İsnâaşeriyye
| dizisinin bir parçası |
 |
İsnâaşerîyye ya da Onikicilik (Arapça: اثنا عشرية), Şiilik mezhebinin en büyük kolu olup, tüm Şii Müslümanların yaklaşık %85'ini oluşturmaktadır.[1] Oniki İmamcılık terimi, taraftarlarınca ilahi emirle tayin edilmiş olan On İki İmam'a ve son imam olan Mehdi el-Muntazar'ın gaybette yaşadığına ve adaleti ve barışı sağlamak için yeniden ortaya çıkacağına olan inancı ifade eder.
Oniki İmamcı Şiiler, On İki İmam'ın hem İslam peygamberi Muhammed'in manevi ve siyasi halefleri olarak Allah tarafından atandığına hem de Müslüman toplumu yönlendirmek ve yönetmek için özel bilgi ve yetkiye sahip olduğuna inanırlar. Muhammed ve on iki imam ismet sıfatları gereği hata ve günahtan uzaktırlar ve ilahi karar yoluyla yani nassla seçilmişlerdir.[2][3][4]
Dünya çapında yaklaşık 160 milyon Onikici Şii var:[5][6] İran, Irak ve Azerbaycan'ın nüfusunun çoğunu[7] ve Bahreyn, Lübnan, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Suudi Arabistan, Bangladeş, Kuveyt, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar'da önemli azınlıkları oluşturuyorlar.[8][9][10][11][12][13] İran, Oniki İmamiye Şiiliğinin devlet dini olduğu tek ülkedir.[14]
Oniki İmamiyeciler, İmamet inancı gibi birçok konuda diğer Şii mezhepleriyle ortak inançlara sahiptirler. İsmaili ve Nizari mezhepleri, imamların sayısının farklı olduğuna ve imamet konusunda da çoğunlukla farklı bir halefiyet yoluna inanırlar. İmamın rolü ve genel tanımı konusunda da farklılıklar vardır. Oniki İmamcılar, Muhammed'in "Hatemün Nebiyyin" olduğuna inanmaları, şeriatın neshedilme olasılığını reddetmeleri ve Kur'an'ın hem batıni hem de zahiri yönlerini dikkate almaları bakımından da İsmaililerden ayrılırlar.[15] Türkiye ve Arnavutluk'taki Aleviler ile Suriye ve Lübnan'daki Aleviler, Oniki İmam inancını İsnaaşeriyye ile paylaşırlar, ancak teolojik doktrinleri belirgin şekilde farklıdır.
| Makale serilerinden |
|
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Ehl-i Sünnet ve Şîa arasındaki farklılık, Şiiliğin Muhammed'den sonra ilk yöneticinin hem peygamberin vasiyetiyle, hem de ilahî seçimle Ali olması gerektiğine inanılmasıdır. İsnaaşeriyye'de son imam olan Mehdî'nin çocukken kaybolup bugün gayba halinde bulunduğu ve ileride tekrar Mehdî olarak Dünya'ya geleceğini kabul ederler. Takriben Şiilerin %85'i Onikici olup Şii Müslüman denirken genelde İsnaaşeriyye'den olanlar kastedilir.
İsnaaşeriyye inancına göre;
- İslâm peygamberi Muhammed'in kızı Fâtıma ve dâmâdı Ali'nin soyundan gelen On İki İmam kanalıyla ulaşan sözleri hadis olarak kabul eder ve bunları en güvenilir olarak görürler. Hadis anlayışlarının, Ehl-i Sünnet anlayıştan farkı şudur ki; bir hadisin sahih olup olmadığına, rivayet eden kişinin Ehl-i Beyt soyundan gelip gelmediğine bakılarak karar verirler. Bu yönüyle Sünnilerce sahih kabul edilen Kütüb-i Sitte'yi genellikle esas almazlar, bunun yerine Kütüb-i Erbaa'ya önem verirler.
- Bilhassa İslâm peygamberi Muhammed'in kuzeni, dâmadı ve peygamberin ilk hanımı olan Hatice'den sonra İslâm'ı ikinci olarak kabul eden, Ehl-i Beyt'in başı ve peygamberin bugüne kadar gelen soyunun tek babası olan Ali'nin teselsülünü Sünnîlerin hilâfına Hilâfetin yerine esas kabul ederler. Onlara göre Ali, Müslümanların çoğunluğunca kabul edilen dördüncü halife olmaktan ziyade ilâhî tasdik edilmiş ilk imâmdır. Bu imâmlara "İlâhî Halîfeler" de derler.
- Usûl-i fıkıh olarak kıyas yerine aklı kabul ederek ictihadı önemserler.
- Hulefâ-yi Râşidîn yani Dört Halife içinde kabul gören ilk üç halife olan Ebû Bekir, Ömer ve Osman'ın halifeliklerinin hak olmadığını ama bu yüzden de onların küfürle suçlanamayacaklarını kabul ederler.[16][17]
- Muhammed'i ve kızı Fâtıma'nın yanı sıra On iki imam'ın da mâsum ve yanılmaz olduklarına inanılır.
İmamîye-i İsnâ‘aşer’îyye inancı Azerbaycan, Bahreyn, Lübnan, Irak ve İran'da çoğunlukça benimsenir. Arnavutluk, Suriye ve Türkiye'deki Alevîler, kendilerini Onikici saysa da ana görüşten önemli ölçüde ayrılan inançları vardır. On ikicilik inancı Afganistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Nijerya, Hindistan,[18][19][20][21][22] Katar, Kuveyt, Pakistan ve Tanzanya'da da büyük azınlıklarca kabul edilir. Daha küçük azınlıklar, Avrupa ve Amerika'nın yanı sıra Endonezya, Gana, Kenya, Malezya, Mısır, Senegal, Sudan, Suudi Arabistan,[23] Umman, Yemen gibi Dünya'nın birçok başka ülkesinde mevcuttur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Shia Islam's Holiest Sites". Worldatlas.com. 25 Nisan 2017. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2025.
- ^ Takroosta, Ali; Mohajeri, Parisa; Mohammadi, Taymour; Shakeri, Abbas; Ghasemi, AbdoulRasoul (2019-12-01). "An Analysis of Oil Prices Considering the Political Risk of OPEC". Journal of Research in Economic Modeling. 10 (37): 105–138. doi:10.29252/jemr.10.37.105
(kapalı 9 August 2025). ISSN 2228-6454.
- ^ Momen 1985, s. 174
- ^ Weiss 2006, s. 14
- ^ Sawe, Benjamin Elisha (25 April 2017). "Shia Islam's Holiest Sites". WorldAtlas. 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 March 2022.
- ^ Atlas of the Middle East (second bas.). Washington, D.C.: National Geographic. 2008. ss. 80–81.
- ^ John Bugnacki (2014). "Six Charts that Explain Shia Islam". American Security Project. 10 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2020-10-29.
- ^ "Shia women too can initiate divorce". The Times of India. November 6, 2006. 1 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-06-21.
- ^ "Talaq rights proposed for Shia women". Daily News and Analysis. 5 November 2006. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-06-21.
- ^ "Obama's Overtures". The Tribune. 2016-03-05 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-07-21.
- ^ "Imperialism and Divide & Rule Policy". Boloji. 2010-12-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-07-21.
- ^ "Ahmadinejad on way, NSA says India to be impacted if Iran 'wronged by others'". The Indian Express. 21 April 2008. Erişim tarihi: 2010-07-21.
- ^ "The Shiite Question in Saudi Arabia" (PDF). Middle East Report. International Crisis Group. 7 Mart 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 2008-12-17 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Iran". United States Department of State (İngilizce). 14 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-09-29.
- ^ Tabatabae'i 1975, ss. 74–75
- ^ "Şia'ya göre Hz Ali, Ebubekir ve Ömer'e karşı nasıl bir tavır takınmıştır? - caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ "Şia neden sahabelere ve halifelere lanet eder? - caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ "Shia women too can initiate divorce". The Times of India. 6 Kasım 2006. 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010.
- ^ "Talaq rights proposed for Shia women". Daily News and Analysis, www.dnaindia.com. 5 Kasım 2006. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010.
- ^ "Obama's Overtures". The Tribune. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ "Imperialism and Divide & Rule Policy". Boloji. 13 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ "Ahmadinejad on way, NSA says India to be impacted if Iran 'wronged by others'". Indian Express. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ International Crisis Group. The Shiite Question in Saudi Arabia, Middle East Report No. 45, 19 September 2005 17 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Genel
- al-Shaykh al-Saduq (1982). A Shiite Creed. Fyzee (3rd bas.). WOFIS. OCLC 37509593.
- Amir-Moezzi, Mohammad Ali (1994). The Divine Guide in Early Shi'ism: The Sources of Esotericism in Islam. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-2122-2.
- Ansariyan, Hussein (2007). Ahl Al-Bayt The Celestial Beings on the Earth. Ansariyan Publications. ISBN 978-964-438-873-6. October 6, 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Arjomand, Said Amir (1988). Turban for the Crown: The Islamic Revolution in Iran
. Oxford University Press. ISBN 0-19-504257-3. - Black, Antony (2011). The history of Islamic political thought from the prophet to the present. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-3987-8.
- Campo, Juan E. (2009). Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing. ISBN 978-0-8160-5454-1.
- Corbin, Henry (1993). History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard. London; Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ISBN 0-7103-0416-1.
- Cornell, Vincent J. (2007). Voices of Islam. Westport, Conn.: Praeger Publishers. ISBN 978-0-275-98732-9.
- Dabashi, Hamid (1989). Authority in Islam: from the rise of Muhammad to the establishment of the Umayyads. New Brunswick, U.S.A.: Transaction Publishers. ISBN 978-0-88738-288-8.
- Dabashi, Hamid (2006). Theology of Discontent: The Ideological Foundation of the Islamic Revolution in Iran. Transaction Publishers. ISBN 1-4128-0516-3.
- Daftary, Farhad (2013). A history of Shi'i Islam. I.B.Tauris. ISBN 978-0-85773-524-9.
- Donaldson, Dwight M. (1933). The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak. Burleigh Press. ISBN 978-0-404-18959-4.
- Faruki, Kemal (1965). "Tawhid and the doctrine of Ismah". Islamic Studies. 4 (1): 31–43. JSTOR 20832784.
- Halm, Heinz (1997). Shi'a Islam: from religion to revolution. Allison tarafından çevrildi (2. printing bas.). Princeton, New Jersey: Markus Wiener Publishers. ISBN 978-1-55876-134-6.
- Kraemer, Joel L. (1992). Humanism in the Renaissance of Islam: The Cultural Revival During the Buyid Age. BRILL. ISBN 978-90-04-09736-0.
- Lakhani, M. Ali; Shah Kazemi, Reza; Lewisohn, Leonard (2006). The Sacred Foundations of Justice in Islam: The Teachings of ʻAlī Ibn Abī Ṭālib. World Wisdom, Inc. ISBN 978-1-933316-26-0.
- Leaman, Oliver (2006). "Aya". The Qur'an: an Encyclopedia. New York: Routledge. ISBN 0-415-32639-7.
- Momen, Moojan (1985). An Introduction to Shi'i Islam: the History and Doctrines of Twelver Shi'ism. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-03531-5.
- Motahari, Morteza (1985). Fundamentals of Islamic thought: God, man, and the universe. Mizan Press. OCLC 909092922.
- Murata, Sachiko; Chittick, William (1994). Vision of Islam: reflecting on the Hadith of Gabriel (1st bas.). New York: Paragon House. ISBN 978-1-55778-516-9.
- Nasr, Hossein; Dabashi, Hamid; Nasr, Vali (1988). Shiʻism doctrines, thought, and spirituality. Albany: SUNY. ISBN 978-0-887-06689-4.
- Nasr, Seyyed Hossein; Leaman, Oliver (2001). History of Islamic Philosophy. London: Routledge. ISBN 978-0-415-25934-7.
- Nasr, Seyyed Hossein (2002). The heart of Islam enduring values for humanity. Pymble, NSW: PerfectBound. ISBN 0-06-051665-8.
- Nasr, Seyyed Hossein (2006). Islamic Philosophy from Its Origin to the Present. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-6799-2.
- Nasr, Seyyed Hossein (2000). Ideals and realities of Islam (New rev. bas.). Chicago: ABC International Group. ISBN 978-1-930637-11-5.
- Nasr; Dabashi; Nasr (1989). Expectation of the Millennium Shiʻism in History. Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-585-07849-6.
- Nasr, Seyyed Hossein (2007). Islam religion, history, and civilization. Pymble, NSW: HarperCollins e-books. ISBN 978-0-06-155642-5.
- Nasr, Seyyed Hossein (2008). Islamic spirituality : foundations. London: Routledge. ISBN 978-0-415-44262-6.
- Pakatchi, Ahmad (2019). "Ja'far al-Sadiq (a), Imam". Center for the Great Islamic Encyclopedia. 5 July 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 April 2022.
- Rizvi, Sayyid Muhammad (1992). Khums, An Islamic Tax. Ansaryan.
- Rizvi, Sayyid Muhammad (2004). Islam: Faith, Practice & History. Ansariyan Publications. ISBN 978-964-438-620-6.
- Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein (1988). The Just Ruler (al-sultān Al-ʻādil) in Shī'ite Islam: The Comprehensive Authority of the Jurist in Imamite Jurisprudence. Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-511915-2.
- Sobhani, Ja'far (2001). Shah-Kazemi, Reza (Ed.). The Doctrines of Shi'ism: A Compendium of Imami Beliefs and Practices. I. B. Tauris. ISBN 978-1-86064-780-2.
- Tabataba'ei, Sayyid Mohammad Hosayn (1979). Shi'ite Islam. Hossein Nasr (translator). SUNY press. ISBN 0-87395-272-3.
- Tabataba'ei, Sayyid Mohammad Hosayn (1983). Al-Mīzān: an exegesis of the Qurʼān. 1. WOFIS. OCLC 311256759.
- Tabataba'ei, Sayyid Mohammad Hosayn (1984). Al-Mīzān: an exegesis of the Qurʼān. 2. WOFIS.
- Tabataba'ei, Sayyid Mohammad Hosayn (1982). Al-Mīzān: an exegesis of the Qurʼān. 3. WOFIS.
- Tabataba'ei, Sayyid Mohammad Hosayn (1986). Al-Mīzān: an exegesis of the Qurʼān. 6. WOFIS.
- Vaezi, Ahmad (2004). Shia political thought. London: Islamic Centre of England. ISBN 978-1-904934-01-1.
- Weiss, Bernard G. (2006). The Spirit of Islamic Law. University of Georgia Press. ISBN 978-0-8203-2827-0.
