Başlık (genel)

Kosta Khetagurov başlık (beyaz) giyiyor

Başlık, ( Karaçay-Balkarca: Başlıq, Adigece: Şkharkhon, Abhazca: qtarpá, Çeçence: Ċukkuiy, Gürcüce: ყაბალახი, q'abalakhi, Osetçe: басылыхъхъ, basylyqq, Kırım Tatarcası: Başlıq, Tatarca: Başlıq) genellikle deri, keçe veya yünden yapılmış, boynun etrafına dolanmak için klipsli yuvarlak tepeli bir başlık bulunan, koni biçimli, kapüşonlu geleneksel bir Türk, Kafkas, İran ve Kazak başlığıdır. Süslemeler, dekoratif kordonlar, işlemeler, takılar, metalize ipler, kürk topları veya püsküllerden de oluşabilen yerel versiyonlara göre belirlenir. Düzinelerce versiyon arasında, normal başlığın üzerine giyilen kışlık başlıklar, pamuklu başlıklar, ev örgüsü başlıklar, ipek başlıklar, eşarp başlıklar, kuş tüyü başlıklar, elbise başlıklar, tulum tipi başlıklar vb. yer almaktadır. Başlıklar, geleneksel halk giysisi ve üniforma başlığı olarak kullanılmaktadır.

MÖ 5. yüzyıla ait, genellikle Başlık olarak adlandırılan bir giysi giyen İskit okçusunun Yunan tasviri

Başlığın bir çeşidi olan kalpak, çoğunlukla deri, keçe veya yünden ve malahaydan yapılmış,etek ucu olmayan koni biçimli bir başlıktır. Aynı zamanda tymak olarak da bilinir. Etek ucu olan veya olmayan, çoğunlukla deriden yapılmış ve bazen kürkle sarılmış, başlangıçta İdel-Ural sakinlerinin çoğu tarafından giyilen, ancak günümüzde çoğunlukla Başkurtlar tarafından giyilen, eğimli koni biçimli bir başlıktır. Aynı zamanda SSCB'deki Budenovka'ya da ilham kaynağı olmuştur.

MÖ 6. yüzyılda, Malahai'nin kürksüz Başkurt versiyonuna çok benzeyen katlanmış bir Başlık giyen İskit savaşçısının Yunan tasviri

Tarih

Konik biçimli bu başlığın kökeni muhtemelen antik çağdaki en eski atlı göçebe topluluklara kadar uzanmaktadır. Çoğu göçebe kültürün geleneksel banyo yerine çeşitli buhar banyoları uygulaması nedeniyle, vücut ısısını korumak için bir tür sauna şapkası olarak ortaya çıkmış olabilir ve başlığın dik uzunluğu sonunda bazı insanlar arasında sosyal statünün bir sembolü haline geldiği düşünülmektedir.

Lezgilerin başlık ve kalpak giydiğini gösteren 20. yüzyıl fotoğrafı

İskitler antik tasvirlerde sıklıkla başlıklarla tasvir edilirler; bu başlıklara Anadolu Friglerinin kullandığı benzer bir başlıktan esinlenilerek Frigya başlıkları adı verilmiştir. Adını Friglerden almasına rağmen, uzun sivri başlıklar İskitler, Kimmerler, Argipliler ve Sarmatlar arasında da yaygındı. Orta Asya Sakaları da benzer, ancak genellikle çok daha yüksek başlıklar kullanıyorlardı; bunu antik tasvirler ve arkeolojik bulgular göstermektedir. Türkoloji ve İrani araştırmaları genellikle Frigya başlığının ve Başlık'ın öncülü arasında bir süreklilik olduğunu varsayar ve bu antik başlıktan sıklıkla yalnızca Başlık kelimesiyle bahseder.

MÖ 7. yüzyıla ait, Başlık ve Bıyık takan bir Saka satrapının tasvir edildiği Ahameniş tasviri

Günümüzde ise başlıklar, Napolyon Savaşları'ndan sonra, Başkurt süvarilerinin önemli katılımıyla 1830-1840 yıllarında Rusya'da moda haline geldi. 1862 yılına gelindiğinde başlıklar Kazak ordularında, daha sonra da Rus silahlı kuvvetlerinin diğer kollarında üniforma başlığı olarak kullanılmaya başlandı. Askeri başlık, parlak sarı deve yününden olup, üzerinde sarı bir şerit vardı. Subay başlıklarının altın veya gümüş bantları vardı. Rus ordusunda başlıklar 1917 yılına kadar varlığını sürdürdü ve bu tarihten sonra Beyaz Ordu subaylarının ve Kızıl Ordu süvarilerinin bir markası haline geldi.

Galeri

• 
  Başlık ve pelerin giyen Orenburg Kazakları (solda), 1839
• 
  Vasnetsov'un 1871'de çizdiği yaşlı bir adamın çizimi
• 
  1815 seferi sırasında Paris'te çekilmiş, başlığı olan bir Don Kazak'ının çizimi
• 
  Aynı Don Kazak'ın sırtında başlığı yok
• 
  19. yüzyılda Paris'e akın eden Başkurtların tasviri, hepsi Başlık ve Malahais giymiş şekilde tasvir edilmiştir

Ayrıca bakınız

• Budenovka
• Kalpak
• Frig başlığı