Anpo protestoları

18 Haziran 1960 günkü protesto

Anpo protestoları (Japonca: 安保闘争, Anpo tōsō) 1959 yılından 1960'a kadar ve sonrasında 1970 yılında Amerika Birleşik Devletleri ile Japonya arasında Karşılıklı İşbirliği ve Güvenlik Anlaşmasına karşı Japonya'da düzenlenen kitlesel gösteri ve eylemleri anlatır. Eylemlerin adı güvenlik anlaşmasının Japonca ismi olan Anzen Hoshō Jōyaku (安全保障条約) kelimelerinin kısaltılması olan Anpo (安保) kelimesinden gelir.

Arka plan

II. Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle beraber ABD başta olmak üzere Müttefik Devletler ile Japonya arasında 8 Eylül 1951 tarihinde San Francisco Barış Antlaşması imzalanmıştır. Çin ve Kore hariç 49 ülkenin taraf olduğu anlaşma uyarınca savaş hali resmen sona ermiştir. Anlaşmayla Japonya emperyal heveslerini reddetmiş, ABD ile özel savunma antlaşması imzalaya zorlanmış, egemenliğini kazanmasına bu şart koşulmuştur. Aynı gün imzalanan Amerika Birleşik Devletleri ile Japonya arasında Güvenlik Anlaşmasıyla Japonya'nın işgali resmî olarak sona ermiştir. Ancak iki ülke arasındaki güvenlik anlaşması Japon hükûmetinin izni olmaksızın Japonya'da ABD askeri bulunmasına olanak tanıyordu. Bunun da ötesinde anlaşma ABD askerlerinin Japonya'da olası protestoları bastırmasına izin veriyordu. Ayrıca Japonya'nın üçüncü bir ülkenin saldırısı altında kalması durumunda ABD'nin ülkeyi savunma gibi bir yükümlülüğü bulunmuyordu.

Japon hükûmeti 1952 yılından itibaren anlaşmanın revize edilmesi yönünde taleplerini iletse de Eisenhower yönetimi geri adım atmamıştır. Japonya'daki Amerikan üslerinin varlığına karşı ilk toplumsal gösteriler 1955-1957 döneminde başlar. Tokyo'nun batısındaki Tachikawa Hava Üssünün genişletilmesi talebi nedeniyle Japon köylülerin köylerinden uzaklaştırılması gündeme gelince Sunagawa Olayları adı verilen eylemler patlak verir. Binlerce köylü topraklarının ellerinden alınmasına karşı şiddetli şekilde mücadele eder ve yoğun ABD ve Japon hükûmeti baskısına rağmen geri adım atmaz.

Takip eden dönemde Amerikan askerinin Japonya'daki varlığı tepki çekmeye devam eder. 1957 yılında yaşanan Girard Olayı bunun üzerine denk gelmiştir. Gunma kenti sınırları içindeki Shintō köyündeki üste göre yapan ABD Silahlı Kuvvetleri bünyesindeki onbaşı William S. Girard sırf eğlenmek için askeri üs dışındaki çöplerden hurda toplayan bir kadını nöbet tuttuğu yerden M1 Garand tüfeğiyle boş el bombası atarak vurmuş ve öldürmüştür. Olay Japon kamuoyunda büyük tepki çekse de asker Japon mahkemelerine verilmez, ABD tarafından yargılanır. Rütbesi düşürülen asker 3 yıl hapis cezası alsa da hüküm ertelenir.

Japonya tarafından gelen anlaşmanın revize edilmesi yönündeki talepler 1958 yılından itibaren olumlu karşılandıktan sonra heyetler müzakereye başlamıştır. 19 Ocak 1960 günü yeni anlaşma Washington D.C.'de imzalanır. Japonya açısından yeni anlaşma görece daha iyidir. Üçüncü bir ülkenin saldırısı durumunda ABD'nin Japonya'yı koruma sorumluluğu getirilirken Japonya'daki üslere asker konuşlandırılması öncesinde Japon hükûmetiyle istişare şartı konur. Japonya'daki toplumsal olaylara ABD askerlerinin müdahalesine olanak tanıyan madde kaldırılır, 10 yıl sonunda taraflardan birisinin istemesi durumunda anlaşmanın iptal edilebileceği belirtilir.

Protestolar

Japon Komünist Partisi başta olmak üzere Japon solu anlaşmanın eskisine göre daha iyi şartlara sahip olmasına rağmen ülkenin egemenliğini ciddi şekilde kısıtlayan bu anlaşmanın onaylanmasının topyekün reddedilmesini savunuyordu. Savaş suçlusu olmasına rağmen salıverilen ve başbakan olan Nobusuke Kishi protestolara önlem olarak polisin görev ve yetkilerini artıran bir kanun tasarısını geçirmeye çalışır. Ancak Japon kamuoyu savaş dönemindeki baskı uygulamalarını çağrıştıran tasarı yoğun protestoların ardından rafa kaldırılır. Protestolardan güç alan halk, ABD ile imzalanan güvenlik anlaşmasının da iptal edilmesi yönünde eylemlere başlar. 1959 bahar aylarında başlayan, sonrasında yavaş yavaş büyüyerek 1960 yılında da devam eden eylemler Nisan 1960'da Güney Kore'deki ABD destekli Syngnam Rhee rejiminin Nisan Devrimi sonunda çökmesiyle daha da cesur hale gelir. Bu sırada 1 Mayıs 1960 günü patlak veren U-2 Krizi uluslararası ortamı gerginleştirirken, benzer Lockheed U-2 casus uçaklarının Sovyetler Birliğine karşı istihbarat toplamak için Japonya'daki üsleri kullanarak uçtukları ortaya çıkar.

Başbakan Kishi, yaklaşan Eisenhower ziyaretine anlaşmayı yetiştirmek için 19 Mayıs 1960 günü Ulusal Diyet oturumunu uzatma kararı alınca başta Japonya Sosyalist Partisi olmak üzere muhalefet durumu protesto etmek için meclisten ayrılmama kararı alır. Bunun üzerine meclise polis sevk eden ve muhalifleri uzaklaştıran başbakan istediği kararı meclisten geçirir.Kendi partisinden bile tepki alan uygulama sonrasında gündem durulmaz ve 15 Haziran günü ülke çapında 6 milyon işçi ve kamu çalışanı genel grev yapar.

Hagerty Olayı

Hagerty ve beraberindekiler ABD asker helikpoteriyle kaçıyor

10 Haziran günü ABD Başkanı Eisenhower'ın Basın Sözcüsü James Hagerty, Eisenhower'ın yaklaşan ziyareti için ön hazırlıklar yapmak üzere Tokyo'daki Haneda Havalimanı'na iner. Hagerty, ABD'nin Japonya Büyükelçisi Douglas MacArthur II (ünlü komutanın yeğeni) tarafından siyah bir makam arabasıyla alınır. MacArthur II, aracın kalabalık bir protestocu kalabalığının üzerine sürülmesini emrederek kasıtlı olarak uluslararası bir skandala yol açtı. Protestocuların arasında kalan aracın camları kırıldı, üzerine çıkılıp araç sallandı ve Amerikan karşıtı marşlar söylendi. Yaklaşık bir saat mahsur akalan araçtakiler ancak bir ABD Deniz Piyadeleri askeri helikopteri tarafından kurtarılabildi. Yaşanan bu olay haber ajansları tarafından Hagerty Olayı (ハガチー事件, Hagachii jiken) olarak adlandırıldı ve unutulması zor görüntüler yayınlanmış oldu. MacArthur II, protestocularla çevrili makam aracı görüntüsünün Japon hükûmetini protestolara daha sert müdahale etmeye teşvik edeceğini ummuş olsa da eylemler Eisenhower'ın Japonya'yı ziyaret etme planlarına devam etmesi halinde güvenliğinin tehlikede olacağına dair görüşleri kuvvetlendirerek ters tepmiş oldu.

15 Haziran

15 Haziran günü antlaşma karşıtı koalisyonun ortak eyleminin bir parçası olarak, yüz binlerce protestocu Tokyo'daki Ulusal Meclis Binası'na yürüdü. Öğleden sonra protestoculara devlet destekli aşırı sağcı milliyetçi gruplar kamyon ve çivili sopalarla saldırdı. Bu saldırılarda pek çoğu ağır olmak üzere yüzlerce kişi yaralandı. Bu sırada öğrenci federasyonu üyesi öğrenci gençler Meclis binasına girer ve polisle çatışmaya başlar. yol açtı. Polis, geniş bir muhabir toplamı ve televizyon kameraları önünde silahsız öğrencilere saldırdı. Yoğun çatışmalaraın ardınan emniyet güçleri sabahın ilk saatlerinde binayı boşaltmayı başarır ancak olaylar sırasında Tokyo Üniversitesi öğrencisi ve gençlik örgütü Zengakuren mensubu Michiko Kanba adlı genç bir kadın öldürülmüştür.

Bu çok şiddetli 15 Haziran Olayı'ndan (六・一五事件, Roku-ichi-go jiken) sonra, Kishi üzerinde Eisenhower'ın ziyaretini iptal etmesi yönündeki baskılar artar. Kishi, Japonya Silahlı Kuvvetlerini ve yakuza bağlantılı sağcı destekçisi Yoshio Kodama'nın sağlayacağı on binlerce sabıkalıyı sokaklara çağırarak Eisenhower'ın ziyareti için ortamı güvence altına almayı umsa da işler beklediği gibi gitmez. Kabinesi onu bu aşırı önlemlerden vazgeçirmiş, ardından Eisenhower'ın ziyaretini iptal etmekten ve 16 Haziran'da kendi istifasını açıklayarak kaosun sorumluluğunu üstlenmekten başka seçeneği kalmamıştır.

17 Haziran'da, daha önce Kishi'yi devirme mücadelelerinde protestocuları destekleyen ülke genelindeki gazeteler, her iki taraftaki şiddeti kınayan ve protesto hareketinin sona erdirilmesi çağrısında bulunan ortak bir bildiri yayınlar. Bununla birlikte, tüm eylemleri en büyük protestosu anlaşmanın otomatik olarak yürürlüğe girmesinden bir gün önce, 18 Haziran'da gerçekleşti. Yüz binlerce protestocu, anlaşmayı son anda durdurmayı umarak Ulusal Meclis'i kuşattı. Protestocular, anlaşmanın otomatik olarak yürürlüğe girdiği gece yarısına kadar yerlerinde kaldılar.

Antlaşmanın yürürlüğe girmesi ve Kishi'nin istifasının 15 Temmuz'da resmen açıklanmasıyla protesto hareketi ivme kaybetti. Anlaşma karşıtı koalisyon birkaç eylem daha düzenlese de, katılım düşük kaldı ve hareket sönümlendi.

Sonrası

Protestoların ardından göreve gelen Başbakan Hayato İkeda

1960 Anpo protestoları, revize edilmiş ABD-Japonya Güvenlik Anlaşması'nın yürürlüğe girmesini engelleyememiş ancak Kishi Kabinesi'nin istifasına ve Eisenhower'ın planlanan ziyaretinin iptaline yol açmıştır. Kishi'nin yerine başbakan olarak Hayato Ikeda geçmiş, siyasi muhalefete karşı çok daha uzlaşmacı bir tavır takınmış, Kishi'nin Japonya Anayasası'nı revize etme planlarını süresiz olarak rafa kaldırmış ve ülkenin gündemini çekişmeli siyasi mücadelelerden uzaklaştırıp ülke çapında hızlı ekonomik büyümeye yönlendirmiştir.

Protestoların Amerika karşıtı boyutu ve Eisenhower'ın ziyaretinin aşağılayıcı bir şekilde iptal edilmesi, ABD-Japonya ilişkilerini II. Dünya Savaşı'nın sonundan bu yana en düşük seviyesine getirmiştir. Ancak, göreve gelen Başkan John F. Kennedy yönetimi, ABD-Japonya ilişkilerine daha yumuşak bir yaklaşım benimseyerek karşılık vermiştir. Kennedy, Japonya'ya sempati duyan bir uzman ve Harvard Üniversitesi profesörü olan Edwin O. Reischauer'i görevdeki kariyer diplomatı yerine Japonya büyükelçisi olarak atamıştır. Ayrıca, Ikeda'yı görev süresi boyunca Amerika Birleşik Devletleri'ni ziyaret eden ilk yabancı lider olmaya davet etmiş, sonraki dönemde de Japonya'ya Büyük Britanya gibi asli bir müttefik gibi davranacağına söz vermiştir.

Japonya'da protestolar, 1960 sonbaharında televizyonda yayınlanan bir seçim tartışması sırasında Sosyalist Parti başkanı Inejirō Asanuma'nın suikastı da dahil olmak üzere yeni bir sağcı şiddet dalgasını tetikler. Asanuma'nın suikastı, partiyi zayıflatmış ve parti antlaşma karşıtı protestoların yürütülmesi konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle daha da parçalanmasına yol açmıştır.

Anpo protestoları, Japon sanat ve edebiyatında bir dizi dönüşümü de etkiledi; protestoların anlaşmayı durdurmadaki başarısızlığının yarattığı hayal kırıklığı, daha fazla sanatçı ve yazarın yeni sanatsal ve edebi biçimler denemesine yol açtı.

1960 ve 1970 yılları arasında üniversite veya lisansüstü eğitim gören ve anlaşmaya karşı protesto düzenleyen Japon öğrenciler genellikle "Anpo Kuşağı" (安保世代, Anpo sedai) olarak anılır. Bu nesilin hayatında protestonun belirleyici rolü olmuştur. Ancak protestolar, anlaşmayı durdurmadaki başarısızlığın sorumlusunun kim olduğu konusundaki hararetli anlaşmazlıklar iç çekişmelere yol açtığı için öğrenci hareketi üzerinde parçalayıcı bir etki yaratmıştır. Protestoların hemen ardından, daha önce birleşik olan ülke çapındaki Zengakuren öğrenci federasyonu çok sayıda rakip gruba bölünmüş ve bu durum, 1968-69 Japonya üniversite protestolarında öncü rol oynayacak olan radikal yeni sol kliklerin yükselişinin önünü açmıştır.