Artemis Tapınağı

Artemis Tapınağı
	Tapınağın kalıntıları
Konum	Selçuk, İzmir, Türkiye
Koordinatlar	37°56′59″K 27°21′50″D / 37.94972°K 27.36389°D
Tür	Tapınak
Sit ayrıntıları
Durum	Yıkılmış
UNESCO Dünya Mirası
Tür	Kültürel
Kriter	iii, iv, vi
Belirleme	2015 (39. oturum)
Parçası	Efes
Referans no.	1018
Ülke	Türkiye
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

Artemis Tapınağı, (Yunanca: Artemision; Latince: Artemisium) aynı zamanda Diana Tapınağı olarak da bilinir. Tanrıça Artemis'e ithaf edilmiş tapınak Efes'te MÖ 550 yıllarında tamamlanmıştır. Tapınak tamamen mermerden inşa edilmiştir. Dünyanın yedi harikasından biri sayılan tapınaktan geriye bugün sadece bir iki mermer parçası kalmıştır. Türkiye'deki antik kent Selçuk İzmir'de bulunmaktadır.

Tapınak Lidya Kralı Kroisos tarafından başlatılmış 120 senelik bir projenin eseridir.^[1] Dünyanın yedi harikasını derleyen Sidonlu Antipater tapınağı şöyle tarif etmiştir.

Mağrur Babil'in üstünde savaş arabaları için yol olan duvarını ve Alpheus'taki Zeus heykelini ve asma bahçeleri gördüm ve Güneşin kolosusunu ve yüksek piramitlerin devasa işçiliğini ve Mausolos'un engin mezarını; ama Artemis'in bulutlar üzerine kurulmuş evini gördüğümde diğer tüm harikalar parlaklıklarını kaybetti ve dedim ki "İşte! Olimpus'un dışında, Güneş hiç bu kadar büyük bir şeye bakmadı. (Antipatros, Yunan Antolojisi [IX.58])

Bizanslı Philon ise tapınak için şunları yazmıştır:

Kadim Babillilerin kudretli işçiliğini ve Mausoleus'un mezarını gördüm. Ama bulutlara doğru yükselen Efes'teki tapınağı gördüğümde, diğerlerinin tümü gölgede kalmıştı.

Efesli Artemis

Artemis, Ay tanrıçası olarak Titan Selene'in yerini alan Apollon'un kardeşi bakire avcı Yunan tanrıçasıdır. Efesli Artemis ise oldukça farklıdır. Efesli Artemis'in (Efesya) bir Anadolu tanrıçası olan Kibele'nin bir kültü olduğu sanılmaktadır.^[2]

Anadolu'nun ana tanrıçası Kibele'nin Efes'e nasıl geldiği ve orada Artemis adıyla kültünün nasıl başladığı bilinmemekle beraber Kibele'nin çeşitli evreler geçirerek Artemis hâline geldiği kabul ediliyor.

Yunan tanrılarının aksine daha çok Yakın Doğu ve Mısır tanrıları gibi vücudu, altından ayaklarının çıktığı ve bacaklara doğru gittikçe incelen, sütun benzeri bir bölümle kaplıdır. Çok memeli Tanrıça (37 adet)^{[nb 1]} Efes'te basılmış paraların üzerinde başında Kibele'nin bir özelliği olan duvar gibi bir taç ile resmedilmiştir. Paraların üzerindeki resminde, kolları birbirine geçmiş yılan ya da Ouroboros yığınlarından oluşan bir asaya dayalı durmaktadır. Aynı Kibele gibi Efes'teki tanrıçaya da megabyzae adı verilen hierodüller ve koreler hizmet etmekteydi.

Ayrıca Bennett'in bahsettiği^[3] muhtemelen MÖ 3. yüzyıldan kalma bir adak yazıtı Efesli Artemis'i Girit ile ilişkilendirmektedir:

"To the Healer of diseases, to Apollo, Giver of Light to mortals, Eutyches has set up in votive offering (a statue of) the Cretan Lady of Ephesus, the Light-Bearer."

Yunanlar'ın birleştirme adetleri, tüm yabancı tanrıları kendi anlayabilecekleri bir şekilde Olimpus panteonunun bir biçimi hâlinde asimile etmiştir. Efes'te İyonyalı yerleşimcilerin "Efes'in Hanımı" için yaptıkları Artemis özdeşleştirmesinin cılız olduğu çok açıktır.

Mimari ve sanat

Tapınağın üç evreden oluştuğu sanılmaktadır. A evresi Artemisium olarak adlandırılan tapınaktan önce orada yaklaşık MÖ 7. yüzyılda yapılmış bir sunaktır. B evresi daha sonra bunun üzerine yapılmış olan tapınak, C evresi ise yangından sonra yapılan restorasyondur.

Tapınağın içi ve içindeki sanat hakkındaki tanımlamaların ve hemen hepsi tarihçi Plinius'un anlattıklarına dayanmaktadır. Plinius tapınağı 115 metre uzunluğunda ve 55 metre eninde neredeyse tamamen mermerden^{[nb 2]} olarak tanımlamıştır. Tapınak her biri 18 metre olan 127 İyonik stilde kolondan oluşmaktadır.

Artemis Tapınağı içinde birçok sanat eseri vardı. Ünlü Yunan heykeltıraşlar Polyclitus, Pheidias, Cresilas ve Phradmon tarafından yapılmış heykellerle, tablolarla ve altın ve gümüşle bezenmiş kolonlarla donatılmıştı. Sanatçılar en güzel heykeli yaratmak için birbirleri ile yarışırlardı. Bu heykellerin büyük çoğunluğu Efes şehrini kurduğu söylenen Amazonlar'ın heykelleridir.

Plinius ayrıca, Mausolos'un mozolesi üzerinde de çalışan Scopas'ın tapınağın kolonlarındaki kabartmaları oyduğunu söyler.

Atinalı Athenagoras, Efes'teki baş Artemis heykelinin yaratıcısı olarak Daidalos'un öğrencisi Endoeus'un ismini vermiştir.

Kült ve tesir

Artemis Tapınağı Efes bölgesinin ekonomik olarak güçlü bir bölgesinde yer almaktaydı ve tüccarlar ve Anadolu'nun her yerinden yolcular tarafından ziyaret edilmekteydi. Tapınak birçok inanıştan etkilenmiştir ve birçok farklı dinden insan için bir inanç sembolü olmuştur. Efesliler Kibele'ye taparlardı ve inançlarının büyük bir kısmında Artemis'i de dâhil ettiler. Artemis Kibele, Romalı karşıtı Diana'dan çok farklı bir şekil aldı. Artemis kültü uzak diyarlardan binlerce tapanı çekti. Hepsi bu yerde bir araya gelip ona taparlardı.

Kaynakça

^ Gerrard, Mike (2009). Katie Hallam (Ed.). The Traveler's Atlas: Europe (İngilizce). Londra: Barron's Educational Series. ss. 125. ISBN 0-7641-6176-8. Erişim tarihi: 28 Eylül 2010.
^ The Archaic Temple of Artemis at Ephesos 3 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The British Museum)
^ Florence Mary Bennett, Religious Cults Associated with the Amazons: (1912) 24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Chapter III: Ephesian Artemis (text)

Notlar

^ Eskiden bunların çoğul memeler olduğuna inanılmaktaydı fakat bugün bazıları tarafından bunların boğa testisleri oldukları iddia edilmektedir.
^ Tapınağın çatısı ahşaptı, bu yüzden yangında çöktü.

Dış bağlantılar

OpenStreetMap'te Artemis Tapınağı ile ilgili coğrafi veriler

Wikimedia Commons'ta Artemis Tapınağı ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

British Museum'un Artemis Tapınağı3 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. objeleri
UnMuseum's The Temple of Artemis10 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Florence Mary Bennett, Religious Cults Associated with the Amazons: (1912)24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Chapter III: Ephesian Artemis (text)
James Grout: Temple of Artemis, part of the Encyclopædia Romana
Diana's Temple at Ephesus (W. R. Lethaby, 1908)

[TheTravelersAtlas1-1] Gerrard, Mike (2009). Katie Hallam (Ed.). The Traveler's Atlas: Europe (İngilizce). Londra: Barron's Educational Series. ss. 125. ISBN 0-7641-6176-8. Erişim tarihi: 28 Eylül 2010.

[2] The Archaic Temple of Artemis at Ephesos 3 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The British Museum)

[bennett-4] Florence Mary Bennett, Religious Cults Associated with the Amazons: (1912) 24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Chapter III: Ephesian Artemis (text)

[3] Eskiden bunların çoğul memeler olduğuna inanılmaktaydı fakat bugün bazıları tarafından bunların boğa testisleri oldukları iddia edilmektedir.

[5] Tapınağın çatısı ahşaptı, bu yüzden yangında çöktü.

[1]

[2]

[nb 1]

[3]

[nb 2]