Cassiopeia (takımyıldız)
| Takımyıldız | |
 Cassiopeia takımyıldızının haritası | |
| Kısaltma | Cas |
|---|---|
| Tamlayan | Cassiopeiae |
| Sembolizm | Oturan kraliçe |
| Bahar açısı | 22sa 57d 04.5897s–03sa 41d 14.0997s[1] |
| Yükselim | 77.6923447°–48.6632690°[1] |
| Alan | 598 derece kare (25.) |
| Ana yıldızlar | 5 |
| Bayer/Flamsteed yıldızları | 53 |
| Gezegeni olduğu bilinen yıldızlar | 14 |
| Parlak yıldızlar (3,00m'den) | 4 |
| En parlak yıldız | α Cas (Schedar)[a] (2,23m) |
| Yakın yıldızlar (10 pc içindeki) | 7 |
| Messier nesneleri | 2 |
| Göktaşı yağmurları | Aralık Phi Cassiopeidleri |
| Çevreleyen takımyıldızlar | |
| En iyi Kasım ayı saat 21:00'de +90° ve −20° enlemleri arasında görülebilir. | |
Kraliçe takımyıldızı veya Koltuk takımyıldızı (Latince: Cassiopeia, Eski Yunanca: Κασσιόπεια "Kassiópeia" kelimesinden), kuzey gökyüzünde yer alan bir takımyıldız ve asterizmdir. Adını Yunan mitolojisinde kızı Andromeda'nın eşsiz güzelliğiyle övünen kibirli kraliçe Kassiopeia'dan alır. Kraliçe takımyıldızı, 2. yüzyıl Yunan gök bilimci Batlamyus tarafından listelenen 48 takımyıldızdan biriydi ve günümüzde de 88 modern takımyıldız arasındaki yerini korumaktadır. Beş parlak yıldızın oluşturduğu kendine özgü 'W' şekli sayesinde kolayca ayırt edilebilir.
Kraliçe takımyıldızı, kuzey gökyüzünde bulunur ve 34° Kuzey enleminin üzerindeki enlemlerden yıl boyunca görülebilir. Tropik ve alt tropik bölgelerde en net şekilde eylül ayından kasım ayı başlarına kadar gözlemlenebilirken, 25° Güney enleminin altındaki güney tropik enlemlerde mevsimsel olarak kuzeyde, ufka yakın bir konumda görülebilir.
2,2 kadir büyüklüğüyle Alfa Cassiopeiae veya Schedar, Kraliçe'nin en parlak yıldızıdır. Takımyıldız, aralarında sarı üstdevler Rho Cassiopeiae ve V509 Cassiopeiae ile beyaz üstdev 6 Cassiopeiae'nin de bulunduğu, bilinen en parlak yıldızlardan bazılarına ev sahipliği yapar. 1572 yılında Tycho Brahe'nin süpernovası bu takımyıldızda belirgin bir şekilde parlamıştı.[2] Cassiopeia A bir süpernova kalıntısıdır ve 1 GHz üzerindeki frekanslarda gökyüzündeki en parlak güneş dışı radyo kaynağıdır. On dört yıldız sisteminde ötegezegenler tespit edilmiştir ve bunlardan biri olan HD 219134'ün altı gezegene ev sahipliği yaptığı düşünülmektedir. Samanyolu'nun zengin bir bölümü Kraliçe takımyıldızının içinden geçer ve çok sayıda açık yıldız kümesi, genç parlak galaktik disk yıldızları ve bulutsuları içerir. IC 10, bilinen en yakın yıldız patlama gökadası ve Yerel Grup içindeki tek düzensiz gökadadır.
Mitoloji
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Takımyıldız, adını Aethiopia kraliçesi Kassiopeia'dan alır. Kassiopeia, Aethiopia kralı Kefeos'un eşi[2] ve prenses Andromeda'nın annesiydi. Kefeos ve Kassiopeia, kızları Andromeda ile birlikte gökyüzünde yan yana konumlandırılmışlardır. Kızı Andromeda'nın Nereidlerden (deniz perileri) daha güzel olduğunu ya da alternatif bir söylenceye göre kendisinin deniz perilerinden daha güzel olduğunu söyleyerek[3] övünmesi üzerine Poseidon'u kızdırdıktan sonra ceza olarak gökyüzüne yerleştirilmiştir. Tahtı üzerinde kuzey göksel kutbunun etrafında dönmeye zorlanmış, zamanının yarısını düşmemek için tahtına tutunarak geçirmektedir. Poseidon ayrıca, Andromeda'nın bir kayaya bağlanarak canavar Cetus'a kurban edilmesine hükmetmiştir. Andromeda daha sonra kahraman Perseus tarafından kurtarılmış ve onunla evlenmiştir.[4][5]
Kassiopeia bir takımyıldız olarak tarih boyunca çeşitli şekillerde tasvir edilmiştir. Abdurrahman es-Sufi tarafından sağ elinde hilal bulunan bir asa tutan, taç giymiş bir kraliçe ve çift hörgüçlü bir deve olarak çizilmiştir. Fransa'da ise mermer bir tahtta oturan, sol elinde bir palmiye yaprağı tutarken sağ eliyle de elbisesini tutan bir figür olarak tasvir edilmiştir. Bu tasvir, Augustin Royer'in 1679 tarihli atlasında yer almaktadır.[4]
Geleneksel Çin astronomisinde Kraliçe takımyıldızını oluşturan yıldızlar, "Mor Göksel Saray" (Çince: 紫微垣; pinyin: Zǐwēiyuán), "Kuzeyin Gizemli Kaplumbağası" (Çince: 北方玄武; pinyin: Běifāng Xuánwǔ) ve "Batının Beyaz Kaplanı" (Çince: 西方白虎; pinyin: Xīfāng Báihǔ) olmak üzere üç ana göksel bölgeye yayılmıştır. Bu bölgelerden özellikle Mor Göksel Saray içerisinde Kraliçe takımyıldızına ait yıldızlar, Çin kozmolojisindeki imparatorluk düzenini yansıtan ve komşu takımyıldızlarla paylaşılan daha küçük ve anlamlı asterizmleri meydana getirir. Bu asterizmler arasında, göksel sarayı koruyan "Sol Duvarı" (Çince: 紫微左垣; pinyin: Zǐwēi Zuǒyuán), önemli konukların ve elçilerin ağırlandığı "Misafirhaneyi" (Çince: 傳舍; pinyin: zhuànshè) ve imparatorun tahtına gölge veren "Saltanat Sayvanı'nın" (Çince: 華蓋; pinyin: Huágài) "Sırığını" (Çince: 杠; pinyin: gōng) oluşturan yıldızlar bulunmaktadır. Ayrıca bu takımyıldızda, imparatorun yolculuğuna dair figürler de betimlenmiştir. Bunların en bilineni, adını efsanevi mitolojik arabacıdan alan "Wang Liang" (Çince: 王良; pinyin: Wáng Liáng) asterizmidir. Alfa, Beta, Eta ve Kappa Cassiopeiae gibi yıldızlar bu figürü temsil ederken, Gama Cassiopeiae yıldızı da bu arabacının "Kırbacı" (Çince: 策; pinyin: cè) olarak adlandırılırdı.[6]
Hint mitolojisinde Kraliçe takımyıldızı, Sanskritçede "güzel kadın" anlamına gelen "Şarmişta" (Sanskritçe: शर्मिष्ठा) ile ilişkilendirilir. Mahabharata'nın Adi Parva bölümünde anlatılan hikâyesine göre Şarmişta, Daityaların kralı olan Vrişparva'nın kızıdır. Hikâyenin başında, tanrıların akıl hocası Şukra'nın kızı olan Devayani'nin yakın arkadaşı olarak betimlenir. Ancak aralarında çıkan bir kavga sonucu, hayatı boyunca onun hizmetkarı (दासी, dāsī) olmak zorunda kalır. Sıklıkla Andromeda'nın mitolojik karşılığı olarak görülen Devayani ile Şarmişta arasındaki bu karmaşık ilişki, Hint mitolojisinin temel anlatılarından birini oluşturur.[7]
Galler mitolojisinde, takımyıldızın geleneksel adı Llys Dôn'dur (kelimenin tam anlamıyla "Dôn'un Sarayı"). Dôn'un çocuklarından en az üçü de gök cisimleriyle ilişkilidir. Caer Gwydion ("Gwydion Kalesi") Samanyolu'nun geleneksel Galce adıdır ve Caer Arianrhod ("Arianrhod Kalesi") ise Kuzeytacı takımyıldızını ifade eder.[8]
17. yüzyılda, Kraliçe'nin yıldızlarında çeşitli İncil figürleri tasvir edilmiştir. Bunlar arasında Süleyman'ın annesi Batşeba, bir Eski Ahit peygamberi olan Debora ve İsa'nın takipçilerinden Mecdelli Meryem bulunmaktadır.[4]
Arap astronomi geleneğinde Kraliçe takımyıldızı, "Taht Sahibi Kadın" anlamına gelen ذات الكرسي Dhat al-Kursi adıyla da bilinirdi. 10. yüzyıl Fars astronomu Abdurrahman es-Sufi, "Sabit Yıldızların Suretler Kitabı" (Kitâbü Suveri'l-Kevâkibi's-Sâbite) adlı meşhur eserinde takımyıldızı bu isimle anmış ve Batlamyus'un klasik tasvirinden farklı olarak yerel Arap kültürüne ait iki önemli figüre daha yer vermiştir.[9]
Bunlardan ilki, Süreyya'dan (Ülker) uzanan bir sağ el olarak tasavvur edilen "Kınalı El"dir (الكف الخضيب - el-Kaff el-Hadib). Bu isimlendirme, kına ile boyanmış bir kadın elinin tasvirine dayanmaktadır.[10] Bu el figürü α Cas, β Cas, γ Cas, δ Cas, ε Cas ve η Cas yıldızlarından; onun uzantısı kol ise Kahraman takımyıldızındaki (Perseus) α Per, γ Per, δ Per, ε Per, η Per ve ν Per yıldızlarından meydana gelirdi.[4]
İkinci figür ise Deve'dir (الناقة - el-Naqa).[10] İlginç bir şekilde, iki figür de birbiriyle bağlantılıdır: takımyıldızın "W" şeklini oluşturan yıldızlardan Beta Cassiopeiae, hem Kınalı El'in bir parçası sayılır hem de tek başına "Devenin Hörgücü" (سنام الناقة - Sanam al-Naqa) olarak isimlendirilir. Bu tasvirde Deve, zarif ve ince boyunlu soylu bir dişi deve olarak betimlenmişti.[9] Başı Lambda (λ), Kappa (κ), Iota (ι) ve Phi (φ) Andromedae yıldızlarından; hörgücü β Cas'tan; gövdesi Kraliçe takımyıldızının geri kalanından; bacakları ise Perseus ve Andromeda'daki çeşitli yıldızlardan meydana gelirdi.[4] Bu iki tasvir, Batı mitolojisindeki Kraliçe figüründen tamamen farklı, özgün bir kültürel bakış açısını yansıtmaktadır.[9]
Diğer kültürler Kraliçe'nin W şeklindeki deseninde bir el veya bir sığın geyiği boynuzu tasavvur etmişlerdir.[11] Örneğin Laponlar, W desenini bir sığın geyiği boynuzuna benzetirken, Sibirya'daki Çukçiler ise takımyıldızın beş ana yıldızını beş ren geyiği olarak yorumlamışlardır.[4]
Marshall Adaları halkı, Kraliçe'yi büyük musur takımyıldızının bir parçası olarak görmüştür. Kraliçe'nin ana yıldızları kuyruğunu, Andromeda ve Üçgen takımyıldızları gövdesini ve Koç takımyıldızı da başını oluşturur.[4] Hawaii'de Alfa, Beta ve Gama Cassiopeiae'ye özel isimler verilmişti: Alfa Cassiopeiae, Poloahilani; Beta Cassiopeiae, Polula ve Gama Cassiopeiae, Mulehu olarak adlandırılmıştı. Pukapuka halkı ise Kraliçe figürünü Na Taki-tolu-a-Mataliki adında ayrı bir takımyıldız olarak görüyordu.[12]
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gökyüzünün %1,451'ine denk gelen 598,4 derece karelik bir alanı kaplayan Kraliçe, 88 takımyıldız arasında alan bakımından 25. sırada yer alır.[13] Kuzeyde ve batıda Kral, güneyde ve batıda Andromeda, güneydoğuda Kahraman ve doğuda Zürafa takımyıldızlarıyla komşudur. Ayrıca batıda Kertenkele (Lacerta) ile kısa bir sınırı paylaşır.
Uluslararası Astronomi Birliği tarafından 1922 yılında kabul edilen üç harfli kısaltması "Cas"tır.[14] Belçikalı gök bilimci Eugène Delporte tarafından 1930'da belirlenen resmi takımyıldız sınırları,[b] 30 parçalı bir çokgen ile tanımlanmıştır. Ekvatoral koordinat sisteminde bu sınırların sağ açıklık koordinatları 00sa 27d 03s ile 23sa 41d 06s arasında yer alırken, dik açıklık koordinatları 77,69° ile 46,68° arasındadır.[1] Kuzey Göksel Yarımküre'deki konumu sayesinde takımyıldızın tamamı 12° Güney enleminin kuzeyindeki gözlemciler tarafından görülebilir.[13][c] Kuzey gökyüzünde yüksek bir konumda olması sebebiyle Britanya Adaları, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeyindeki gözlemciler için kutup çevresindedir (yani gece gökyüzünde hiç batmaz).[16]
Kraliçe takımyıldızı, Türkiye'den yapılan gözlemler için de oldukça elverişli bir konumdadır. Kutup Yıldızı Polaris'e olan yakınlığı, takımyıldızın Türkiye enlemlerinden yıl boyunca ufkun üstünde kalmasını sağlar. Gözlem için en uygun dönem sonbahar aylarında, ufuktan belirgin bir şekilde yükseldiği zamanlardır.[17]
Dikkat çeken özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldızlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Alman kartograf Johann Bayer, takımyıldızdaki en belirgin 26 yıldızı belirtmek için Αlfa'dan Omega'ya kadar Yunan harflerini ve ardından A ile B harflerini kullanmıştır. Upsilon'un daha sonra iki yıldız olduğu anlaşılmış ve John Flamsteed tarafından Upsilon1 ve Upsilon2 olarak belirtilmiştir. B Cassiopeiae ise aslında Tycho'nun Süpernovası olarak bilinen süpernovaydı.[18] Takımyıldızın sınırları içinde görünür büyüklüğü 6,5 kadir veya daha fazla olan 157 yıldız bulunmaktadır.[d][13]
'W' asterizmi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kraliçe'nin en parlak beş yıldızı olan Alfa, Beta, Gama, Delta ve Epsilon Cassiopeiae, karakteristik W şeklindeki asterizmi oluşturur.[16] Bu beş yıldızın tamamı belirgin bir şekilde çıplak gözle gözlemlenebilen yıldızlardır; üçü gözle görülür şekilde değişen yıldızken, dördüncüsünün ise düşük genlikli bir değişen yıldız olduğundan şüphelenilmektedir. Asterizm, kuzey yarımkürenin ilkbahar ve yaz gecelerinde Kutup Yıldızı Polaris'in altında olduğunda bir W şeklinde görünür. Kuzey kış dönemi ve güney enlemlerinden bakıldığında ise Kutup Yıldızı'nın "üzerinde" (yani başucu noktasına daha yakın) yer alır ve W ters dönmüş olarak görünür.
Alfa Cassiopeiae, geleneksel olarak Schedar (Arapça "göğüs" anlamına gelen صدر şadr'dan gelir) olarak adlandırılır. Genellikle dört yıldızlı bir sistem sanılsa da aslında fiziksel olarak birbirinden uzak üç optik yoldaşı olan tek bir yıldızdır. Sisteme, Dünya'ya 228±2 ışık yılı uzaklıkta bulunan 2,2 kadir büyüklüğe sahip turuncu renkli dev yıldız olan birincil bileşen hakimdir.[20] Güneş'ten yaklaşık 771 kat daha fazla ışıma gücüne sahip olan bu yıldız, 100 ila 200 milyon yıllık ömrü boyunca (bunun büyük bir kısmını mavi-beyaz B-tipi ana kol yıldızı olarak geçirmiştir) çekirdeğindeki hidrojeni tükettikten sonra genişlemiş ve soğumuştur.[21] 8,9 kadir büyüklüğündeki sarı cüce yoldaşı (B) birincil yıldızdan oldukça uzaktır; yoldaşları (C ve D) ise sırasıyla 13 ve 14 kadir büyüklüğe sahiptirler ve daha yakındadırlar.[22]
Beta Cassiopeiae veya Caph (Arapça "el" anlamında كف kaf), Dünya'dan 54,7 ± 0,3 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve 2,3 kadir büyüklüğe sahip sarı-beyaz F-tipi bir yıldızdır.[20] Yaklaşık 1,2 milyar yaşında olan Caph, çekirdeğindeki hidrojeni tüketmiş ve ana koldan ayrılarak genişlemeye ve soğumaya başlamıştır. Kütlesi Güneş'ten yaklaşık 1,9 kat, ışıma gücü ise 21,3 kat daha fazladır. Kütle kaybetmeye başlamadan önce ulaşabileceği en yüksek hızın yaklaşık %92'sine erişen Caph, kendi etrafındaki bir tam dönüşünü 1,12 günde tamamlar. Bu durum, yıldıza ekvatoral şişkinliği kutup yarıçapından %24 daha büyük olan basık sferoit şeklini kazandırır.[23] Beta Cassiopeiae, küçük bir genliğe ve 2,5 saatlik bir periyoda sahip Delta Scuti değişenidir.[24]
Gama Cassiopeiae, yüksek dönüş hızının etkisiyle ekvatoru çevresinde oluşan ve dönemsel olarak yok olup yeniden beliren bir madde diskine sahip bir değişen yıldız türü olan Gama Cassiopeiae değişenlerinin prototipidir. Gama Cassiopeiae'nin minimum parlaklığı 3,0, maksimum parlaklığı 1,6 kadir olsa da genellikle 2,2 kadir civarında bir görünür büyüklüğe sahiptir ve parlaklığı öngörülemeyen sönükleşmeler ve parlamalar gösterir. Yörünge periyodu 203,59 gün olan spektroskopik ikili yıldızdır ve hesaplanan kütlesi yaklaşık Güneş ile aynı olan bir yoldaşı vardır. Ancak bu yoldaşın doğrudan bir kanıtının bulunamamış olması, yoldaşının bir beyaz cüce veya başka bir dejenere yıldız olabileceği yönünde spekülasyonlara yol açmaktadır.[25] Dünya'dan uzaklığı 550 ± 10 ışık yılıdır.
Delta Cassiopeiae, aynı zamanda Ruchbah veya Rukbat (Arapça "diz" anlamında ركبة rukbah) olarak da bilinen, maksimum parlaklığı 2,7 kadir olan olası bir Algol tipi örten ikili yıldızdır. 2 yıl 1 aylık bir periyotla 0,1 kadirden daha az parlaklık düşüşleri gösterdiği belirtilmiştir,[26] ancak bu durum hiçbir zaman doğrulanmamıştır. Dünya'dan uzaklığı 99,4 ± 0,4 ışık yılı[20] olan Delta Cassiopeiae, 1669 yılında Jean Picard tarafından Dünya yüzeyinde bir derecelik açıya karşılık gelen uzunluğuyla Dünya'nın yarıçapını belirlemek için kullanılmış olan bir yıldızdır.[27]
Epsilon Cassiopeiae'nin görünür büyüklüğü 3,3 kadirdir. Dünya'dan 410 ± 20 ışık yılı uzaklıkta yer alan,[20] 15.680 K yüzey sıcaklığına sahip, B3 III spektral türünde sıcak, mavi-beyaz bir yıldızdır. Güneş'ten 9,2 kat daha büyük kütleli ve 6,1 kat daha fazla yarıçapa sahiptir. Bu yıldız, hızla dönerek çevresine madde halkası veya kabuğu savuran bir Be yıldızı türüdür.[28]
Daha sönük yıldızlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliçe takımyıldızındaki en parlak sonraki yedi yıldızın tamamı da onaylanmış veya şüphelenilen değişen yıldızlardır. Bunlar arasında, Bayer tarafından bir Yunan harfi verilmeyen ve çok küçük bir genliğe sahip olduğundan şüphelenilen değişen yıldız 50 Cassiopeiae de bulunmaktadır. Zeta Cassiopeiae (Fulu[29]), yavaş zonklayan B-tipi yıldız olduğundan şüphelenilen bir yıldızdır. Kappa Cassiopeiae, Güneş'ten yaklaşık 302.000 kat daha fazla ışıma gücüne sahip olan ve çapı Güneş'in 33 katı olan BC0.7Ia spektral tipinde bir mavi üstdevdir.[30] Komşularına göre yaklaşık saatte 2,5 milyon mil (saniyede 1.100 kilometre) hızla hareket eden bir kaçan yıldızdır.[31] Yıldızın manyetik alanı ve parçacık rüzgarı, önündeki 4 ışık yılı mesafede yer alan dağınık ve genellikle görünmez yıldızlararası gaz ve tozla çarpışarak görünür bir yay şoku oluşturur. Bu yay şokunun boyutları, yaklaşık 12 ışık yılı uzunluğu ve 1,8 ışık yılı genişliğiyle devasadır.[32] Teta Cassiopeiae (Marfak), görünür büyüklüğü bir kadirin onda birinden daha az değişen, şüpheli bir değişen yıldızdır. Iota Cassiopeiae, Dünya'dan 142 ışık yılı uzaklıkta bulunan üçlü bir yıldız sistemidir. Birincil bileşen, 4,5 kadir büyüklüğünde beyaz renkli bir α2 Canum Venaticorum değişenidir; ikincil bileşen 6,9 kadir büyüklüğünde sarı renkli bir yıldız ve üçüncü bileşen ise 8,4 kadir büyüklüğünde bir yıldızdır. Birincil ve ikincil bileşenler birbirine yakındır, ancak birincil ve üçüncül bileşenler birbirinden oldukça ayrıktır. Omicron Cassiopeiae, üçlü bir yıldız sistemidir ve birincil bileşeni başka bir γ Cassiopeiae değişenidir.
Eta Cassiopeiae (Achird), yaklaşık 19,13 ışık yılı uzaklığıyla Kraliçe takımyıldızındaki en yakın yıldızdır.[33] Güneş'e benzer, görünür büyüklüğü 3,45 olan bir G-tipi cüce yıldız ile görünür büyüklüğü 7,51 olan bir K-tipi cüce yıldızdan oluşan ikili yıldızdır.[34] Görsel olarak Alfa ve Gama Cassiopeiae arasında yer alır ve Dünya'ya en yakın G-tipi / K-tipi yıldızlardan biridir.
Sigma Cassiopeiae, Dünya'dan 1500 ışık yılı uzaklıkta bulunan ikili yıldızdır. Yeşil tonlu 5,0 kadir büyüklüğünde birincil ve mavi tonlu 7,3 kadir büyüklüğünde bir ikincil bileşene sahiptir. Psi Cassiopeiae, Dünya'dan 193 ışık yılı uzaklıkta bulunan üçlü yıldız sistemidir. Birincil bileşen, 4,7 kadir büyüklüğünde turuncu renkli bir dev yıldızdır ve ikincil bileşen, 9,0 kadir büyüklüğünde yakın bir yıldız çiftidir.[26]
Rho Cassiopeiae, yarı düzenli zonklayan değişen bir sarı üstdev yıldızdır ve yaklaşık 500.000 L☉ ile Samanyolu'ndaki ışıma gücü en yüksek yıldızlar arasındadır.[35] Yaklaşık 320 günlük bir periyotla minimum parlaklığı 6,2, maksimum parlaklığı ise 4,1 kadirdir. Güneş'in çapının yaklaşık 450 katı ve kütlesinin 17 katı olan bu yıldız, hayatına Güneş'in 45 katı kütleyle başlamıştır. Rho Cassiopeiae, Dünya'dan yaklaşık 10.000 ışık yılı uzaklıktadır. Kraliçe takımyıldızı, son derece nadir bulunan sarı üstdevlerin ikinci bir örneği olan V509 Cassiopeiae'yi de içerir. Bu yıldız, Güneş'ten yaklaşık 400.000 kat daha fazla ışıma gücüne sahip ve 14 kat daha büyük kütlelidir.[35] Takımyıldız ayrıca daha sıcak bir beyaz üstdev olan 6 Cassiopeiae'ye de ev sahipliği yapar. Kraliçe takımyıldızı, tahmini 1.190–1.940 R☉ ile bilinen en büyük yıldızlardan biri ve aynı zamanda yarı düzenli bir değişen yıldız olan kırmızı üstdev PZ Cassiopeiae'yi de barındırır.[36] Güneş'ten 240.000 ila 270.000 kat daha fazla ışıma gücüne sahip olan bu yıldız, Dünya'dan yaklaşık 9.160 ışık yılı uzaklıktadır.[37]
Pearce'in Yıldızı olarak da bilinen AO Cassiopeiae, kütlesi Güneş'in 15,59 katı olan bir O8 anakol yıldızı ile kütlesi Güneş'in 9,65 katı olan bir O9.2 parlak devden oluşan, etkileşim halindeki bir ikili yıldız sistemidir.[38] Bu iki devasa yıldız birbirine o kadar yakındır ki, karşılıklı kütleçekimleri birbirlerini deforme ederek yumurta biçimine sokar.[39]
Tycho Brahe'nin süpernovası, Kraliçe takımyıldızı içinde görünür olmuştur ve Tycho G yıldızının, yoldaşı olan beyaz cüceye kütle aktararak patlamayı tetiklediğinden şüphelenilmektedir.[40] Ancak bu teori tartışmalıdır. Yıldızın patlamadan sonra kazandığı düşünülen olağanüstü yüksek hız bu iddiayı desteklese de, patlama merkezine olan uzaklığı ve bir yoldaş yıldızdan beklenecek dönüş hızına sahip olmaması nedeniyle sorgulanmaktadır.[41]
Derin uzay cisimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Samanyolu'nun zengin bir bölümü Kraliçe takımyıldızından geçerek Kahraman'dan Kuğu'ya doğru uzanır ve çok sayıda açık yıldız kümesi, genç parlak galaktik disk yıldızları ve bulutsuları içerir.
Kalp Bulutsusu ve Ruh Bulutsusu, yaklaşık 7.500 ışık yılı uzaklıkta bulunan iki komşu salma bulutsusudur.
İki Messier cismi, M52 (NGC 7654) ve M103 (NGC 581) Kraliçe takımyıldızında yer alır ve her ikisi de açık yıldız kümesidir. Bir zamanlar "böbrek şeklinde" bir küme olarak tanımlanan M52, yaklaşık 100 yıldız içerir ve Dünya'dan 4.600 ışık yılı uzaklıktadır.[42] En belirgin üyesi, kümenin kenarına yakın bir yerde 8,0 kadir büyüklüğündeki turuncu renkli bir yıldızdır. M103, M52'ye göre çok daha fakirdir ve sadece yaklaşık 25 yıldız içerir. Ayrıca 8.000 ila 9.500 ışık yılı mesafesiyle daha uzaktadır.[43] En belirgin üyesi, aslında daha yakında bulunan ve birincil bileşeni 7 kadir büyüklüğünde ve ikincil bileşeni de 10 kadir büyüklüğünde[26] üst üste görünen bir çift yıldızdır.
Kraliçe'deki diğer önemli açık kümeler, her ikisi de yaklaşık 80 yıldıza sahip olan NGC 457 ve NGC 663'tür. NGC 457 daha gevşek bir yapıya sahiptir ve en parlak üyesi 5,0 kadir büyüklüğünde beyaz renkli bir üstdev yıldız olan Phi Cassiopeiae'dir. Ancak, Phi Cassiopeiae'nin bu açık kümenin bir parçası olup olmadığı belirsizdir.[44] Zincirler halinde dizilmiş olan NGC 457'nin yıldızları, Dünya'dan yaklaşık 10.000 ışık yılı uzaklıktadır. NGC 663 ise hem 8.200 ışık yılı uzaklığıyla daha yakın hem de 0,25 derecelik çapıyla daha büyüktür.[26]
Kraliçe takımyıldızında iki süpernova kalıntısı bulunmaktadır. Bunlardan ilki, 3C 10 veya Tycho'nun Süpernova Kalıntısı olarak adlandırılan ve Tycho'nun Yıldızı olarak bilinen bir süpernovanın kalıntısıdır. Bu süpernova, 1572 yılında Tycho Brahe tarafından gözlemlenmiştir ve günümüzde radyo spektrumunda parlak bir nesne olarak varlığını sürdürmektedir.[26] Kraliçe'nin beş büyük yıldızının oluşturduğu 'W' asterizminin içinde Cassiopeia A (Cas A) yer alır. Bu nesne, günümüzden yaklaşık 300 yıl önce gözlemlenen bir süpernova patlamasının kalıntısıdır; patlamanın kendisi ise yaklaşık 10.000 ışık yılı uzakta meydana gelmiştir.[45] Cas A aynı zamanda, Güneş Sistemi dışında gözlemlenebilen en güçlü radyo kaynağı olma özelliğini taşır. Muhtemelen 1680 yılında John Flamsteed tarafından sönük bir yıldız olarak gözlemlenmiştir. Aynı zamanda 1990'ların sonlarında Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından elde edilen ilk görüntünün konusu olmuştur. Yıldızdan fırlatılan madde kabuğu saniyede 4.000 kilometre (2.500 mi) hızla hareket etmektedir ve ortalama 30.000 K sıcaklığa sahiptir.[45]
Kraliçe takımyıldızında yer alan bir diğer açık küme olan NGC 457, aynı zamanda E.T. Kümesi, Baykuş Kümesi ve Caldwell 13 olarak da bilinir. Küme, 1787 yılında William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Toplam görünür büyüklüğü 6,4 kadirdir ve Samanyolu'nun Kahraman Kolu'nda, Dünya'dan yaklaşık 10.000 ışık yılı uzaklıkta yer almaktadır. Ancak, en belirgin üyesi olan çift yıldız Phi Cassiopeiae çok daha yakındadır (1.000 ila 4.000 ışık yılı arasında). NGC 457 oldukça zengin bir kümedir; Shapley sınıfı 'e' ve Trumpler sınıfı I 3 r olarak sınıflandırılır. Merkezine doğru yoğunlaşan ve çevresindeki yıldız alanından ayrı duran bu küme, parlaklıkları geniş bir yelpazeye yayılan 100'den fazla yıldıza ev sahipliği yapar.[46]
Kraliçe takımyıldızında, Yerel Grup üyesi olan iki gökada yer alır. Bunlardan ilki olan NGC 185 yaklaşık 2 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alan 9,2 kadir büyüklüğünde, E0 tipi bir eliptik gökadadır. Diğeri NGC 147 ise, 9,3 kadir büyüklüğüyle biraz daha sönüktür ve tıpkı NGC 185 gibi E0 tipi eliptik gökadadır ve 2,3 milyon ışık yılı uzaklıktadır. Andromeda takımyıldızında görünmeseler de, her iki cüce gökada da kendilerinden çok daha büyük olan Andromeda Gökadası'na kütleçekimsel olarak bağlıdır.[46]
IC 10, bilinen en yakın yıldız patlama gökadası ve Yerel Grup'taki tek düzensiz gökadadır.[47]
Kraliçe ayrıca, Yerel Grubumuza en yakın gökada grubu olan IC 342/Maffei Grubu'nun bir parçasını da içerir. Maffei 1 ve Maffei 2 gökadaları, Kalp ve Ruh bulutsularının hemen güneyinde yer alır. Kaçınma Bölgesi'ndeki bu konumları nedeniyle, her ikisi de 10 milyon ışık yılından daha yakın olmalarına rağmen şaşırtıcı derecede sönüktürler. Hatta Maffei 2, çoğu amatör teleskobun gözlem sınırının altındadır.[48]
Meteor yağmuru
[değiştir | kaynağı değiştir]Aralık Phi Cassiopeidleri, saçılma noktası Kraliçe takımyıldızında olan ve yakın zamanda keşfedilmiş, aralık ayı başlarına özgü bir meteor yağmurudur. Yaklaşık 16,7 km/saniyelik atmosfere giriş hızları ile oldukça yavaştırlar. Bu yağmurun ana cismi Jüpiter ailesinden bir kuyruklu yıldızdır, fakat kesin kimliği henüz belirlenememiştir.[49]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ γ Cas değişen yıldızdır ve zaman zaman α'dan daha parlak olur.
- ^ Delporte, takımyıldız sınırlarının standartlaştırılmasını Uluslararası Astronomi Birliği'ne önermiş; bu teklifi kabul eden Birlik, görevin liderliğini kendisine vermiştir.[15]
- ^ Takımyıldızın bazı kısımları 12°G ile 43°G enlemleri arasındaki gözlemciler için teknik olarak ufkun üzerine çıksa da, ufka bu denli yakın konumdaki yıldızların gözlemlenmesi fiilen mümkün değildir.[13]
- ^ 6,5 kadir büyüklüğündeki gök cisimleri, banliyöden kırsal alana geçiş bölgelerindeki gece gökyüzünde çıplak gözle görülebilen en sönük nesnelerdendir.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Cassiopeia, Constellation Boundary". The Constellations. International Astronomical Union. 4 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi2 Aralık 2016.
- ^ a b
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Cassiopeia". Encyclopædia Britannica. 5 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 460.
- ^ Chen, P.K. (2007). A Constellation Album: Stars and Mythology of the Night Sky. Sky. s. 82. ISBN 9781931559386.
- ^ a b c d e f g Staal 1988, ss. 14–18
- ^ Chen 2007, ss. 82–83
- ^ 張桂蘭 (Zhang Gui-lan) (Mart 2019). "星座大觀園: 仙后座 Cassiopeia (上)" (pdf). 天文館期刊 (Astronomy Museum Journal) (Çince). 臺北市立天文科學教育館 (Taipei Şehir Astronomi ve Bilim Eğitim Müzesi): 34-3925 Haziran 2025.
- ^ Anushakti Singh (2020). शर्मिष्ठा: कुरु वंश की आदि विद्रोहिणी [Şarmişta: Kuru Hanedanı'nın İlk İsyankârı] (Hintçe). Vāṇī Prakāśana. ISBN 978-93-89563-44-3.
- ^ Squire, Charles (2013). Celtic Myth and Legend. Courier Corporation. ISBN 978-0-486-12209-0.
- ^ a b c Hafez, Ihsan; Stephenson, F. Richard; Orchiston, Wayne (2011). "Άbdul-Rahmān al-Şūfī and His Book of the Fixed Stars: A Journey of Re-discovery". Orchiston, W. (Ed.). Highlighting the History of Astronomy in the Asia-Pacific Region. Astrophysics and Space Science Proceedings. Springer Science+Business Media. ss. 121-138. doi:10.1007/978-1-4419-8161-5_7.
- ^ a b Allen, Richard Hinckley (1899). Star Names: Their Lore and Meaning. New York: G. E. Stechert & Co.
- ^ Ptak, Robert (1998). Sky Stories Ancient and Modern. New York: Nova Science Publishers. s. 104.
- ^ Makemson, Maud Worcester (1941). The Morning Star Rises: an account of Polynesian astronomy. Yale University Press. s. 281. Bibcode:1941msra.book.....M.
- ^ a b c d Ian Ridpath. "Constellations: Andromeda–Indus". Star Tales. self-published. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2025.
- ^ Russell, Henry Norris (1922). "The New International Symbols for the Constellations". Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R.
- ^ Ridpath, Ian. "Constellation boundaries: How the modern constellation outlines came to be". Star Tales. self-published. 17 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2025.
- ^ a b Arnold, H.J.P; Doherty, Paul; Moore, Patrick (1999). The Photographic Atlas of the Stars. Boca Raton, Florida: CRC Press. s. 20. ISBN 978-0-7503-0654-6.
- ^ Soydugan, Faruk (Ekim 2021). "Gökyüzündeki Kraliyet Ailesi". Bilim ve Teknik (647): 85-87.
- ^ Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, Virginia: The McDonald & Woodward Publishing Company. ss. 91-92. ISBN 978-0-939923-78-6.
- ^ Bortle, John E. (Şubat 2001). "The Bortle Dark-Sky Scale". Sky & Telescope. Sky Publishing Corporation. 13 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2015.
- ^ a b c d van Leeuwen, F. (2007). "Validation of the New Hipparcos Reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653-64. arXiv:0708.1752
. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
- ^ Professor James B. (Jim) Kaler. "SHEDAR (Alpha Cassiopeiae)". University of Illinois. 27 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2025.
- ^ Mason, Brian D.; Wycoff, Gary L.; Hartkopf, William I.; Douglass, Geoffrey G.; Worley, Charles E. (2001). "The 2001 US Naval Observatory Double Star CD-ROM. I. The Washington Double Star Catalog". The Astronomical Journal. 122 (6): 3466. Bibcode:2001AJ....122.3466M. doi:10.1086/323920 .
- ^ Che, X.; Monnier, J. D.; Zhao, M.; Pedretti, E.; Thureau, N.; Mérand, A.; ten Brummelaar, T.; McAlister, H.; Ridgway, S. T. (2011). "Colder and Hotter: Interferometric Imaging of β Cassiopeiae and α Leonis". The Astrophysical Journal. 732 (2): 68. arXiv:1105.0740 . Bibcode:2011ApJ...732...68C. doi:10.1088/0004-637X/732/2/68.
- ^ Kaler, James B. (Jim). "Caph". Stars. University of Illinois. 12 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2025.
- ^ Harmanec, P.; Habuda, P.; Štefl, S.; Hadrava, P.; Korčáková, D.; Koubský, P.; Krtička, J.; Kubát, J.; Škoda, P.; Šlechta, M.; Wolf, M. (2000). "Properties and nature of Be stars. XX. Binary nature and orbital elements of gamma Cas". Astronomy and Astrophysics. 364: L85-L88. arXiv:astro-ph/0011516 . Bibcode:2000A&A...364L..85H.
- ^ a b c d e Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2001). Stars and Planets Guide. Princeton University Press. ISBN 0-691-08913-2.
- ^ Picard, J.; Waller, R. (1688). The Measure of the Earth: Being an Account of Several Observations Made for that Purpose by Divers Members, of the Royal Academy of Sciences at Paris. [A Translation of Jean Picard's “Mesure de la Terre.”] Translated Out of the French by Richard Waller. [Memoirs for a Natural History of Animals. pt. 2.] R. Roberts; sold by T. Basset. Erişim tarihi: 21 Ocak 2025.
- ^ Catanzaro, G. (2013). "Spectroscopic atlas of Hα and Hβ in a sample of northern Be stars". Astronomy & Astrophysics. 550 (A79): 18. arXiv:1212.6608 . Bibcode:2013A&A...550A..79C. doi:10.1051/0004-6361/201220357.
- ^ "Naming Stars". IAU.org. 26 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2018.
- ^ Searle, S. C.; Prinja, R. K.; Massa, D.; Ryans, R. (2008). "Quantitative studies of the optical and UV spectra of Galactic early B supergiants. I. Fundamental parameters". Astronomy and Astrophysics. 481 (3): 777. arXiv:0801.4289 . Bibcode:2008A&A...481..777S. doi:10.1051/0004-6361:20077125.
- ^ Clavin, Whitney (21 Şubat 2014). "The bow shock of Kappa Cassiopeiae, a massive, hot supergiant". Phys.org. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016.
- ^ Peri, C. S.; Benaglia, P.; Brookes, D. P.; Stevens, I. R.; Isequilla, N. L. (2012). "E-BOSS: An Extensive stellar BOw Shock Survey. I. Methods and first catalogue". Astronomy & Astrophysics. 538: A108. arXiv:1109.3689 . Bibcode:2012A&A...538A.108P. doi:10.1051/0004-6361/201118116.
- ^ Kirkpatrick, J. Davy; Marocco, Federico; Gelino, Christopher R.; Raghu, Yadukrishna; Faherty, Jacqueline K.; Bardalez Gagliuffi, Daniella C.; Schurr, Steven D.; Apps, Kevin; Schneider, Adam C.; Meisner, Aaron M.; Kuchner, Marc J.; Caselden, Dan; Smart, R. L.; Casewell, S. L.; Raddi, Roberto (1 Nisan 2024). "The Initial Mass Function Based on the Full-sky 20 pc Census of ∼3600 Stars and Brown Dwarfs". The Astrophysical Journal Supplement Series. 271 (2): 55. arXiv:2312.03639 . Bibcode:2024ApJS..271...55K. doi:10.3847/1538-4365/ad24e2 . ISSN 0067-0049.
- ^ Fernandes, J.; Lebreton, Y.; Baglin, A.; Morel, P. (1998), "Fundamental stellar parameters for nearby visual binary stars: eta Cas, XI Boo, 70 OPH and 85 Peg", Astronomy and Astrophysics, cilt 338, ss. 455-464, Bibcode:1998A&A...338..455F
- ^ a b Stothers, Richard B. (2012). "Yellow Hypergiants Show Long Secondary Periods?". The Astrophysical Journal. 751 (2): 151. Bibcode:2012ApJ...751..151S. doi:10.1088/0004-637X/751/2/151.
- ^ Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges (Ağustos 2005). "The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought". The Astrophysical Journal. 628 (2): 973-985. arXiv:astro-ph/0504337 . Bibcode:2005ApJ...628..973L. doi:10.1086/430901.
- ^ Kusuno, K.; Asaki, Y.; Imai, H.; Oyama, T. (2013). "Distance and Proper Motion Measurement of the Red Supergiant, Pz Cas, in Very Long Baseline Interferometry H2O Maser Astrometry". The Astrophysical Journal. 774 (2): 107. arXiv:1308.3580 . Bibcode:2013ApJ...774..107K. doi:10.1088/0004-637X/774/2/107.
- ^ Palate, M.; Rauw, G. (2012). "Spectral modelling of circular massive binary systems. Towards an understanding of the Struve-Sahade effect?". Astronomy & Astrophysics. 537: A119. arXiv:1109.1103 . Bibcode:2012A&A...537A.119P. doi:10.1051/0004-6361/201117520.
- ^ Astronomy and Cosmogony. CUP Archive. 1928. ss. 125-. GGKEY:KFJRG3PWW14.
- ^ Ruiz-Lapuente, Pilar (2004). "The binary progenitor of Tycho Brahe's 1572 supernova". Nature. 431 (7012): 1069-1072. arXiv:astro-ph/0410673 . Bibcode:2004Natur.431.1069R. doi:10.1038/nature03006. PMID 15510140.
- ^ Kerzendorf, Wolfgang E.; Yong, David; Schmidt, Brian P.; Simon, Joshua D.; Jeffery, C. Simon; Anderson, Jay; Podsiadlowski, Philipp; Gal-Yam, Avishay; Silverman, Jeffrey M.; Filippenko, Alexei V.; Nomoto, Ken'Ichi; Murphy, Simon J.; Bessell, Michael S.; Venn, Kim A.; Foley, Ryan J. (2013). "A High-resolution Spectroscopic Search for the Remaining Donor for Tycho's Supernova". The Astrophysical Journal. 774 (2): 99. arXiv:1210.2713 . Bibcode:2013ApJ...774...99K. doi:10.1088/0004-637X/774/2/99.
- ^ Wu, Zhen-Yu; Zhou, Xu; Ma, Jun; Du, Cui-Hua (Kasım 2009), "The orbits of open clusters in the Galaxy", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 399 (4), ss. 2146-2164, arXiv:0909.3737 , Bibcode:2009MNRAS.399.2146W, doi:10.1111/j.1365-2966.2009.15416.x .
- ^ Sanner, J.; Geffert, M.; Brunzendorf, J.; Schmoll, J. (1999). "Photometric and kinematic studies of open star clusters. I. NGC 581 (M 103)". Astronomy and Astrophysics. 349: 448-456. arXiv:astro-ph/9908059 . Bibcode:1999A&A...349..448S.
- ^ Zhang, X. B.; Luo, C. Q.; Fu, J. N. (2012). "B-Type Variables in the Young Open Cluster Ngc 457". The Astronomical Journal. 144 (3): 86. Bibcode:2012AJ....144...86Z. doi:10.1088/0004-6256/144/3/86.
- ^ a b Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006). 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe (1. bas.). Buffalo, New York: Firefly Books. ISBN 978-1-55407-175-3.
- ^ a b Levy, David H. (2005). Deep Sky Objects. Prometheus Books. ISBN 1-59102-361-0.
- ^ Nidever, David L.; Ashley, Trisha; Slater, Colin T.; Ott, Jürgen; Johnson, Megan; Bell, Eric F.; Stanimirović, Snežana; Putman, Mary; Majewski, Steven R.; Simpson, Caroline E.; Jütte, Eva; Oosterloo, Tom A.; Burton, W. Butler (2013). "Evidence for an interaction in the nearest starbursting dwarf irregular galaxy IC 10". The Astrophysical Journal Letters. 779 (2): L15. arXiv:1310.7573 . Bibcode:2013ApJ...779L..15N. doi:10.1088/2041-8205/779/2/L15.
- ^ I. D. Karachentsev (2005). "The Local Group and Other Neighboring Galaxy Groups". Astronomical Journal. 129 (1): 178-188. arXiv:astro-ph/0410065 . Bibcode:2005AJ....129..178K. doi:10.1086/426368.
- ^ Jenniskens, Peter (September 2012). "Mapping Meteoroid Orbits: New Meteor Showers Discovered". Sky & Telescope: 25.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- The Deep Photographic Guide to the Constellations: Cassiopeia 18 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The clickable Cassiopeia 21 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Star Tales – Cassiopeia 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Yıldızlar |
| ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||
| Yıldız kümeleri |
| ||||||||||||
| Bulutsular |
| ||||||||||||
| Gökadalar |
| ||||||||||||
| |||||||||||||
