Başkurtlar

Başkurtlar
	Geleneksel kıyafetlerde başkurtlar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya[1]	1.673.389
Özbekistan	58.500
Kazakistan[2]	41.000
Tacikistan	8.400
Ukrayna[3]	4.253 (2001)
Kırgızistan	3.200
Türkmenistan	8.000
Belarus	1.300
Litvanya	600
Letonya	400
Diller
	Başkırtça, Rusça, Tatarca
Din
	çoğunluğu Sünni İslam
İlgili etnik gruplar
	Nogaylara en yakın Türk halkları, Kırgızlar, Kazaklar, Karakalpaklar ve Volga Tatarları

Başkurtlar (Başkırtça: Башҡорттар/Başqorttar, IPA: bɑʂqʊrtˈtɑr, Rusça: Башкиры) Rusya'ya özgü bir Kıpçak Türk etnik grubudur. Rusya Federasyonu Cumhuriyeti Başkurdistan'da ve Doğu Avrupa'nın Kuzey Asya ile buluştuğu Ural Dağları'nın her iki tarafını da kapsayan daha geniş tarihi Badzgard bölgesinde yoğunlaşmışlardır. Başkurtların daha küçük toplulukları da Tataristan Cumhuriyeti'nde, Perm Bölgesi, Çelyabinsk, Orenburg, Tümen, Yekaterinburg ve Kurgan bölgelerinde ve Rusya'nın diğer bölgelerinde yaşamaktadır; Kazakistan ve Özbekistan'da oldukça büyük azınlıkları vardır.

Başkurtların çoğu, Türk dillerinin Kıpçak koluna ait olan Kazan Tatar ve Kazak dilleriyle kardeş olan, nesli tükenme tehlikesi altında olan bir dil olan Başkurtça'yı konuşur; diğer Türk halklarıyla tarihi ve kültürel yakınlıkları paylaşırlar. Başkurtlar çoğunlukla Hanefi mezhebine bağlı Sünni Müslümanlardır, ancak büyük kısımları da Hanbeli mezhebine mensuptur. Daha önce göçebe ve bağımsız olan Başkurtlar, 16. yüzyıldan itibaren yavaş yavaş Rus çarlığı tarafında işgal edilmişlerdir.

Etimoloji

Başkurt adının etimolojisi ile ilgili birçok farklı teori vardır:

Başkurt adının Beş Oğur sözcüğüyle ilgili olduğu sanılmaktadır.
18. yüzyılın etnografları V. N. Tatishchev, P. I. Richkov ve Johann Gottlieb Georgi tarafından yazılan bir halk etimolojisine göre, Başkurdup kelimesi aslında "baş (lider) kurt" (yani baş "baş" ve qort "kurt" anlamına geliyordu).
Tarihçi V. S. Yumatov (1847) orijinal anlamın l-ş kaymasına dayanarak "balcı, arıcı" olduğunu öne sürdü ki Başkurtların en önemli âdetlerinin birisi günümüzde de arıcılıktır.
Antropolog R. M. Yusupov, Başkurd'un aslında "kurt oğlu" veya "kahramanların soyundan", Eski Fars kökenli bir bileşik kelime olabileceğini düşünüyor.
Tarihçi ve arkeolog Mihail Artamonov, şimdilerde Başkurdistan denilen bölgede yaşayan İranlı bir İskit kabilesi olan Bušxk (ya da Bwsxk) adının yolsuzluk olduğunu öne sürüyor.^[1]

Tarih

Rus işgalinden önce

Şimdiki Başkurtlar ortalama olarak% 60 “Batı-Avrasya / Avrupa” genetik bileşenlerine ve yaklaşık% 40 “Sibirya / Doğu Asya” genetik bileşenlerine sahiptir.^[2] Başkurdular aslen göçebe pastoralistlerdi. 19. yüzyıl boyunca göçebe yaşam tarzlarından vazgeçtiler (Rus sömürgecilerinin baskısı altında) ve tarıma başladılar.^[3] Başkurdular, şimdiye dek Bušxk 'gibi Başkurdistan'da olan ve onlardan inebilecek olan İran kabilelerine bazı kültürel benzerliklere sahip olduğu düşünülmektedir.^[4] Mikhail Artamonov Başkurdelerin, ilk Binyıl CE'nin Türk göçleri sırasında kültürel olarak "Türkleşmiş" (dil değiştirme süreci dahil) olan İskit kabilesi Bušxk'ten geldiğini öne sürdü.^[1]

Avrasya Bozkırındaki Hint-İran halklarının soyu tükenmiş dallarına bağlantılar, 20. yüzyılın başlarından beri bilim adamları tarafından öne sürülürken, Rus dilbilimci Eugene Helimski, bu "soyu tükenmiş Hint-İran şubesinin" "Andronovo nüfusu" olarak görülmesi gerektiğini açıkladı.^[5] Başkurdistanlı bir bilgin olan Salavat Gallyamov - bir filolog Nikolai Dmitriev'e atıfta bulundu - Başkurdelerin ilk olarak Hint-Hint dili konuştuğu hipotezini destekleyen İran'ın Başkır sesbilgisi üzerindeki etkisinin üstlenilebileceğini gösteriyor.^[6]

Tüm paleontolojik ve antropolojik bulgular doğrultusunda Andronovo kültürü Başkurt halkının muhtemel kökeni olarak tahmin edilir.^[7]^[8]^[9]^[10]^[11] Andronovo Kültürü Ön-Türkler tarafından kurulduğuna dair bazı kanıtlar var. 1970′lere kadar yapılan, Avar Çağı ile ilgili arkeolojik kazılarda çıkarılan insan iskeletlerinde Germen, İslav, İranlı, Fin-Ugor gibi türlü tipler arasında Türk tipinin de (braki-sefal) dikkati çekecek ölçüde olduğu, hatta bazı buluntu yerlerinde, aslî Türk soy'unu temsil eden “Andronovo tipi”ne bile % 10-15 gibi, oldukça yüksek bir nispette rastlandığı tespit edilmiştir.^[12]

12. yüzyıla kadar eski Türk dinini koruyan Başkortlar, Altın-Orda egemenliğinde İslamiyeti kabul etmişler.

Rus işgali

1552'de Kazan Hanlığı işgal edilince doğusundaki Başkurt boyları Rus devletine katılmayınca himayesi altına girmeye başlamışlardı. Rus hükûmdârları ile olan anlaşmaları hükûmet tarafından bozuldukça Başkurt İsyanları olarak tarihe geçen kalkınmaları olmuştur. 1735-1740 isyanı sırasındaki soykırım sonucunda ise Rus devletine tamamen katılmış oldular.

Bu siyasi değişimler esnasında çokça hristiyanlaştırma çabası olmuştur, ancak Başkurtların çoğusu dinlerine sadık kalmışlardır. Ta ki Kazan Tatarları, Çirmişler gibi halklar hristiyanlaştırmadan kaçmak için Başkurt topraklarına yerleşmişlerdir. Günümüzde Başkurdistan'da 1 milyondan fazla Kazan Tatarı, 100 binden fazla Çirmiş yaşamaktadır. Kaçamayanlar ise - özellikle Başkurtlar arasından - Yekaterinburg, Ufa gibi şehirlerde toplu idama mahkûm edilirlerdi. Bu şehitlerin arasında Kesenbike Bayras, Toygeldi Yolak ve başkaları vardır.

Sovyet dönemi

1917 devriminden sonra, Rusya içinde ulusal bir federal cumhuriyet oluşturma gereği üzerine Zeki Velidi Togan ve başkaları siyasi kararlar veren Bütün Başkurt Kurultayı oluşturuyor.

Mart 1919'da, Rus Hükûmeti'nin Başkurdistan Hükûmeti ile yaptığı anlaşmalara dayanarak Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.

Şimdiki durum

11 Ekim 1990'da Cumhuriyet Yüksek Kurulu, Devlet Egemenlik Beyanı'nı ilan etti. 31 Mart 1992 Başkurdistan, Rusya Federasyonu yetkilileri ile egemen cumhuriyetlerin otoriteleri arasında ve Rusya'nın yapısını belirleyen Başkurdistan Cumhuriyeti'nin Ek'i arasında yer alan ve yetki alanlarının sınırlandırılması konusunda federal bir anlaşma imzaladı. Başkurdistan Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında sözleşmeye dayalı ilişkiler.

Başkurtça

Ana madde: Başkurtça

Önemli Başkurtlar

Zeki Velidi Togan - Türk tarihçi, Türkolog, Başkurt devrimi ve bağımsızlık hareketi önderi.
Salavat Yolayev - ünlü Başkurtistan istiklal savaşcısı ve şairidir.
Zahir İsmailov - Sovyet besteci ve eğitim adamı.
Murtaza Rahimov - 1993-2010 yıllarında Başkurtistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı.
Celil Kiyikbayev - Sovyet Başkurt bilim adamı, Türkolog, filolog.
Hediye Devletşina - Sovyet Başkurt şair, yazar.

Ayrıca bakınız

Resimler

William Allan (painter) [en], Başkurtlar (1814)^[13]

Kaynakça

^ ^a ^b Peter B. Golden, Haggai Ben-Shammai & András Róna-Tas, The World of the Khazars: New Perspectives, Leiden/Boston, Brill, 2007, pp. 422.
^ "Bashkir Genetics - DNA of Russia's Turkic people of Bashkortostan". www.khazaria.com. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2019.
^ "Bashkir | people". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2019.
^ Maria Magdolna Tatár, “The Myth of Macha in Eastern Europe”, The Journal of Indo-European Studies vol. 35, no. 3 & 4, Fall/Winter 2007, p. 325.
^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.
^ Европейско-Азиатские Новости. Возраст Башкирского народного сказания составляет четыре тысячи лет. 2006 21 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "Позже Салават Галлямов, опираясь на исследования члена-корреспондента Академии наук СССР, доктора филологических наук Николая Дмитриева, указавшего на наличие иранской фонетики в современном языке башкир Южного Урала, .. and; Марина Шумилова. "Башинформ", Уфа, 12 октября. Гипотеза об индоиранском происхождении башкир получила новое подтверждение.^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Brünn. Moravské muzeum Oddĕleni pro diluvium "Anthropos", Anthropology, Vol. 16-17, Moravské muzeum, Ustav anthropos., 1978, p.76
^ Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая, Этнографическое обозрение, (Institute of Ethnology and Anthropology. N. Maclay, Ethnographic Review), Vol. 1-3, Наука, 1996, P.142
^ (Институт истории, языка и литературы (Академия наук СССР. Башкирский научный центр), Васильев, С.М, Очерки по истории Башкирской АССР., Башкирское книжное изд-во, 1956, p.11
^ Институт археологии (Академия наук СССР), Древности Башкирии: Сборник статей, Наука, 1970, p.809
^ Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая, Очерки общей этнографии, Наука, 1968, p.411
^ "It is reckoned that the culture of Andronovo was created by the ancestors of the Turks, who were white, horse-riders and warriors having spherical heads." (Murat Ocak, The Turks: Early ages, Yeni Türkiye, 2002) 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2016.

Dış bağlantılar

Başkurtların Tarihi, Prof. Dr. Saadettin Gömeç [4]21 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Golden-1] Peter B. Golden, Haggai Ben-Shammai & András Róna-Tas, The World of the Khazars: New Perspectives, Leiden/Boston, Brill, 2007, pp. 422.

[2] "Bashkir Genetics - DNA of Russia's Turkic people of Bashkortostan". www.khazaria.com. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2019.

[3] "Bashkir | people". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2019.

[4] Maria Magdolna Tatár, “The Myth of Macha in Eastern Europe”, The Journal of Indo-European Studies vol. 35, no. 3 & 4, Fall/Winter 2007, p. 325.

[5] "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.

[6] Европейско-Азиатские Новости. Возраст Башкирского народного сказания составляет четыре тысячи лет. 2006 21 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "Позже Салават Галлямов, опираясь на исследования члена-корреспондента Академии наук СССР, доктора филологических наук Николая Дмитриева, указавшего на наличие иранской фонетики в современном языке башкир Южного Урала, .. and; Марина Шумилова. "Башинформ", Уфа, 12 октября. Гипотеза об индоиранском происхождении башкир получила новое подтверждение.^{[ölü/kırık bağlantı]}

[7] Brünn. Moravské muzeum Oddĕleni pro diluvium "Anthropos", Anthropology, Vol. 16-17, Moravské muzeum, Ustav anthropos., 1978, p.76

[8] Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая, Этнографическое обозрение, (Institute of Ethnology and Anthropology. N. Maclay, Ethnographic Review), Vol. 1-3, Наука, 1996, P.142

[9] (Институт истории, языка и литературы (Академия наук СССР. Башкирский научный центр), Васильев, С.М, Очерки по истории Башкирской АССР., Башкирское книжное изд-во, 1956, p.11

[10] Институт археологии (Академия наук СССР), Древности Башкирии: Сборник статей, Наука, 1970, p.809

[11] Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая, Очерки общей этнографии, Наука, 1968, p.411

[12] "It is reckoned that the culture of Andronovo was created by the ancestors of the Turks, who were white, horse-riders and warriors having spherical heads." (Murat Ocak, The Turks: Early ages, Yeni Türkiye, 2002) 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]