sebe, Osman'ın halifeliği zamanında Müslüman olmuştur. Daha sonra Hicaz, Basra, Kufe ve Şam'da fikirlerini yaymaya çalışmış, başarılı olamayınca da Mısır'a gitmiştir. Burada 'Muhammed'in de İsa gibi tekrar yeryüzüne döneceğini' ve 'Ali'nin Muhammed'in varisi olduğu' gibi İslam itikadında olmayan fikirleri yaymaya başlamıştır.^[2]

Mısır'da yaydığı bu fikirler kendisine taraftar bulmuş ve Osman'ın halifeliği konusunda itirazda bulunan bir kitle oluşturmayı başarmıştır. Bunun sonucunda Mısır halkından dört bin, Irak halkından da dört bin kişi Medine'ye giderek Halife Osman'a isyan etti. Evini kuşatarak onu öldürdüler, yerine Ali'yi halife olarak seçtiler. Pek çok İslam alimi bu sürecin arkasında Abdullah bin Sebe'nin bulunduğunu belirtir.^[3]

Osman'ın katillerinin bulunmasını isteyen ve arasında Ayşe, Talha ve Zübeyr gibi sahâbîlerin bulunduğu grup, Ali'nin bu işte isteksiz ve ağır davrandığı gerekçesiyle ona isyan başlattı. Bunu üzerine Ali ordusuyla Irak'a çekildi. Kufe halkından dokuz bine yakın kişinin de desteğini aldı. Bu sırada Ali'ye karşı çıkan grup Basra'ya ulaşmıştı. Bu esnada iki şehrin halkı arasındaki görüşmelerde sorunun sulh yoluyla çözülmesinde ittifak edilmişti. Ama Abdullah bin Sebe ve yandaşları Ayşe taraftarlarına saldırarak çatışmanın fitilini ateşledi. Sonuçta Talha ölmüş, Zübeyr geri çekilmiş Ayşe de çatışmaya son vererek Medine'ye çekilmiştir.

İslam tarihçileri ve bilginleri yukarıdaki sürecin tamamında Abdullah bin Sebe ve Sebeîlerin kışkırtmasının olduğunu öne sürer.

Fikirleri ve etkileri

Savunduğu fikirler ve etrafına topladığı kişilerin itikatları ile ilk Gulat-i Şîʿa mezhebi olan Sebeiyye'nin temelleri atılmış oldu. Ali bin Ebâ Tâlib Merkedî tarafından lanetlenen ve ölüme mahkûm edilen bu şahsın infazından taraftarlarının daha da artacağından endişe edilmesi nedeniyle son anda vazgeçildi.^[4]

Eleştiriler

Abdullah bin Sebe'nin varlığı ve sahabe arasındaki 'fitne'nin ilk sebebi olduğu yönündeki yaygın inanışa karşı ciddi eleştiriler getirilmiştir. Bu eleştirilerin özünü, İslam alimlerinin seçkin birer sahabe olan Osman, Ali ve Ayşe'nin iktidar mücadelesi gibi dünyevi ve aşağı bir derece için kan dökmeyeceklerine olan inanışları ve bu fitnenin kaynağını onlara değil de kötü bir figüre yüklemek istedikleri üzerindedir.^[5]

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017.
^ Taberi Tarihi 4/340
^ Saadet-i Ebediyye, s.170
^ Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar, İstanbul, 2011.
^ http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01949%5C2007_29/2007_29_KORKMAZS.pdf 18 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sıddık Korkmaz, İbn Sebe Rivayetinin Tarih ve Makalat Türü Eserlere Yansıması, s. 130-131'deki metin: Halife Hz. Osman'ın katli, Aişe, Talha, Zübeyr ve Hz. Ali arasındaki siyasi çekişmeleri Ebfı Zer ve Arnmar b. Yasir gibi büyük isimlerin, sonucu büyük yanlışlara varan uygulamalarını kendilerinden kaynaklanan birer hata olarak tanımlamak yerine, Hz. Peygamber döneminden itibaren yaptıkları ihanetler ve fitne fücurla şöhret bulmuş olan Yahudilerden birisinin ürünü olarak takdim etmek ona daha sağlıklı gelmiş olmalıdır.

[1] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017.

[2] Taberi Tarihi 4/340

[3] Saadet-i Ebediyye, s.170

[4] Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar, İstanbul, 2011.

[5] ttp://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01949%5C2007_29/2007_29_KORKMAZS.pdf 18 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sıddık Korkmaz, İbn Sebe Rivayetinin Tarih ve Makalat Türü Eserlere Yansıması, s. 130-131'deki metin: Halife Hz. Osman'ın katli, Aişe, Talha, Zübeyr ve Hz. Ali arasındaki siyasi çekişmeleri Ebfı Zer ve Arnmar b. Yasir gibi büyük isimlerin, sonucu büyük yanlışlara varan uygulamalarını kendilerinden kaynaklanan birer hata olarak tanımlamak yerine, Hz. Peygamber döneminden itibaren yaptıkları ihanetler ve fitne fücurla şöhret bulmuş olan Yahudilerden birisinin ürünü olarak takdim etmek ona daha sağlıklı gelmiş olmalıdır.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]