Akçaağaç
| Akçaağaç | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) Acer palatanoides | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| metne bakınız. | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||
Akçaağaç ya da Acer, genellikle akçaağaç olarak bilinen ağaçların ve çalı'ların bir cinsidir. Cins, Sapindaceae familyasına yerleştirilir.[1] Çoğu Asya'ya özgü olan yaklaşık 132 tür vardır,[2] ayrıca Avrupa, kuzey Afrika ve Kuzey Amerika'da bir miktar vardır. Yalnızca bir tür, Acer laurinum, Güney Yarımküre'ye kadar uzanır.[3] Türkiye'de Ova akçaağacı, Çınar yapraklı akçaağaç, Dağ akçaağacı, Beşparmak akçaağaç, Toros akçaağacı, Doğu akçaağacı, Tatar akçaağacı, Kayın gövdeli akçaağaç, Gürgen yapraklı akçaağaç gibi türler doğal olarak yetişir.[4] Kırmızı akçaağaç, Japon akçaağacı, Şeker Akçaağacı ve Dişbudak yapraklı akçaağaç gibi türler park ve bahçelerde peyzaj amaçlı kullanılır.[5][6]
Cinsin tip türü, Avrupa'daki en yaygın akçaağaç türü olan Acer pseudoplatanus, çınar yapraklı akçaağacıdır.[7] Akçaağaçların genellikle kolayca tanınabilir avuç içi (ing:palmate) yaprakları (Acer negundo bir istisnadır) ve ayırt edici kanatlı meyve’leri vardır. Akçaağaçların en yakın akrabaları at kestanesi'dir. Akçaağaç şurubu bazı akçaağaç türlerinin özsuyundan yapılır.
Fosil kaydı
[değiştir | kaynağı değiştir]"Akçaağaç" cinsinin bilinen en eski kesin temsilcisi fosil, Kuzey Amerika/Asya Ayrımları için tanımlandı[8][9]
Morfolojik özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğunlukla kışın yaprağını döken ağaç ve ağaççık halinde odunsu bitkilerdir. Sürgünlerde karşılıklı olarak yer alan tomurcuklar ya kiremitvari dizilen pullar veya dışarıdan görülen iki pul ile örtülmüştür. Uzun saplı yapraklar basit, loplu veya tüysüdür. Yapraklar bazılarında sapından koparılınca süt çıkar.
Çiçekler erdişi veya bir evciklidir. Kısa sürgünlerde dik duran veya aşağı sarkan salkım, mürekkep salkım vaziyetinde yer alırlar. Çanak ve taç yapraklar çoğunlukla 5 parçalıdır. Bazen taç yaprak hiç yoktur. Stamen 4-8 kadar fakat genellikle 8 tanedir. Ovaryum iki gözlüdür. Genellikle 2 ender olarak da 3 nuks (kanatlı meyve) gelişir. Bir tür hariç (şeker akçaağacı - Acer saccharum) diğerlerinde çimlenme epigeiktir.
Gövdelerinin genç yaşlarda düzgün pürüzsüz, sonraları derin çatlaklı levhalar halinde parçalanmış kabukları vardır. Birçoğu yaz sürgünü yapar. Sonbaharda yedek madde olarak nişasta depo ederler. Sürgünlerin uçlarında nişasta, tanen, şekerli madde salan türler vardır.
Odun yapısı ve kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kerestesi sarı ya da pembe beyaz renkli, parlak ve dağınık gözenekli olan akçaağaçların odunları genellikle ağır, beyaz ve serttir. Yarıldığı zaman basit geçitli dağınık iletim boruları, en fazla 4 sıra halinde uzanan parlak özışınları göze çarpar. Bazılarında öz odun koyu renkte ve belirgin, bazılarında ise farksızdır.
Başta tornacılık olmak üzere değişik amaçlar için kullanılan odunlarından başka bazı türlerin besi suyundan özel şuruplar yapılmaktadır.
Ekolojik istekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Işık ihtiyaçları yüksektir. Ancak yarıgölge şartlarında da yetişebilmektedirler. Genellikle iyi drene edilebilen, organik maddece zengin ve killi topraklarda iyi yetişir. Akçaağaçlar tohumla, çelik, kalem ve göz aşılarıyla çoğatılabilmektedir. Tohumla çoğaltmada ekimden önce tohumun tabi olacağı işlemler çok değişiktir. Yalnızca dişbudak yapraklı akçaağaç (Acer negundo) türünün tohumunda herhangi bir çimlenme engeli yoktur.
Her mevsimde ayrı bir renk alan yaprakları, bazılarının göz alıcı çiçek ve meyvelerinden dolayı park ve bahçelerde yetiştirilirler.
Dağılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Akçaağaçlar dünyanın tropik bölgeleri dışında kalan birçok yerinde Asya, Avrupa, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika' da doğal yayılış gösteren çok sayıda türe sahiptir.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Akçaağaç'ın (Acer sp.) meyve ve tohum örneği
.JPG)
.jpg)
Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Himalaya akçaağacı (Acer acuminatum)
- Geniş akçaağaç (Acer amplum)
- Sivri yapraklı akçaağaç (Acer argutum)
- Florida akçaağacı (Acer barbatum)
- Asya akçaağacı (Acer barbinerve)
- Çin akçaağacı (Acer buergerianum)
- Acer caesium
- Acer calcaratum
- Campbell akçaağacı (Acer campbellii)
- Ova akçaağacı (Acer campestre) Türkiye.
- Kırmızı çizgili akçaağaç (Acer capillipes)
- Beşparmak akçaağaç (Acer cappadocicum) Türkiye.
- Gürgen yapraklı akçaağaç (Acer carpinifolium)
- Acer caudatum
- Asma yapraklı akçaağaç (Acer circinatum)
- Sarmaşık yapraklı akçaağaç (Acer cissifolium)
- Meşin yapraklı akçaağaç (Acer coriaceifolium)
- Alıç yapraklı akçaağaç (Acer crataegifolium)
- David akçaağacı (Acer davidii)
- Devil akçaaağacı (Acer diabolicum)
- Ihlamur yapraklı akçaağaç (Acer distylum)
- Acer elegantulum
- Faber akçaağacı (Acer fabri)
- Yelpaze yapraklı akçaağaç (Acer flabellatum)
- Forrest akçaağacı (Acer forrestii)
- Girald akçaağacı (Acer giraldii)
- Kayalık dağı akçaağacı (Acer glabrum)
- İspanya akçaağacı (Acer granatense)
- Büyük dişli akçaağaç (Acer grandidentatum)
- Kağıt kabuklu akçaağaç (Acer griseum)
- Yunan akçaağacı (Acer heldreichii)
- Henry akçaağacı (Acer henryi)
- Hers akçaağacı (Acer hersii)
- Toros akçaağacı (Acer hyrcanum) Türkiye.
- Dolunay akçaağacı (Acer japonicum)
- Düz kabuklu akçaağaç (Acer laevigatum)
- Defne yapraklı akçaağaç (Acer laurinum)
- Acer laxiflorum
- Beyaz kabuklu akçaağaç (Acer leucoderme)
- Lobel akçaağacı (Acer lobelii)
- Acer longipes
- Büyük yapraklı akçaağaç (Acer macrophyllum)
- Mançurya akçaağacı (Acer mandshuricum)
- Nikko akçaağacı (Acer maximowiczianum)
- Maximowicz akçaağacı (Acer maximowiczii)
- Bahçe akçaağacı (Acer micranthum)
- Miyabe akçaağacı (Acer miyabei)
- Boyalı akçaağaç (Acer mono)
- Fransız akçaağacı (Acer monspessulanum) Türkiye.
- Dişbudak yapraklı akçaağaç (Acer negundo)
- Kara akçaağaç (Acer nigrum)
- Herdemyeşil akçaağaç (Acer oblongum)
- Kıbrıs akçaağacı (Acer obtusifolium)
- Oliver akçaağacı (Acer oliverianum)
- Kartopu yapraklı akçaağaç (Acer opalus) Türkiye.
- Japon akçaağacı (Acer palmatum)
- Pax akçaağacı (Acer paxii)
- Acer pectinatum
- Çizgili akçaağaç (Acer pensylvanicum)
- Acer pentaphyllum
- Çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides) Türkiye.
- Dağ akçaağacı (Acer pseudoplatanus)
- Kore akçaağacı (Acer pseudosiebolianum)
- Acer pycnanthum
- Beşloplu akçaağaç (Acer quinquelobium) Türkiye.
- Acer robustum
- Acer rotundilobum
- Acer rubescens
- Kırmızı akçaağaç (Acer rubrum)
- Boz akçaağaç (Acer rufinerve)
- Gümüş akçaağacı (Acer saccharinum)
- Şeker akçaağacı (Acer saccharum)
- Doğu akçaağacı (Acer sempervirens) Türkiye
- Yeşil dolunay akçaağacı (Acer shirasawanum)
- Siebold akçaağacı (Acer sieboldianum)
- Sıkkım akçaağacı (Acer sikkimense)
- Acer sinense
- Acer skutchii
- Su akçaağacı (Acer spicatum)
- Huş yapraklı akçaağaç (Acer stachyophyllum)
- Acer sterculiaceum
- Acer syriacum
- Tatar akçaağacı (Acer tataricum) Türkiye.
- Acer tegmentosum
- Tonkin akçaağacı (Acer tonkinense)
- Kayın gövdeli akçaağaç (Acer trautvetteri) Türkiye.
- Üç çiçekli akçaağaç (Acer triflorum)
- Acer truncatum
- Acer tschonoski
- Acer tsinglingensis
- Türkistan akçaağacı (Acer turkestanicum)
- Acer ukurunduense
- Acer undulatum Türkiye.
- İran akçaağacı (Acer velutinum)
- Wilson akçaağacı (Acer wilsonii)
- Acer yangbiense
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- https://web.archive.org/web/20090307050849/http://www.massmaple.org/treeID.html
- http://maple-trees.com/ 20 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Stevens, P. F. (2001 onwards). Angiosperm Phylogeny Website. Version 9, June 2008 [and more or less continuously updated since]. http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ 4 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Şablon:EFloras
- ^ Gibbs, D. & Chen, Y. (2009) The Red List of Maples 28 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Botanic Gardens Conservation International (BGCI) 978-1-905164-31-8
- ^ "Yararlı Bilgiler - Haftanın Ağacı: Akçaağaç". ogm.gov.tr. 2 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ Çeşitleri, Bitki (13 Eylül 2020). "Akçaağaç hangi bölgede yetişir?". Bitkiler Hakkında Bilgiler. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ Dergisi, Doğa (6 Haziran 2022). "Akçaağaç Özellikleri ve Şurubu Hakkında Bilgiler". Doğa Dergisi. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ van Gelderen, C. J. & van Gelderen, D. M. (1999). Maples for Gardens: A Color Encyclopedia
- ^ Renner, Susanne S; Grimm, Guido W; Schneeweiss, Gerald M; Stuessy, Tod F; Ricklefs, Robert E (1 Ekim 2008). "Rooting and Dating Maples (Acer) with an Uncorrelated-Rates Molecular Clock: Implications for North American/Asian Disjunctions". Systematic Biology. 57 (5): 795-808. doi:10.1080/10635150802422282. ISSN 1063-5157.
- ^ "Informations about Maple tree in hinid". People Hawker. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
