Alaçam

Başlığın diğer anlamları için Alaçam (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Alaçam
İlçe
Alaçam'ın Samsun'daki konumu
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Samsun
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Fatih Kayabaşı
• Belediye başkanı	Ramazan Özdemir (MHP)
Yüzölçümü
• Toplam	632 km²
Rakım	10 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	25.854
• Kır	-
• Şehir	25.123
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	55800
İl alan kodu	0362
İl plaka kodu	55
Resmî site www.alacam.gov.tr

Alaçam, Samsun ilinin batıdan Yakakent, güneyden Vezirköprü, doğudan Bafra ilçeleri ve kuzeyden Karadeniz ile çevrili bir ilçesidir. İlçenin yüzölçümü 598 km²’dir. Denizden yüksekliği ortalama 15 m'dir. Samsun'a uzaklığı 78 km'dir.

Alaçam Çeşme Mahallesinde tarihi bir konak örneği

Alaçam Çeşme Mahallesinde tarihi bir konak örneği2

Alaçam Çeşme Mahallesinde tarihi bir konak örneği

Tarihçe

Alaçam yerleşimi modern tarihçiler tarafından Zaliche antik yerleşimi ile ilişkilendirilmektedir. Bu antik yerleşimden, 6. yüzyılda yaşamış Bizanslı coğrafyacı Hieroklesin Sinekdimos adlı eserinde Saltos (Latince "orman") Zalihis (Σάλτος Ζαλίχης) adıyla dağ ormanlarının yakınında bulunan bir kasaba olarak bahsedilmiştir. Yerleşimin bir ara Leontopolis adıyla da anıldığı görülmektedir. Yerleşim piskoposluk merkezi olmuş ve Türkler'in egemenliğine girene kadar bu özelliğini korumuştur. Marcian; günümüzde yerleşim yeri içerisinden geçen ve Uluçay adıyla bilinen nehrin adını "Zale´cus" olarak belirtirken, nehrin ağzında Zagorus veya Zagorum'dan yaklaşık 90 stadia uzaklıkta, aynı adı taşıyan küçük bir kasabadan bahsetmektedir.

Yerleşim Danişmentlilerce zaptedilerek Tralköy adını almıştır. Selçuklu döneminde Tralköy adı Uluköy olarak değiştirilmiş, 1385'te İlhanlılar döneminde ise ilçe Alaçam adını almıştır.

Alaçam adının; ilçenin ortasından geçen Uluçay'ın kenarındaki "Uluçam" denilen büyük çam ağaçlarından geldiği söylenmektedir. Alaçam, Anadolu Beylikleri döneminde Eretna Beyliği'nin devamı olan Kadı Burhanettin tarafından ele geçirilmiş, ardından Candaroğulları ve İsfendiyaroğulları'nın hakimiyetine girmiştir (1390). 1398'de ise Osmanlı egemenliğine giren Alaçam, Anadolu Türk Birliğinin bozulmasıyla 1402'de tekrar Candaroğulları'nın eline geçmiştir. Çelebi Mehmet'in Canik Bölgesi'ni ele geçirmesiyle Alaçam Osmanlı'nın olmuş ve bu hakimiyet II. Murat döneminde sağlamlaşmıştır. Osmanlı'dan beri bir Türk kasabası olan Alaçam 1 Eylül 1944 tarihinde Samsun'un sekizinci ilçesi olmuştur.

Osmanlı döneminin ilk yıllarında nahiye statüsünde olan Alaçam, 1642 yılı kaydında Canik sancağına bağlı kaza olarak görülmekte olup kazaya bağlı 18 köyde 253 hane bulunmaktadır.

1836 yılında Alaçam kaza merkezi İslam ve Rum olmak üzere iki mahalleden oluşmakta olup Müslümanlar 64 hanede 248 erkek nüfus, Rumlar ise 47 hanede 180 erkek nüfus olarak kaydedilmiştir. 1864 Kafkas Göçü sonucu Anadolu'ya Kafkaslardan önemli bir nüfus hareketi olmuştur. Bu kapsamda 1870-1873 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesine göre Alaçam nahiyesinin köylerine 86 hanede 270 Çerkes göçmen yerleştirilmiştir. Bu tarihlerde nahiyenin merkez yerleşim ve 39 köyünde olmak üzere 3.986'sı Müslüman, 828'i Rum ve 270'i Çerkes olmak üzere 5.074 erkek nüfus yaşamaktadır. 1878'de 4.750 Müslüman ve 1.286 Rum olmak üzere 6.036 erkek nüfus kaydedilmiş olup bu kadarda kadın yaşadığı kabulüyle nahiye nüfusunun 12.072 olduğu değerlendirilmektedir. 1910 yılında Alaçam nahiyesinde 53 köy bulunmakta olup nahiye genelinde 2.930 hanede 15.236 Müslüman, 751 hane de de 4.603 Rum yaşamaktadır. Bu tarihte kaza merkezinde kadın ve erkek olmak üzere 303 hanede 1.598'si Müslüman ve 282 hanede 1.712'si Rum toplam 3.310 kişi yaşamaktadır. Hükûmet Konağı 1963, Şadi Bey Camii 1515, Çarşı Camii 1887 yılında yapılmıştır. 1950'lerde Alaçam Ortaokulu açılmış, 1901-1902 yılları arasında Alaçam-Bafra yolu yapılmıştır.

Ekonomi

İlçenin ekonomisi genel olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bunun yanında balıkçılık da yapılmaktadır. Üretimi en çok yapılan tarım ürünü buğday, arpa ve pirinçtir. İlçenin doğu, kuzey ve kuzeydoğu kesimlerini içine alan Kızılırmak Delta sahasında yer alması tarımsal potansiyelinin yüksek olmasını sağlamıştır. Ayrıca fındık, ceviz, lahana, biber gibi sebze ve meyve yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Mera hayvancılığının yoğun olduğu Alaçam'da profesyonel yöntemlerle besi hayvancılığı yapan işletme ve yatırımcıların sayısı artarak devam etmektedir.

İlçe merkezine 7 km uzaklıkta Toplu mahallesi sınırlarında inşa edilen “Balıkçı Barınağı”, başta Göçkün, Toplu ve Doyran gibi kıyı mahalleleri olmak üzere; yakın çevredeki balıkçılar için toplanma alanı oluşturmuş ve ilçe ekonomisinde etkin rol oynamıştır.

Son yıllarda ilçeye gelen tekstil yatırımı yeni istihdamlar yaratarak yaklaşık 250 kişinin iş sahibi olmasını sağlamıştır.

İlçeye özgü her hafta Çarşamba günleri kurulan halk pazarı ilçede önemli dinamizm sağlamaktadır.

2018 yılı itibarıyla açılan “Alaçam Köy Ürünleri Pazarı” Gökçeboğaz Kavşağı mevkiisinde Kadın girişimcileri destekleyen bir projeyle Alaçam'da hayata geçirilmiş ve her hafta Pazar günleri organik köy ürünlerinin doğrudan tüketiciye ulaştırıldığı bir pazar özelliği taşımaktadır.

İlçede 1 adet küçük oto sanayi sitesi yer almakta olup, Alaçam ve Yakakent ilçelerine hizmet vermektedir.

Bitki örtüsü

Alaçam ilçesinin orman varlığı ise Amasya Orman Bölge Müdürlüğü (AOBM, 2019) verilerine göre toplamda 29.720,30 hektardır. Ormanlık sahalar ilçenin güney, güneydoğu ve güneybatı kesiminde yer alır. Deniz seviyesinden 500–700 m yüksekliğe kadar geniş yapraklı ormanlar (meşe, gürgen, palamut, akçaağaç), 700–1000 m arası karışık ormanlar (meşe, gürgen, palamut ve çam ağaçlarının birlikte bulunduğu kuşak) ve 1000 m'nin üzerinde iğne yapraklı çam, göknar, ladin gibi türler bulunur. Orman yetişmeye uygun olmayan sıcaklığı düşük tepelerde alpin çayırlara rastlanmaktadır.

Kum zambağı

Çok yıllık, soğanlı, genişçe uzun şeritsi yapraklı, yaklaşık 40–45 cm boyunda, beyaz çiçekli bir bitkidir. Çiçek sayısı 3-15, koronalı, korona tepallerin 2/3'ü kadardır. Çiçeklenme zamanı, ağustos-ekim ayları arasındadır.

Tüm Akdeniz ülkelerinde ve Karadenizin güney kıyılarında yetişir. Türün nesli tehlike altındadır. Türkiye'de bulunan zambakların ülke dışına çıkarılması suçtur. Türe yönelik en önemli tehdit, kıyı bölgelerinde hızla yayılan yazlık konutlardır.

Dünya'da türü tehlikede olan kum zambağı Alaçam ilçesi Geyikkoşan sahilinde büyük bir alanda görülebilmektedir.

Alaçam İlçesi Geyikkoşan Sahilinde Bulunan Kum Zambaklarına bir örnek

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1945	26.220	4.617	21.603
1950	29.043	5.358	23.685
1955	31.711	5.961	25.750
1960	42.051	6.865	35.186
1965	47.101	7.833	39.268
1970	48.410	8.339	40.071
1975	50.670	10.013	40.657
1980	53.426	11.402	42.024
1985	55.430	12.986	42.444
1990	43.162	12.097	31.065
2000	37.490	11.950	25.540
2007	31.669	11.321	20.348
2008	31.066	11.203	19.863
2009	30.351	11.037	19.314
2010	29.949	10.961	18.988
2011	29.196	10.828	18.368
2012	28.315	10.644	17.671
2013	28.162	28.162	veri yok
2014	27.238	27.238	veri yok
2015	26.301	26.301	veri yok
2016	25.863	25.863	veri yok
2017	25.577	25.577	veri yok
2018	25.854	25.854	veri yok
2019	25.430	25.430	veri yok
2020	25.123	25.123	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Sivritepe Höyüğü Ve Kalesi

Sivritepe kalesi kuzey ve doğu duvarları

Sivritepe höyüğünden Alaçam

Yapılan araştırmalarda Alaçam İlçesi Karşıyaka Mahallesi Sivri Tepe Mevkii'nde şehre hakim doğal bir tepe üzerinde kurulmuş bir höyük yerleşmesidir. Höyük üzerinde ve çevresinde yoğun miktarda keramik parçalarına rastlanmıştır. Ayrıca yol açma sırasında tahrip edilen kısımlarında da keramik, kiremit ve kemik parçalarına rastlanmıştır. Höyük tepesinin etrafının sur duvarları ile çevrili olduğu ve bu sur duvarlarının bazı kısımlarının korunduğu özellikle kuzey ve doğu taraflarında görülmektedir. Kale duvarlarının kapladığı alan yaklaşık 30×60 metre genişliğindedir. İlk ve Orta Tunç Çağı, Demir Çağı, Helenistik Çağ, Orta Çağ yerleşimleri tespit edilmiştir.

Tarihi Alaçam Evleri

Alaçam Çeşme Mahallesinde bulunan bir konut örneği

İlçenin merkezinde bulunan Çeşme, Karşıyaka, Yenicami mahallelerini kapsayan sit alanı içerisinde bulunan 61 adet tescilli yapı bulunmaktadır. Tescilli yapıların dışında tescil edilmeyen konut sayısı da hayli fazladır. Tescilli yapıların büyük çoğunluğunu konutlar oluşturmaktadır. 1 cami, 1 çeşme, 1 hamam ve 3 tane işyeri de tescili yapılar arasında yer almaktadır. İlçede bulunan yapıların yapılış tarihleri ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte plan özellikleri ve mimari elemanları açısında değerlendirildiğinde pencere sövelerindeki eğrisel söve başlıkları, merdiven tipi ve Osmanlı Barok üslubunun izlerini taşıması, ıslak hacimlerin yapı içinde yer alması ve sofada yer alan lavabonun gösteriş öğesi olarak yapıya 19. yy. sonlarında girmesiyle birlikte yapıların birçoğunun 1890 yıllarında inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir.

Gezi ve mesire yerleri

İlçenin 2 km kuzeyinde deniz kıyısında temiz kumsalı, çınar, kavak ve taflan ağaçlarından oluşan güzel koruluğu ile Geyikkoşan mesire yeri yer almaktadır. Burası adını koruluğun içindeki Geyikkoşan Baba Türbesi'nden alır. Bir rivayete göre Geyikkoşan Baba Türbesi'nin bulunduğu yerdeki tarlayı, evcilleştirmiş olduğu geyikleri çifte koşarak sürermiş. Bu nedenle bu koruluğa Geyikkoşan denilmiş. Bu yöre hem piknik yeri olarak hem de denize girmek için ideal bir yerdir.

İlçenin güneyinde Vezirköprü sınırındaki denizden yüksekliği 1.665 m olan Dürtmen Yaylası da doğal güzellikleriyle görülmeye değer bir mesire alanıdır. Dürtmen Yaylası'na ulaşım asfalt yoldan sağlandığı için kolay olmaktadır. Kızılırmak deltasının bir kısmı da ilçe sınırları içindedir.

Geyikkoşan güreşlerinden bir kare

Geyikkoşan mevkiinde 6 Mayıs tarihinde Hıdırellez Şenlikleri yapılmaktadır. Bu şenliklerde Türkiye genelinden amatör ve millî güresçiler davet edilerek yağlı pehlivan güreş müsabakaları düzenlenir. Bu şenliklerin kökeninin 600 yıllık bir efsaneye dayandığı söylenmektedir. 600 yıl öncesine dayanan Geyik Baba efsanesi, ilçede tazeliğini halen koruyor. Efsaneye göre o dönemde sık ve büyük ağaçlarla dolu bir orman olan Geyikkoşan mevkiinde bir dede yaşarmış. Küçük tarlasını çevredekilerden habersizce eğittiği iki geyiğiyle gizlice sürermiş. Aynı zamanda Arap komutan olan ’Geyik Baba’ lakaplı dede, her yılın 6 Mayıs'ında tüm işlerini bırakarak o mevkideki koyun, kuzu, inek cinsinden hayvanları kesip fakir halka ziyafet verirmiş. Altın boyunduruk ve altın sabanıyla yine bir gün tarlada çift sürerken birkaç kişi tarafından görülmüş. Yabancılardan ürken geyikler kontrolden çıkıp bugün Kışlakonak Mahallesi (Gelemet) başlarında bulunan Meydancık Dağı'na kaçmış. Altından yapılmış boyunduruk ve sabanın halen dağın bir yerinde olduğuna inanılıyor.

Geyikkoşan'da vefat ettiği söylenen ’Geyik Baba’nın mezarını Arap Ordusu Komutanı Ebu Eyüb El-Ensari de askerleriyle ilçeden geçerken ziyaret etmiş. Halk da ’Geyik Baba’ ismindeki komutan adına türbe inşa etmiş. Günümüze ulaşan Geyik Baba Türbesi ziyaret ediliyor. İlçeye 2 km uzaklıkta Geyikkoşan mesire alanı, her senenin 6 Mayıs'ında Hıdırellez Şenlikleri'ne ve yağlı pehlivan güreşlerine ev sahipliği yapıyor.

Dürtmen Yaylası eteklerinde bulunan Hüseyin Dede Türbesi çevresinde de 7 Mayıs'ta benzer şenlikler düzenlenir.

Geyikkoşan sahilinde Alaçam Öğretmen Evi vardır. Burası Alaçam içinde yaşayan insanların boş zamanlarda geldiği bir yerdir. Turistler de burada kalabilir.

Acısu

Acı Su mevkii ve suyu Alaçam ilçe merkezine yaklaşık 3 km mesafededir. Acı Su, Uluçay içerisinde kayaların arasından çıkmaktadır. Acı Su bir tür maden suyudur. Bu suyun halk arasında ağrılara ve mide rahatsızlıklarına iyi geldiği söylenir. Yöre halkı suyun şifalı olduğuna inanmaktadır. 1892 Trabzon Sancağı Salnamesi kayıtlarında Acısu'dan şöyle bahsedilmektedir:

‘’Kaza-i mezkure (zikredilen kaza- Bafra) merbut (bağlı) Alaçam nahiyesine bir saat mesafede çay kenarında karbonat tağmine (tadında) mesape (kaliteli) bir acı su olup insanın vücuduna nef’iyye-i mücribe (faydalı) olduğu için içilmektedir.’

Folklorik değerleri

Alaçam ilçe merkezinde halkın %60'ı mübadil olduğundan düğünlerde genellikle Rumeli oyunları (Zigoş, Debreli Hasan, Vardar Ovası, Topal Ağa) ağırlık kazanmaktadır. Ayrıca oynanan kasap (Horon) karşılama oyunları vardır. Düğünlerde davul, zurna olmazsa olmazlardandır.

Yemekleri

Tavuk eti ile yapılan Herse, özellikle Çerkez köylerinde yapılan Aluş yemekleri; çiğ kıymadan içine baharat katılarak yapılan kapaklı Alaçam pidesi, palamut balığından yapılan palamut dolması Alaçam'a özgü olup, çok beğenilen yemeklerdir. Bahar üzeri yapılan koyun peyniri oldukça meşhurdur.

İlçenin yüksek noktaları

Sivritepe:

İlçe sınırları içinde bulunan tepeciğin, Alaçam'ın eski yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. Tepede eski yıkık surlar bulunmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda tarihi çömlek kalıntılarına rastlanmıştır. Ayrıca Cumhuriyetin ilanından sonra tepeye bir adet sacdan Atatürk heykeli dikilmiştir. Her yıl geleneksel olarak Sivritepe'de keşkek günü yapılmaktadır. Davullar zurnalar eşliğinde bir yandan keşkekler pişer diğer yandan da pişen keşkekler misafirlere ikram edilir.

Dürtmen Dağı:

1650 metre tepe noktası ile bölgeye hakim bir konumdadır. Yaz döneminde şenliklerin ve panayırların yapıldığı Dürtmen ve Kızlan Yaylaları bu dağın yamacında bulunmaktadır.

Belediye Başkanları

Seçildikleri yıllara göre Belediye Başkanları:

Nazif AYKAÇ 1879	Kiryako Efendi 1896	Nazif AYKAÇ 1903	Fazıl İÇEL 1906-1908	Beraklis Efendi 1908-1913	Fazıl İÇEL 1913-1918
Hamit İÇEL 1918-1921	Tahir TOLUN 1921-1924	Hamit İÇEL 1924-1925	Nadir AYKAÇ 1925-1927	Fazıl İÇEL 1927-1930	Şükrü TOLUN 1930-1932
Abdullah SOMÇAĞ 1932-1934	Ahmet ANARAT 1934-1937	Hakkı TARHAN 1937-1938	Recai AKAN 1938-1940	Nuri ALAÇAM 1940-1943	Reşat İÇEL 1943-1945
Şükrü TOLUN 1945-1950	Fikri ŞEN 1950-1952	Nihat İÇEL 1952-1956	Mümin ÖZ 1956-1957	Hasan KÖK 1957-60	Mustafa AYKAÇ 1963-1980
Nami DELİORMAN(KÖK) 1977-1980	Şadi UYAR 1984-1989	Fırat ANARAT 1989-1994	Özcan YILMAZ 1994-1999	Fırat ANARAT 1999-2009	İlyas ACAR 2009-2014
Hadi UYAR 2014-2019	İlyas ACAR 2019-2024	Ramazan ÖZDEMİR 2024-

Dış bağlantılar

• Alaçam Kaymakamlığı 13 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Alaçam Belediyesi 30 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Alaçam İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü Meteoroloji 10. Bölge Müdürlüğü Ticaret Bakanlığı