Amatör telsizcilik
 Kategori |
| Amatör Telsizcilik |
|---|
 |
Amatör telsizcilik veya amatör radyo, ticari veya mesleki bir çıkar gözetmeksizin, kişisel ilgi, kendini eğitme, teknik araştırma ve karşılıklı iletişim amacıyla, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ve ulusal düzenleyici kurumlarca amatör servisine tahsis edilmiş radyo frekans bandlarında yürütülen bir iletişim faaliyetidir.[1] Bu faaliyeti yürüten ve genellikle bir sınav sonucunda lisans alan kişilere amatör telsizci, radyo amatörü veya uluslararası literatürde yaygın olarak "ham" (ham radio operator) denir.
Amatör telsizcilik, basit bir haberleşme aracı olmanın ötesine geçerek elektronik, anten teorisi, radyo dalgası yayılımı (propagasyon) ve hatta uzay iletişimi gibi geniş bir teknik alanda pratik deneyim, araştırma ve deney yapma olanağı sunar. Tarihsel olarak, tek yan bant (SSB) modülasyonu gibi modern iletişimin temel taşlarından birinin geliştirilmesi ve yaygınlaşmasında amatörlerin önemli rol oynadığı bilinmektedir.[2] Ayrıca, radyo amatörleri, resmi iletişim altyapılarının çöktüğü afet ve acil durumlarda (acil durum iletişimi) gönüllü olarak hayati iletişim desteği sağlayarak toplumsal bir hizmet gerçekleştirirler.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatör telsizciliğin kökleri, 19. yüzyılın sonlarındaki kablosuz telgraf deneylerine kadar uzanır. 1909 yılında yayımlanan Wireless Association of America resmi yıllığı, Kuzey Amerika'da 89 amatör istasyonun kaydını içeriyordu.[4] I. Dünya Savaşı ve sonrasında hızla gelişen bu hobi, sadece bir boş zaman uğraşı olmanın ötesinde, kristal osilatörler gibi teknolojilerin ticarileşmesine katkıda bulunmuş,[5] pek çok mühendis ve bilim insanı (Nobel ödüllü Jack Kilby gibi) için bir başlangıç noktası olmuştur.[6]
"Ham" terimi, başlangıçta profesyonel telgrafçıların beceriksiz operatörler için kullandığı aşağılayıcı bir tabirken, amatör topluluk tarafından benimsenerek bir gurur kaynağına dönüşmüştür.[7][8]
1925 yılında, amatörlerin frekans haklarını korumak ve hobiyi dünya çapında temsil etmek amacıyla Paris'te Uluslararası Amatör Radyo Birliği (IARU) kurulmuştur. IARU'nun çabalarıyla, 160, 80, 40, 20 ve 10 metre gibi kısa dalga (HF) bantları amatörlere tahsis edilmiş ve bu, hobiyi küresel boyutunun temelini atmıştır.[9]
Faaliyetler ve Uygulama
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatör telsizciler, iletişim kurmanın yanı sıra çeşitli teknik ve sosyal faaliyetlerde bulunur.
- Sosyal Ağ ve Acil Durum Haberleşmesi: Operatörler, "çevrim" (net) adı verilen planlı hava toplantılarına katılır, teknik bilgi paylaşır ve acil durum prosedürlerini tatbik ederler.[10] Batarya veya jeneratörle çalışan taşınabilir istasyonlar, doğal afetlerde hayati bir rol oynar.[11]
- Yarışmalar ve Ödüller: Kontest adı verilen yarışmalarda, belirli bir sürede mümkün olduğunca çok istasyonla temas kurulmaya çalışılır. Worked All States, Summits on the Air gibi ödüller için dünyanın çeşitli bölgeleriyle iletişim kurulur.
- Vatandaş Bilimi: Radyo amatörleri, iyonosferik yayılım verileri toplayarak ve WSJT gibi yazılımları kullanarak atmosfer bilimi ve uzay havası araştırmalarına katkıda bulunur.[12]
İletişim Modları
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatörler, ses, metin, görüntü ve veri iletişimi için çok çeşitli modlar kullanır.[13]
- Ses Modları: Tek Yan Bant (SSB), Frekans Modülasyonu (FM) ve Genlik Modülasyonu (AM) en yaygın ses modlarıdır. SSB, HF bandında uzun mesafe iletişim için verimlidir.
- Mors Kodu (CW): Mors kodu (Continuous Wave - CW), en eski ve en basit mod olup düşük güçle (QRP) ve zayıf sinyal koşullarında bile etkili iletişim sağlar. Birçok ülkede lisans şartı olmaktan çıkmış olsa da, hobi içinde aktif olarak kullanılmaya devam etmektedir.[14]
- Dijital Modlar: Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasıyla birçok dijital mod geliştirilmiştir.[15]
* Radyoteletip (RTTY): En eski dijital modlardan biri olup metin iletimi için kullanılır. * PSK31: Düşük band genişliği ve güçle verimli metin sohbeti imkânı sunar. * FT8: 2017'de tanıtılan ve zayıf sinyal koşullarında, kısa (15 saniyelik) iletimlerle otomatik temas kurmayı sağlayan, günümüzde HF bandında en popüler dijital modlardan biridir.[16][17] * Paket Radyo (Packet Radio) ve APRS (Automatic Packet Reporting System), konum paylaşımı ve kısa mesaj iletimi için kullanılır. * Dijital Mobil Radyo (DMR), D-STAR gibi dijital ses modları, gelişmiş ses kalitesi ve ağ özellikleri sunar.
- Görüntü Modları: Yavaş Taramalı Televizyon (SSTV) ile sabit görüntüler, amatör televizyon (ATV) ile de hareketli görüntüler aktarılabilir.
- Uzay ve Özel İletişim: Amatör radyo uyduları (OSCAR), Ay'dan yansıtma (EME), meteor saçılımı ve aurora gibi doğal olguları kullanarak iletişim kurmak, teknik bir meydan okuma olarak görülür.[18] Ayrıca, Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) üzerinden astronotlarla doğrudan temas kurulabilmektedir (ARISS programı).[19]
Lisanslama
[değiştir | kaynağı değiştir]Radyo sinyalleri ulusal sınırları aştığı için, amatör telsizcilik ITU'nun Radyo Tüzüğü çerçevesinde her ülkenin kendi düzenleyici kurumu (ABD'de FCC, Birleşik Krallık'ta Ofcom, Kanada'da ISED, Türkiye'de Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü gibi) tarafından lisanslanır.[20]
Lisans almak için adayların, elektronik teori, radyo yayılımı, işletme prosedürleri, güvenlik ve ulusal mevzuat konularını kapsayan bir sınavı geçmesi gerekir.[21]
Birçok ülkede, frekans erişimi ve izin verilen güç seviyeleri kademeli olarak artan birden fazla lisans sınıfı bulunur. Sistemler ve sınıf isimleri ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Örneğin, ABD'de Technician, General, Amateur Extra; Birleşik Krallık'ta Foundation, Intermediate, Full; Türkiye'de ise A, B, C olarak adlandırılan sınıflar mevcuttur.[22] Lisans sınavlarının içeriği, sınıfların yetkileri ve güç limitleri her ülkenin kendi mevzuatı ile belirlenir.
Çağrı İşaretleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Her lisanslı amatör telsizciye, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) tarafından belirlenen uluslararası kurallar çerçevesinde, istasyonun kayıtlı olduğu ülkeyi tanımlayan benzersiz bir çağrı işareti tahsis edilir. Çağrı işaretleri, telsiz haberleşmesinde istasyonların kimliklendirilmesi, kayıt altına alınması ve yasal sorumluluğun belirlenmesi açısından temel öneme sahiptir.
Çağrı işaretlerinin genel yapısı şu şekildedir: Ülke ön eki + Bölge numarası + Benzersiz sonek.
ITU, dünyayı üç ana bölgeye ayırmış ve her ülkeye bir veya birden fazla ülke ön eki tahsis etmiştir. Bu ön ekler, çağrı işaretinin ilk harflerini oluşturur ve istasyonun hangi ülkeye kayıtlı olduğunu gösterir. Bazı ülkelere ait çağrı işareti ön ekleri şöyledir:
- ABD: K, W, N, AA–AL
- Birleşik Krallık: G, M
- Almanya: DA–DR
- Japonya: JA–JS
- Kanada: VE, VA, VY
- Türkiye: TA, TB, TC
- Fransa: F
- İspanya: EA–EH
- Avustralya: VK
- Brezilya: PP–PY
Kullanım Ekleri ve Geçici İşletme
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatör telsizciler, istasyonlarını sabit konum dışında çalıştırdıklarında veya başka bir ülkede geçici olarak yayın yaptıklarında, çağrı işaretlerine belirli ekler veya özel formatlar ekleyerek işletim yaparlar.
- Taşınabilir/Hareketli Kullanım Ekleri: İstasyonun bulunduğu konum türünü belirtmek için kullanılır.
* /P (Portable): Taşınabilir istasyon (örneğin, kamp yaparken). * /M (Mobile): Kara aracı üzerinden hareketli istasyon. * /MM (Maritime Mobile): Uluslararası sularda deniz aracı üzerinden. * /AM (Aeronautical Mobile): Hava aracı üzerinden. * Örnek: `TA1RJV/P` (Türkiye lisanslı bir amatörün taşınabilir çalışması), `WB2CBA/M` (ABD'li bir amatörün araç içinden çalışması).
- Karşılıklı Tanıma (Reciprocity): Birçok ülke, ikili veya çok taraflı anlaşmalar (örneğin Avrupa'daki CEPT T/R 61-02 düzenlemesi) sayesinde, diğer ülkelerin lisanslı amatörlerinin kendi topraklarında belirli koşullarla geçici yayın yapmasına izin verir. Bu durumda çağrı işareti genellikle aşağıdaki formatta kullanılır:
Ev sahibi ülke ön eki / Orijinal çağrı işareti * Örnek: `F/G0JHC` (Birleşik Krallık lisanslı G0JHC'nin Fransa'dan çalışması), `EA/NE5A` (ABD lisanslı NE5A'nin İspanya'dan çalışması), `DL/TA1ETE` (Türkiye lisanslı TA1ETE'nin Almanya'dan çalışması).
Uluslararası haberleşmelerde çağrı işaretleri ve bu ek kurallar, amatör telsizcilikte evrensel bir kimlik ve işletim sistemi işlevi görür.
Yeni Başlayanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni başlayanlar genellikle yerel bir amatör telsiz kulübüne katılarak veya sosyal medya gruplarında bilgi alarak bu hobiye adım atar. Deneyimli amatörler, yeni gelenlere rehberlik etme geleneğine sahiptir (ABD'de bu kişilere "Elmer" denir).[23] Kulüpler, lisans sınavlarına hazırlık, teknik danışmanlık ve ilk istasyonun kurulması konusunda destek sağlar.
Frekans Tahsisleri ve Band Planları
[değiştir | kaynağı değiştir]Uluslararası ve ulusal düzeyde frekans yönetimi katmanlı bir yapıya sahiptir:
- Uluslararası Tahsis (ITU): Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), dünyayı üç bölgeye ayırarak her radyo servisi için geniş bantlar tahsis eder. Örneğin, ITU 7.000–7.200 kHz bandını Amatör Servisi'ne ayırmıştır.
- Ulusal Yasal Düzenleme ve Band Planı: ITU tahsislerine göre her ülkenin düzenleyici kurumu (ABD’de FCC, Birleşik Krallık'ta Ofcom, Türkiye’de Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Japonya'da İçişleri ve Haberleşme Bakanlığı gibi) bu bantların kendi sınırları içindeki kullanımını, güç limitlerini ve diğer işletme kurallarını detaylandıran resmi band planlarını yayınlar. Nihai yasal otorite bu kurumlardır.
- Amatör Derneklerinin Rolü (Bilgilendirme ve Rehberlik): TRAC, ARRL gibi amatör dernekleri, resmi band planlarını ve mevzuatı üyelerine anlaşılır biçimde sunar. Ayrıca geleneksel uygulamalar ve örtük anlaşmalarla ilgili tavsiyeler içerirler. Bu dernek rehberleri yasal zorunluluk değil, resmi kuralların uygulanmasına yardımcı olan kılavuzlardır.
HF Bandları (3-30 MHz): İyonosferden yansıma ile dünya çapında iletişim (DX) sağlar. Amatörler HF bandını ses (SSB, AM), Mors kodu (CW) ve dijital modlar kullanarak haberleşme için tercih eder. 40m (7.0–7.2 MHz), 20m (14.0–14.35 MHz), 15m (21.0–21.45 MHz) ve 10m (28.0–29.7 MHz) bantları özellikle popülerdir. Bu bantlar yarışmalar, uzun menzil bağlantılar ve acil durum haberleşmesi için yoğun olarak kullanılır.
VHF Bandları (30-300 MHz): Kısa dalga (HF) bandına kıyasla menzil kısıtlıdır; genellikle yerel ve bölgesel haberleşme için idealdir. VHF bandında dikey/sıra dalga (line-of-sight) iletişim yapılır; 6 metre (50–54 MHz) ve 2 metre (144–148 MHz) bantları başlıca amatör VHF bantlarıdır. Bu bantlar mobil iletişim, tekrarlayıcı kullanımı, balon/roket haberleşmeleri ve bazı amatör uydular için uygundur.
UHF Bandları (300-3000 MHz): UHF bandında (örneğin 70 cm – 430–440 MHz) dalga boyu daha kısadır, bu nedenle duvar gibi engellerden geçiş yeteneği daha yüksektir. UHF genellikle yerel bazlı haberleşmelerde, tekrarlayıcı bağlantılarında, dijital ses modları (DMR, D-STAR vb.) ve amatör uydularda kullanılır. 70 cm (430–440 MHz) bandı amatörler arasında yaygın UHF bandıdır.
SHF Bandları (3-30 GHz): Süper Yüksek Frekans bandında (örneğin 2.4 GHz, 5.7 GHz, 10 GHz) amatör telsizciler mikrodalga haberleşmesi, uydu linkleri (ör. ISS haberleşmeleri) ve radar çalışmaları yapar. Daha yüksek frekanslar veri aktarım hızını artırır ancak menzili kısadır. SHF bandında yüksek kazançlı antenler ve hassas ayar gereklidir.
EHF Bandları (30-300 GHz): Aşırı Yüksek Frekans bandı çok büyük frekanslar (ör. 24 GHz, 47 GHz, 76 GHz) içerir. Bu bandlar amatörlerce genellikle deneysel iletişim, yarışmalar ve araştırma amaçlı kullanılır. EHF’de de menzil çok kısadır ve genelde çok dar açılı antenlerle çalışılır.
Amatör Telsizcilik Kuruluşları
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatörler, yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde örgütlenmişlerdir. En üst kuruluş, 100'den fazla ülkedeki ulusal derneği temsil eden Uluslararası Amatör Radyo Birliği (IARU)'dir.[24]
- Uluslararası: IARU (International Amateur Radio Union)
- Ulusal Dernek Örnekleri:
* ARRL (Amerika Birleşik Devletleri) * RSGB (Birleşik Krallık) * RAC (Kanada) * TRAC (Türkiye) * JARL (Japonya) * DARC (Almanya) * NZART (Yeni Zelanda)
Bu dernekler, hobiye ilgiyi artırma, üyelerine teknik ve idari destek sağlama, sınavlar düzenleme ve hükümetler nezdinde amatörlerin çıkarlarını temsil etme gibi işlevler görür.
Toplumsal Fayda ve Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Amatör telsizcilik, sadece bir hobi olmanın ötesinde önemli toplumsal faydalar sağlar:[25]
- Teknik Eğitim: Pek çok elektronik, telekomünikasyon ve yazılım mühendisinin ilk pratik deneyimini edindiği bir alandır. Hobi, radyo teorisi, anten tasarımı ve elektronik devreler hakkında derinlemesine bilgi edinme fırsatı sunar.
- Acil Durum Haberleşmesi: Deprem, sel, kasırga gibi afetlerde resmi iletişim altyapıları çöktüğünde, amatörlerin kurduğu bağımsız, dayanıklı ve hızlı devreye alınabilir iletişim ağları hayati önem taşır. Amatörler, dünya çapında AFAD, ARES, RACES gibi kuruluşlarla koordineli olarak acil durum hizmeti verir.[26]
- Teknolojik İnovasyon ve Araştırma: Amatörler, tarihsel olarak tek yan bant (SSB) modülasyonu gibi önemli iletişim tekniklerinin geliştirilmesi ve yaygınlaşmasında önemli rol oynamışlardır.[27] Günümüzde de yeni dijital modların, anten tasarımlarının ve uydu sistemlerinin test edilip geliştirildiği bir ortamdır.
- Uluslararası Dostluk ve Kültürlerarası Diyalog: Dünyanın her köşesinden, her yaştan, meslekten ve kültürden insanla, internet veya telefon şebekelerine ihtiyaç duymadan doğrudan iletişim kurma fırsatı sunarak uluslararası anlayış ve dostluğu geliştirir.
- Kişisel Gelişim ve Topluluk: Problem çözme, teknik bilgi edinme ve iletişim becerilerini geliştirir. Yerel kulüpler ve uluslararası bağlantılar aracılığıyla güçlü bir topluluk hissi ve destek ağı sağlar.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "What is Ham Radio?". American Radio Relay League (ARRL). 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
- ^ DeMaw, Doug. QRP Notebook. American Radio Relay League. ss. 4-5.
- ^ "The Role of Amateur Radio in Emergency Telecommunications". Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU). 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
- ^ Gernsback, H (May 1909). First Annual Official Wireless Blue Book of the Wireless Association of America (PDF). New York: Modern Electrics Publication. 6 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2009.
- ^ Brown, Patrick R.J. (5–7 Haziran 1996). "The influence of amateur radio on the development of the commercial market for quartz piezoelectric resonators in the United States"
. Proceedings of 1996 IEEE International Frequency Control Symposium. 1996 IEEE International Frequency Control Symposium. Honolulu, HI: Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE) (1996 tarihinde yayınlandı). ss. 58-65. doi:10.1109/FREQ.1996.559819. ISBN 0-7803-3309-8. 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2008.
- ^ "Inventor of IC 'chip', Nobel Prize winner Jack S. Kilby credits amateur radio for his start in electronics". 20 Haziran 2005. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2012 – Nobelprize.org vasıtasıyla.
- ^ "Ham fisted". QST magazine. ARRL. August 1972. s. 83.
- ^ Brady, Jasper Ewing (1899). Tales of the Telegraph. Doubleday & McClure. OCLC 3421513.
- ^ ""Amatör Telsiz Haberleşmesi ve İnovasyonun Yeni Yüzyılına Giriş" 18 Nisan Dünya Radyo Amatörleri Günü Mesajı". Afyon İlk Haber. Erişim tarihi: 22 Aralık 2025.
- ^ Haag, Jerry. "Principles of Amateur Radio Net Control". SCC-AREA-RACES.org. 7 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2007.
- ^ Edwards, Lynn Ellen (1994). The Utilization of Amateur Radio in Disaster Communications. Working paper. 86. University of Colorado, Boulder. Natural Hazards Research and Applications Information Center / DIANE Publishing. ISBN 0-7881-1097-7.
- ^ "Radio Blackout! Ham Radio as an Operational and Scientific Instrument". EOS. 16 Şubat 2015. Erişim tarihi: 10 Ocak 2025.
- ^ "List of amateur radio modes". Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "FCC Report and Order 06-178A1" (PDF). Federal Communications Commission. s. 7. 19 Aralık 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Digital Data Modes". ARRL. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "Amatör Telsizcilikte Dijital Modlar FT8, PSK31 ve DMR". TA7TSA. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "Amatör Telsizcilikte Dijital Modlar". TA4SLT. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ Taylor, Joe (December 2001). "WSJT: New software for VHF meteor-scatter communication" (PDF). QST. ARRL: 36-41. 15 Nisan 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi10 Ocak 2025.
- ^ "ARISS: Amateur radio on the International Space Station". ARRL.org. American Radio Relay League. 11 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2007.
- ^ Hendy, David (2000). Radio in the Global Age. Cambridge; Malden, MA: Polity Press; Blackwell Publishers. ISBN 978-0-7456-2068-8.
- ^ "Minimum Qualifications For Radio Amateurs". International Telecommunication Union. 1 Mayıs 2000. 12 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2012.
- ^ "Amateur radio". Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "Amateur radio". Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ "IARU History". International Amateur Radio Union (IARU). Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
- ^ "What is Ham Radio?". ARRL. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ Perry, Joseph (2015). "The Role of Amateur Radio in Emergency Communications". Journal of Emergency Management. 13 (2): 95-100. doi:10.5055/jem.2015.0225. PMID 26016142.
- ^ ""Amatör Telsiz Haberleşmesi ve İnovasyonun Yeni Yüzyılına Giriş" 18 Nisan Dünya Radyo Amatörleri Günü Mesajı". Afyon İlk Haber. Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
