Cas evleri

Siirt Cas Evleri, Siirt ili ve ilçelerinde görülen geleneksel konut mimarisinin en belirgin örneklerindendir.

Özellikleri

İsmini bölgede bulunan bir tür kireç taşı malzemenin yakılıp, öğütülerek işlenmesi sonucunda üretilen özel harçtan alan cas evleri genellikle iki veya üç katlı, yukarıya doğru daralan, kesik kare prizma formunda, düz teras çatılı özgün yöresel yapılardır. Yapım tekniği temel olarak cas harcının hızlı sertleşme özelliğinden yararlanılarak geliştirilmiştir. Metin Sözen tarafından toprak, su ve güneşi kullanarak yapıldığı söylenen cas evlerinde iç mekanlar kalıp kullanılmadan ve şekil verilmeksizin harçla tutturularak işlenen moloz taşlar ile duvarların yükseltilmesi ve üst açıklığın tonoz şeklinde kapatılması prensibiyle inşa edilir. Kırsal ve kentsel alanlarda farklılıklar göstermekle beraber dış cephelerde Kesme taş kullanımı, iç ve dış mekanlarda tezyinat, cephelerde taş işlemeleri ve Yazıtlar, kapı ve pencere ahşap doğramalarında işlemeler, sivri kemerli ana giriş kapıları sık görülen detaylardır. Yapım tekniği ve cas harcından kaynaklanan özellik sayesinde yapılar yatayda ve düşeyde hacim eklenerek zaman içinde kolayca büyütülebilir, kapı, pencere, merdiven gibi mimari bileşenleri tipik boyut ve şekillerde tekrarlanarak yapı geliştirilebilir. Bitişik düzen olarak inşa edilen yapılarda zemin katlarda sabat adı verilen alt geçitlerle iç sokaklara erişim sağlanır ve sıcak iklimden korunma alanları yaratılır. Tillo'da bulunan cas evler ve sabatların aile yapısı ve ev içi yaşam pratikleri üzerine kurgulanmış olduğu tespit edilmektedir.

Coğrafi dağılımı

Cas evleri Siirt ili tarihi kent merkezindeki dokunun halen büyük kısmını oluşturmaktadır. Ancak bu yapılar zaman içinde harman tuğlası, briket yığma veya betonarme olarak yapılan eklentiler ve kat ilaveleri ile özgün formlarını ve niteliklerini kaybetmiştir. Bu geleneksel ve yöresel yapı türü Siirt tarihi kent merkezinde ve dışında giderek azalmakla birlikte en özgün ve iyi korunmuş örnekleri Tillo ve Şirvan ilçelerinde görülmektedir. İkizbağlar (Tom), Dereyamaç (Fersaf), Çınarlısu (Hantrant) ve Çatılı (Sinep) köylerinde ve Siirt merkeze bağlı Halenze (Bağtepe) mahallesinde de görece iyi durumda cas evleri örnekleri bulunmaktadır.