Ay Ata
| Makale serilerinden |
 |
 Dosya |
Ay Dede veya Ay Ata (Eski Türkçe: 𐰖:𐱃𐰀) - Tengricilik inancında ay tanrısı olarak görülebilecek bir kutsal varlıktır ve Gök Aleminin altıncı katında oturur.[1] Bu inanca göre Ay Dede insanların ilk büyükbabası ve Gün Ana ilk büyükannesidir.
| Ay Ata/Ay Dede | |
| Özellikleri | |
|---|---|
| Mekânı | Gökyüzünün 6.katı |
| Semboller | Ay |
| Kişisel bilgileri | |
| Ebeveynler | Kayra ve Yer Tanrı |
| Kardeşler | Umay Ülgen Erlik Kuyaş Gün Ana |
Diğer Türk dillerinde
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tuvaca: Ай Ата
- Özbekçe: Oy Ota
- Tatarca: Ай Әти / Ата or Ay Ata
- Kazakça: Ай Ата
- Çuvaşça: Уйăх Атте or Уйӑх Ашшĕ
- Başkurtça: Ай Атай
- Yakutça: Ый Аҕа
- Türkmence: Aý Ata
- Uygurca: ئاي ئاتا
- Osmanlıca: آى آتا
- Kırgızca: Ай Ата
- Altayca: Ай Ада
- Hakasça: Ай Аба or Ай Ада
- Balkarça: Ай Ата
Tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüz Türkiye'sinde Gün Ana inancı artık kalmadıysa da, Ay Dede inancı çocuksulaştırılarak da olsa sürmektedir. Ay, çocuklara Ay Dede olarak tanıtılmaktır. Uyku ve uyku vakti ile özdeştirilir. Çocuğa "yatağına yatarsa, Ay Dede sana masal anlatacak" denir ve çocuğun yanında ya masal kitabı okunur ya da bir masal anlatılır.
Memlükler (Kölemenler) döneminde Mısır’da yaşamış olan Türk tarihçisi Aybek-üd Devâdârî’nin Türklerin kökeni üzerine anlattığı "Ay Atam Efsanesi"nde mağarada türeyiş motifi yer alır. Bu öyküye göre Türklerin ilk atası olan Ay Ata, bir mağarada ortaya çıkmıştır.[2] Bu mağara Ay Ata’nın doğumuna (Aybek-üd Devâdârî’nin ifadesiyle) bir "ana rahmi"[3] görevi yapmıştır. Bozkurt Efsanesi'ndeki kurdun yaralı Türk'ü kaçırıp beslediği mağara da böyle bir Ata mağarasıdır ve her yıl bu mağarada törenler yapılırdı. Ata Mağarası inancı ve geleneği eski dönemlerde Türkler arasında oldukça yaygındır. İşte Ay Ata da böylesi bir mağarada vücut bulmuştur.
Yakutlarda Ay Tangara (Ay Tanrı) yaratıcı olarak görülür ve kartal kılığına girerek Yaşam Ağacının üzerinde dolaşır.[4]
Ay Dede efsaneleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ay Dede ve Yetim Kız
- Ay Dede ve Yedi Kafalı Dev Savaşı
- Ay Dede ve Kurtlar
- Babası Ay Olan Çocukların Efsaneleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Murat Uraz - Türk Mitolojisi". dokumen.tips. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021.
- ^ Pertev Naili Boratav, Türk Mitolojisi, Oğuz-Anadolu-Azeri-Türkmen, Bilgesu Yayınları, 2012, Çeviri: Recep Özbay
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 132)
- ^ "Siberian Mythology - Ajy Tangara". 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2013.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kutsal Atalar Mağarası[ölü/kırık bağlantı]
- Ay ile Güneş Efsanesi - Sivas 27 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye Kültür Portalı) - Masalda Güneş güzel bir kızdır, Ay ise yakışıklı birk erkektir.
| Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |