Acherontia

Acherontia
Acherontia lachesis
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Arthropoda Sınıf: Insecta Takım: Lepidoptera Familya: Sphingidae Oymak: Acherontiini Cins: Acherontia Laspeyres, 1809
Türler
A. atropos A. styx A. lachesis

Acherontia, Sphingidae familyasına ait bir güve cinsidir. Bu cinse bağlı türler, halk arasında “ölüm kafası güvesi” olarak da bilinir. Bu ad, Acherontia atropos, Acherontia styx ve Acherontia lachesis olmak üzere üç türden herhangi birini ifade eder. Acherontia atropos Afrika genelinde ve Avrupa'da bulunurken diğer iki tür Asya kökenlidir. Bu güveler, göğüs kısmındaki insan kafatasını andıran desenleriyle kolayca ayırt edilir. Kahverengi ile sarı veya turuncu tonlarında renklere sahip, büyük yapılı ve gececi olan bu güvelerin tüm türleri boyut, renklenme ve yaşam döngüsü bakımından birbirine oldukça benzer.

Özellikleri

Larva

Afrika ölüm kafası güvesi (Acherontia atropos), Britanya Adaları'nda görülen en büyük güve türüdür (Afrika'daki en büyük tür değildir) ve 12 cm kanat açıklığına sahiptir. Uçuş kabiliyeti yüksek olan bu tür, zaman zaman karadan çok uzaktaki gemilerde de bulunmuştur. Ön kanatlar koyu ve açık kahverengi tonlarının karışımıyla beneklenmiş görünür. Arka kanatlar ise turuncuya çalan sarı renkte olup, arka kenarına paralel uzanan iki ince koyu bant taşır.. Karın bölgesi de benzer şekilde turuncu-kahverengi olup üzerinde geniş, koyu bir sırt şeridi bulunur. En dikkat çekici özelliği, göğüs kısmındaki insan kafatasını andıran görüntü oluşturan kısa, sarımsı tüylerden oluşan lekedir. Göze çarpan bir böcek olmasına rağmen, gece geç saatlerde uçtuğu için nadiren görülür.

Sırtta diken benzeri boynuz

2020 yılında yapılan bir araştırma, Acherontia atropos’un baş aşağı bakıldığında gözlere sahip bir kafa illüzyonu yarattığını ortaya koymuştur. Göğüs kısmındaki, insan kafatasına benzetilen işaret “burun” gibi görünürken, kafatasının göz çukurları burun deliğini andırır. Ön kanatlar üzerindeki lekeler göz olarak, diğer çeşitli desenler ve yapılar ise kulak, burun ucu ve dudak şeklinde yorumlanabilir. Bu illüzyon, Agrius convolvuli ve beş başka türde de görülmektedir. Araştırma yazarına göre gözlü kafa illüzyonunun işlevi “neredeyse kesin olarak yırtıcıları caydırmak, dikkatlerini dağıtmak veya onları yanıltmaktır”.

Afrika ölüm kafası güvesinin tırtılı da dayanıklı yapılıdır ve rengi değişkenlik gösterebilir; sarımsı kahverengi, yeşil ya da kahverengi tonlarında olup, üzerinde yedi adet diyagonal mavi çizgi bulunur. Arka kısmında kıvrık, diken benzeri bir boynuz yer alır. Boyu 13–15 cm'ye kadar ulaşabilir. Ölüm kafası güvesinin diğer iki türünde de genellikle yeşil, kahverengi ve sarı olmak üzere üç larva renk formu görülür. Pupa, iri yapılı ve kırmızımsı kahverengidir; büyüklüğü büyük bir tavuk yumurtasına yakın bir odacık içinde, yerin 20–25 cm altında oluşur.

Gelişimi

Yumurtalar, konak bitkinin yaşlı yapraklarının altına tek tek bırakılır. Renkleri yeşil ya da mavimsi gridir. Büyük ölüm kafası güvesinde (Acherontia atropos) en sık kullanılan konak patates olsa da domates, itüzümü, yasemin veya cehri de kullanılabilir. Türlerin hiçbiri tek bir bitki familyasıyla sınırlı değildir; ancak konakların çoğu patlıcangiller (Solanaceae), mine çiçeğigiller (Verbenaceae), zeytingiller (Oleaceae), begonyagiller (Bignoniaceae) ve benzeri familyalara aittir.

Davranış

Bu güvelerin birkaç sıra dışı özelliği vardır. Üç tür de rahatsız edildiklerinde yüksek sesli bir cıvıltı çıkarabilir. Ses, havanın içeri çekilip dışarı verilmesiyle oluşur; bu sırada epifarinks akordeon gibi titreşir. Çoğu zaman, yırtıcıları caydırmak için parlak renkli karın kısmının aniden gösterilmesiyle birlikte gerçekleşir. Ölüm kafası güvesinin çıkardığı bu cıvıltı yaklaşık saniyenin beşte biri kadar sürer. National Geographic tarafından yapılan bir araştırma, epifarinksin aslında bal özü emmeye yarayan bir yapı olduğunu, daha sonra ses üretme işlevi kazandığını ortaya koymuştur.

Üç türün yetişkin bireyleri farklı bal arısı türlerinin kovanlarına girerken gözlemlenmiştir. A. atropos yalnızca bal arısı (Apis mellifera) kolonilerine girer ve hem nektar hem bal ile beslenir. Kovan içinde, arıların kokusunu taklit ettikleri için fark edilmeden hareket edebilirler. Ancak kamuflajları açığa çıkarsa, kalın ve mumsu vücut örtüleri iğnelere karşı koruma sağlar.

Patates yaprakları, toksik özellik taşıyan polihidroksi alkaloidlerden kalistejinleri içerir. Patates yapraklarıyla beslenen A. atropos larvaları bu alkaloidleri bünyesinde biriktirir.

Popüler kültürde yeri

Tür adları olan atropos, lachesis ve styx, Yunan mitolojisinde ölümle ilişkilendirilen isimlerdir. İlki, tüm canlıların yaşam ipliğini kesen üç Mire’den birini; ikincisi, bir varlığa düşen yaşam payını belirleyen Mire’yi; sonuncusu ise ölülerin nehri Styx’i ifade eder. Cins adı Acherontia da Yunan mitolojisindeki Aheron nehrinden türetilmiştir; bu nehrin Styx’in bir kolu olduğuna inanılır.

John Jarvis Bisset, 1875 tarihli Sport and War in South Africa adlı eserinde şöyle yazar: “Güney Afrika’da görülen ölüm kafası güvesi, bir insan parmağı büyüklüğündedir ve sırtında, doğanın tüm güzelliğiyle işlediği kusursuz bir ‘kafatası ve çapraz kemikler’ motifi taşır. Hem Hollandalılar hem de Ümit Burnu'nun yerlileri arasında bu güvenin bir iğnesi olduğuna ve bunun saplanmasının ani ölüme yol açtığına dair bir inanış vardır. Bu güve genellikle arı kovanlarında, özellikle de toprağa gömülü ya da çürümüş ağaçların iç kısımlarında olanlarda bulunur.”

Kafatasına benzer desenin doğaüstü ve şeytani anlamlarla ilişkilendirilmesi, özellikle en yaygın tür olan Acherontia atropos'a dair batıl korkuların gelişmesine yol açmıştır. Güvenin çıkardığı keskin, fare cıvıltısını andıran ses bu etkiyi daha da artırır. Bu yaklaşım yeni değildir: 19. yüzyılın ortalarında entomolog Edward Newman, şunları yazmıştır: “Sesin nedeni ne olursa olsun, yarattığı etki cahil kesim arasında son derece batıl duygular uyandırmakta; güve, onlar tarafından her zaman korku ve hayranlıkla karşılanmaktadır.”

Rivayete göre atropos, İngiltere'de ilk kez Kral I. Charles’ın idamı sırasında görülmüştür. Ancak daha olası açıklama, türün bu dönemde yaygınlaşmaya başlamasıdır; muhtemelen birkaç on yıl önce patatesin ülkeye taşınmasıyla birlikte gelmiştir. Günümüzde daha nadir olmakla birlikte ülkede hâlâ zaman zaman görülmektedir.

Edgar Allan Poe, The Sphinx adlı kısa öyküsünde bir ölüm kafası güvesiyle karşılaşmayı betimler ve onu “Lepidoptera takımının Crepuscularia familyasına ait Sphinx cinsi” olarak tanımlar.

Bu güveler sanatta da sıkça yer bulmuştur. Alman sanatçı Sulamith Wülfing’in eserlerinde ve İngiliz ressam William Holman Hunt’ın 1851 tarihli The Hireling Shepherd adlı tablosunda görülür.

Sinemada ise Luis Buñuel ile Salvador Dalí’nin Bir Endülüs Köpeği (1929) filminde ve Kuzuların Sessizliği (1991) filminde yer alır. 1968 yapımı korku filmi The Blood Beast Terror’de de ölüm kafası güvesi konu edilmiştir; filmde adı geçen tür Acherontia atropos olsa da insan-güve melezi yaratığın kostümü türün gerçek görünümüyle uyuşmaz. Güve ayrıca 2015 tarihli Tayvan yapımı korku filmi The Tag-Along’da da merkezi bir role sahiptir.

2018’de yayımlanan hayatta kalma korku oyunu Remothered: Tormented Fathers’ta bu güveler, hem dönüşümü hem de insan ruhunu simgeler. Bunun yanı sıra parazit işlevi görerek insanların anıları, bastırılmış geçmişi ve suçluluk duygularıyla etkileşime girer.

Galeri

• 
• 
• 
• 
• 

Dış bağlantılar

• Pittaway, A. R. (2018). "Acherontia [Laspeyres], 1809". Sphingidae of the Western Palaearctic. 20 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018. 
• Pittaway, A. R. (2018). "Acherontia styx (Westwood, 1847)". Sphingidae of the Western Palaearctic. 20 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018. 
• Pittaway, A. R.; Kitching, I. J. (2018). "Acherontia lachesis (Fabricius, 1798) -- Greater death's head hawkmoth". Sphingidae of the Eastern Palaearctic. 20 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2018.