Boğdan Seferi (1684-1691)
| Boğdan seferi (1684–1691) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1683-1699 Osmanlı-Lehistan Savaşı ve Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları | |||||||
 Yazloviç’in Leh birlikleri tarafından ele geçirilmesi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 III. Jan Sobieski Stanisław Jan Jabłonowski Andrzej Potocki Kazimierz Jan Sapieha Semyon Paliy |
.svg){kind=small} Köprülü Fazıl Mustafa Paşa Süleyman Paşa | ||||||
| Güçler | |||||||
1684’te: 17,000–20,000 2,000 50–60 top 1691’de: 28,000–30,000 asker | Bilinmiyor | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Ağır | Ağır | ||||||
1683-1699 Osmanlı-Lehistan Savaşı'nın bir parçası olan Boğdan seferi, Lehistan kralı III. Jan Sobieski liderliğindeki Lehistan-Litvanya Birliği tarafından Boğdan'ı kontrol etmek amacıyla başlatıldı. Savaşın gidişatı dört ayrı aşamaya bölünmüştür: 1684, onu takip eden iki yıl ve 1691'de tekrar. Bu dört girişimin dördü de Lehistan için başarısızlıkla sonuçlandı ve sonuncusu III. Jan'ın askeri kariyerinin sonu oldu.[1]
Seferin Arkaplanı
[değiştir | kaynağı değiştir]1683 Viyana Kuşatması'ndaki zaferden sonra Lehistan kralı III. Jan, Osmanlıları Avrupa'dan atmak için savaşa devam etmeye karar verdi. Oğlu James'in kontrolü altında olacak olan Boğdan ve Eflak'ı fethetmek için planlar yaptı.[2][3] 1683 sonbaharında Polonya Kralı, Stefan Kunicki'yi Osmanlıları Boğdan'dan çıkarmak için düzenlenen seferin lideri olarak atadı. Başlangıçtaki başarının ardından, Leh-Kazak ordusu Reni Muharebesi'nde Osmanlı-Kırım ordusu tarafından yenilgiye uğratıldı.[2] Nisan 1684'te Jan, Tuna Nehri ağzını ele geçirerek başka bir Boğdan seferi başlatma planları yaptı. İki şeyi başarmayı umuyordu: Osmanlı egemenliği altındaki Kamaniçe-Podilski'nin ikmalini kesmek, onu teslim olmaya zorlamak ve Kırım Hanlığı'nı Osmanlılardan ayırmak. Leh kralı ordusunu harekete geçirmeye başladı; 17,000 ila 20,000 Lehistan-Litvanyalıdan oluşan bir ordu ve 50-60 top topladı.[3][1] Jan ayrıca Brandenburg Elektörü Frederick William ile bir anlaşma yaptı ve Frederick William 2,000 Brandenburg askeri gönderdi. Ayrıca Papalık, seferin hazırlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Generalleri Stanisław Jan Jabłonowski, Andrzej Potocki ve Kazimierz Jan Sapieha başkomutan olarak atandı.[4][1]
Sefer
[değiştir | kaynağı değiştir]Birinci saldırı
[değiştir | kaynağı değiştir]Leh ordusu Ağustos 1684'te yola çıktı; ilk başarıları 24 Ağustos'ta Yazloviç'i ele geçirmek oldu. Podolya'daki güçlü Osmanlı hakimiyeti Kamaniçe'deki durumu biraz zorlaştırsa da vazgeçmediler. Ağustos sonunda Leh birlikleri Dinyester Nehri’nin geçidini ele geçirerek Boğdan'a geçişin güvenliğini sağladılar. Lehistan ordusu 1 Eylül'de geçitlerden birinin bulunduğu Zhvanets'e ulaştı. 3 Eylül'de kral, seferle ilgili anlaşmazlıkların yaşanacağı bir konsey topladı. Kral seferin devamından yanayken, Stanislaw Jan Jabłonowski Kamaniçe'nin kuşatılmasını savunuyordu. 4 Eylül'de Dinyester'i geçecek bir köprünün inşasına başlanmıştı, ancak yağmur ve şiddetli rüzgârların yanı sıra Kırım birlikleriyle yapılan çatışmalar nedeniyle bu iş zorlaşmıştı. Bir ay sonra, neredeyse tamamlanmış olan köprü bir fırtına nedeniyle yıkıldı. Jabłonowski Kamaniçe kuşatması lehinde konuştu. 1 Ekim'de Lehistan ordusu Kamaniçe'ye doğru yola çıkarken aynı anda başka bir köprü inşaatı da devam ediyordu. Kral, Gródek yakınlarında başka bir geçit inşa etmek için bir kuvvet gönderdi; ancak Lehistan ordusu, yürüyüşlerini yavaşlatacak kanlı çarpışmalarda Kırımlılarla karşı karşıya geldi. Büyük Osmanlı-Kırım kuvvetleri Dinyester'e yaklaştı ve Lehistan ordusunda kıtlık ve hastalık başladı. Kral Boğdan seferini terk etmek zorunda kaldı ve geri çekilmeye karar verdi.[4][1][5]
İkinci saldırı
[değiştir | kaynağı değiştir]Papa XI. Innocentius , Lehistan kralından Osmanlı cephesine karşı daha güçlü bir şekilde harekete geçmesini talep etti. Haziran 1685'te Lehistan, yeni bir sefer başlatmak için Papalık'tan para aldı.[6] Temmuz ayında Konstantin Kantemiroğlu Boğdan'ın hükümdarı oldu. Konstantin, Lehlerin yeni bir sefer için hazırlık yaptığını öğrendi. Hetman Stanislaw Jan Jabłonowski'ye ülkesini işgal etmek yerine Kamaniçe kuşatmasına odaklanmasını önerdi. Kuşatma sırasında ciddi zorluklarla karşılaşan Leh kralı, sadece toprak elde etmeyi değil, Kamaniçe'den gelen ikmali de kesmeyi umarak Boğdan üzerine yürümeyi tercih etti.[7] Lehistan ordusu 16,000 ila 18,000 kişiden oluşuyordu; 12,000 Lehistanlı, Jozef Bogusław Słuszka komutasındaki 2,000-3,000 Litvanyalı ve Teğmen Palij komutasındaki 2,000-3,000 Kazak.[1]
1 Ağustos 1685'te Polonya ordusu Dinyester'e doğru ilerlemeye başladı. 10 Eylül'de Leh ordusu bir geçit inşa etmeye başladı. Beş gün önce Lehler, Țuțora'da toplanan ve Kamaniçe’ye'e erzak götüren Süleyman Paşa komutasındaki 15.000 kişilik bir Osmanlı ordusu hakkında bilgi aldılar. Oraya gitmeye karar verdiler; Sniatyn'e ulaştılar ve orada Moldavya Bukovina sınırını geçtiler. Ardından ordu Bukovina ormanlarını geçti ve 29 Eylül'de Boiany köyüne doğru yola çıktı. Bu sırada Osmanlılar planlarını değiştirmeye karar verdiler ve Kamaniçe'ye doğru ilerlemek yerine batıdan gelen düşmana doğru yöneldiler.[6][1]
Her iki ordu da 1 Ekim'de Boiany'de karşılaştı; Osmanlıların 12.000, Kırımlıların ise Boğdanlılarla birlikte 30,000 askeri vardı. Müttefik ordusu Lehlere saldırdı ancak sayıca üstün olmalarına rağmen Lehler direndi. Konstantin birliklerinin başında Osmanlıların yanında savaştı. Takip eden günlerde Lehler savunmaya geçti, Leh ordusu kendini zor durumda buldu, kuşatılmaktan ve açlıktan ölmekten korkarak 9 ve 10 Ekim gecesi geri çekildiler. Osmanlılar ve Kırımlılar tarafından takip edildikleri ve sürekli saldırılara maruz kaldıkları için huzurlu değildi. Jabłonowski sayesinde birliklerin geri çekilişini koruyabildi. Bukovina ormanını terk ettikten sonra, 11 Ekim'de her iki tarafın da ağır kayıplar verdiği başka bir savaş yaşandı.[6][1][7]
Bundan sonra Prut nehrine vardılar ve Osmanlılar takibi durdurdu.[1] Böylece, kralın ya da Senato'nun talimat eksikliği nedeniyle başarısız bir sefer olan 1685 Boğdan seferi sona erdi.[6] Boğdan seferlerinin başarısızlığı, müttefik Lehistan’ın askeri yetenekleri hakkındaki görüşlerini etkiledi. Kral, Boğdan politikasına yönelik planlarından vazgeçmedi.[1]
Üçüncü saldırı
[değiştir | kaynağı değiştir]1685'in başlarında Lehistan yeni bir sefer için planlarını Roma, Viyana, Venedik ve Paris'e gönderdi. Lehler, Avusturyalıların Kamaniçe'yi Osmanlılardan almalarına yardımcı olacak güçlü bir piyade birliği göndermelerini ya da Transilvanya'yı işgal etmelerini, Lehlerin ise Boğdan ve Eflak'ı birlikte işgal etmelerini önerdi. Avusturya İmparatoru I. Leopold bu planı reddetti ve Lehlerin Kamaniçe'yi tek başına kuşatmasını savundu. Bunun üzerine III. Jan tek başına sefere çıkmaya karar verdi.[8] Yeni bir seferin başlatılmasındaki bir diğer etken de Rusya ile kaçınılmaz olarak kötü bir barış anlaşmasının imzalanmasıydı. Lehistan hükümdarının Rusya'ya karşı askeri ve siyasi bir üstünlük elde edebilmesi için bu talihsiz anlaşmanın imzalanmasının ertelenmesi ya da daha iyisi tamamen reddedilmesi gerekiyordu. Boğdan ve Eflak'a boyun eğdirmesi ve Prens James'i söz konusu uluslardan birinin tahtına oturtması halinde bu avantajı elde edecekti.[9][1]
1686'daki askeri stratejiye göre, Dinyester geçilerek Boğdan ve Eflak ele geçirilecek ve Tuna'ya doğru taarruza devam edilecekti. Ardından Sobieski, Kırım Tatarlarının askeri gücünü ele geçirmeyi ve etkisiz hale getirmeyi düşündü. Bu zafer sayesinde Osmanlılar Kamaniçe ve Boğdan'dan çekilmek, kale garnizonu teslim olmak ve kaleyi Lehlere vermek zorunda kalacaktı.[9][1][10]
Lehler 36,000 kişiden ve 88 toptan oluşan bir ordu kurdular ve çoğunluğu Fransız ve Alman olan az sayıda yabancı subay tarafından desteklendiler. Jan, Boğdanlıların ve Eflaklıların kendi yanında yer almasını bekliyordu. Lehler 21 Temmuz'da Boğdan'a doğru yürüyüşe geçerek Bukovina ormanını saldırıya uğramadan geçtiler. Lehler 14 Ağustos'ta, Jan'ın büyük büyükbabasının 1620'de savaş alanında öldürüldüğü Çuçoro'ya vardı. İki gün sonra, Hristiyanların kurtarıcısı olarak karşılandığı Yaş'ı ele geçirdi. Boğdan prensi Konstantin Kantemiroğlu ve Boğdan Boyalarının çoğunluğu Jan ile ittifak yapmayı reddetti ve onlar gelmeden önce şehri terk etti. Bunun üzerine Jan, kendilerine üs olarak hizmet edecek güçlü bir garnizon kurdu.[9][1][10]
Boğdanlıların çoğunluğu Osmanlıların yanında yer alırken, sadece 2,000 kişi Lehlere katıldı. Jan, Jassy'den ayrıldı ve Kırım topraklarına doğru yola çıktı. Osmanlı-Kırım kuvvetleri Lehlerin yürüyüşünü zorlaştırdı; ana ordudan geride kalanları yok ettiler, geceleri Leh kampına ağır saldırılarda bulundular ve bozkırı ateşe verdiler, tüm bunları yaparken açık savaşlardan kaçındılar. Kral 1-2 Eylül'de bir konsey topladı ve komutanları Yaş'a dönmeyi tartıştı. Kral geri çekilme emri verirken, Kırım-Osmanlı kuvvetleri saldırılarıyla Lehleri yordu. İki hafta sonra Yaş'a vardılar. Kentte 15 Eylül'de çıkan bir yangın büyük hasara yol açtı. Lehistan karşıtı duygular yükselmeye başladı ve Lehler iki gün sonra geri çekilmek zorunda kaldı.[9][1][10]
Osmanlı-Kırım kuvvetleri geri çekilen Lehlere saldırdı. Tek önemli çatışma 2 Ekim'de Lehlerin 2,000 Kırım süvarisini bozguna uğratmasıyla yaşandı. Altı gün sonra son bir muharebeye daha girdiler. 13 Ekim'de Sniatyn yakınlarındaki sınırı geçtiler.[11][1] Sefer, Lehlerin kuvvetlerinin %20 ila %30'unu kaybetmesiyle sonuçlandı ve siyasi hedeflerine ulaşamadılar.[11] Leh tarihçi Władysław Konopczyński'ye göre, Viyana'da kazanılan Lehistan kılıçlarının tüm cazibesi Bukovina ormanlarında ve Boğdan bozkırlarında kayboldu. Lehistan tarafı gelecekte Boğdan'ı fethetmeye çalışmaktan vazgeçti ve bunun yerine başarısız da olsa Kamaniçe'yi düşmandan geri almaya odaklandı.[1]
Dördüncü saldırı
[değiştir | kaynağı değiştir]Lehistan'ın birkaç yıl boyunca savaşa çok az katılmasının ardından, Lehistan kralı III. Jan, 1691'de tekrar Avusturya'ya dönmeye karar verdi. Avusturya, Tuna Nehri Habsburglara ait olacağı için Lehistan'ın Kamaniçe'yi ele geçirmeye odaklanmasını talep etti; ancak Kasım 1690'da Habsburglar fikirlerini değiştirdi ve Lehlerin Boğdan'ı işgal etmesine izin verirken Eflak'ı Avusturya'ya verdi. Nisan 1691'de Senato krala Boğdan'a yeni bir sefer için onay verdi.[1] Lehler 28,000 ila 30,000 kişilik bir ordu topladı.[1][5]
Ağustos’un sonlarında kral son seferine çıktı. Kral başlangıçta başarı elde etti, Soroca ve Suceava'yı ele geçirmeyi başardı, 13 Eylül'de Pererîta yakınlarında Osmanlı-Kırım kuvvetlerinden oluşan bir müfrezeyi bozguna uğrattı. [1][5] Lehistan kralı bir bildiri yayınlayarak şunları söyledi:
İkinci kez bu topraklara başka bir şey için değil, sadece inanca, birliğe ve Hristiyan topluluğuna ait olan ve kendi iradeleri dışında pisliğin egemenliği altına giren bu ülkelere elimizi ve kurtuluşumuzu vermek için gidiyoruz. [5]
Ancak Boğdan prensi Konstantin Kantemiroğlu Lehlerle ittifak yapmayı reddetti. Konstantin, Boğdanlıları Leh kralına direnmeye, Osmanlılara sadık kalmaya ve yardım istemeye çağırdı. Leh ordusunun ikmali yetersizdi ve yiyecek sıkıntısı çekiyordu. Lehler Neamț'a yürüdü ve 14 Ekim'de burayı ele geçirdi. Lehler, kendilerine yardım ve takviye sözü veren Avusturyalıları bekliyordu; ancak yardım gelmedi. Osmanlı ve Kırım orduları açık savaşlardan kaçındı aynı zamanda Lehistan ordusunu sürekli saldırılarla yordu. Boğdanlılar da saldırılarında Osmanlılara katıldı. Yardım gelmemesi, erzak sıkıntısı ve düşmanın sürekli saldırıları kralı ülkesine geri çekilmeye sevk etti. Lehistan ordusu Ekim ayı sonlarında sınırları geçti ve ülkesine geri döndü. [12][1][5]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Boğdan'a yönelik Lehistan Haçlı Seferi başarısız oldu. Lehistan ordusu Dinyester'i geçip Boğdan'a ulaşamadı. [4][1][5] III. Jan'ın Litvanya Büyük Dükalığı'nın referandumu için Jan Władysław Brzostowski'ye şunları söylediği bildirildi:
Aziz olaylar ve iyi niyetli amaçlarımız gerçekleşmedi. [4]
Kralın planları bir başka Boğdan seferinde başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Soroca ve Neamț alınmış olsa da, 1691 seferi büyük bir başarı sayılamazdı. Bu sefer III. Jan Sobieski'nin bir lider olarak son askeri seferiydi. Hasta hükümdar bir daha asla ata binmedi ya da zırh giymedi. Son yıllarında Leh güçlerini büyük zaferlere taşıyamadı ve başarı elde edemedi.[1]
Bu arada, ulusun devam eden çatışmayı onaylamaması giderek daha da yaygınlaştı. Eşrafın barış arzusu, pek çok kişinin III. Jan'ın Boğdan ve Eflak'la ilgili planlarını kabul etmesini engelledi; bunun yerine, bunlar devletin çıkarlarından ziyade Sobieski'nin hanedan çıkarları olarak görüldü. Üzerinde anlaşmaya varılan tek şey, 1672'de Bucaş Antlaşması sonucunda kaybedilen toprakların geri alınmasına yardımcı olacak önlemlerdi. Kayıplar arttıkça halkın kral hakkındaki algısı da yavaş yavaş değişmeye başladı.[5]
Yaşlı ve hasta kral giderek daha fazla enerji kaybediyordu ve Kraliçe Marie Casimire Sobieska hükümetin yönetimini onun zayıflayan ellerinden aldı. Lehistan'nın askeri ve diplomatik faaliyetleri keskin bir düşüş yaşarken, diğerleri Viyana zaferinin meyvelerini topladı.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Markowicz 2013.
- ^ a b Semenova 2006, s. 246.
- ^ a b Kochegarov 2008, s. 233.
- ^ a b c d Kochegarov 2008, s. 234.
- ^ a b c d e f g h Leszek 2002.
- ^ a b c d Kochegarov 2008, s. 243.
- ^ a b Semenova 2006, s. 249.
- ^ Klimecki 1987, ss. 385 –386.
- ^ a b c d Klimecki 1987, s. 386.
- ^ a b c Semenova 2006, s. 250.
- ^ a b Klimecki 1987, s. 387.
- ^ Semenova 2006, s. 256.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kochegarov, K.A. (2008). Polish-Lithuanian Commonwealth and Russia in 1680–1686 (PDF).
- Klimecki, Mihal (1987). "A Polish Military Expedition to Moldavia in 1686". Acta Historica Academiae Scientiarum Hungaricae. 33 (2/4). ss. 385–387. JSTOR 42555595.
- Leszek, Podhorodetsky (2002). Vienna, 1683.
- Markowicz, Marcin (2013). The first Moldavian campaign in 1684, and the first failure of Jan III Sobieski.
- Semenova, L.E. (2006). Principalities of Wallachia and Moldavia. Late XIV – early XIX centuries (PDF).