Cemil Arif Bey

Cemil Arif Bey (1861, İstanbul – 1926, İstanbul) Muzika-i Hümayun viyolonsel sanatçısı, Osmanlı döneminde plak kaydı yapılan ve yayımlanan ilk Batı müziği virtüözü, ilk Osmanlıca piyano eğitimi kitabının yazarı, besteci.

Yaşamı

Sultan Abdülmecit (1839-1861) döneminde Harem-i Hümayun'da cariyelere müzik dersi veren bestekar Hacı Arif Bey'in öğrencilerinden Çeşmidilber ile evliliğinden doğan ilk çocuğudur. Hacı Arif Bey'i saraydaki görevinden istifa etmek zorunda bırakan evlilik kısa sürmüş ve Çerkez kökenli Çeşmidilber Hanım çocukları Nebiye ile Cemil'i terk ederek evden ayrılmıştı.

Cemil Bey, müzikle iç içe büyüdü. Buna karşın babasının ısrarlı tutumu nedeniyle müzikten uzak durdu. Babasına sağlanan ayrıcalıkla 1872'de Mekteb-i Sultani'ye (Galatasaray Lisesi) yarım burslu kabul edildi. Mezuniyeti sonrasında, müzik yerine finans sektöründe çalışmasını isteyen babasının girişimiyle bir bankada iş buldu.

İşe başlamadan bankacılıktan vazgeçen Cemil Bey, saray orkestrasına katıldı. Hacı Arif Bey, oğlunun kararını saygıyla karşılamakla birlikte müzik çevresine girmesi konusunda özel bir çaba göstermedi. Cemil Bey, bir İtalyan çellistten ders alan genç müzikçi besteci Dikran Çuhacıyan'la armoni çalıştı. Fransızca kitaplardan bilgisini genişletti. Kendi çabasıyla piyano çalmayı öğrendi. Muzika-i Hümayun'da timpanist olarak çalışmaya başladı. Daha sonra çelloya geçti.

Cemil Arif Bey, 1901'de İstanbul'a konser vermek üzere gelen kemancı, besteci Emile Sauret'in rehberliğini üstlenmiş, yakın dost olmuştu. Sauret, virtüözitesinden etkilendiği Cemil Arif için üç eser bestelemişti.

Sultan II. Abdülhamit'in çelloyu sevmesi Cemil Bey'in sarayda itibar kazanmasını sağladı. Orkestranın diğer saygın üyesi, Viyana ve Paris konservatuvarları mezunu kemancı Vondra Bey ile arkadaşlığı sayesinde müzik bilgisini geliştirdi, repertuvarını zenginleştirdi, oda müziğine ilgi duymaya başladı. Sultanın nişan ve ödüllerle sürekli desteklediği iki arkadaş 1890'dan itibaren Pera'da düzenlenen konserlerde yer aldı. Dönemin orkestralarıyla verdikleri konserlerin yanı sıra kendi özel ilgi alanları olan piyanolu üçlüler ve yaylı çalgılar dörtlüleri alanında uzmanlaştılar. Pera'da Fransızca yayımlanan gazetelerde haklarında övgü dolu yazılar yayımlandı. 1895'te orkestra şefi Paul Lange tarafından Osmanlı'nın ilk Filarmoni Derneği kurulduğunda destek veren ikili Konstantiniye Müzik Derneği Orkestrası'nın solistliğini, ayrıca keman ve çello gruplarının da liderliğini üstlendi.

1889 baharında konser vermek üzere İstanbul'a gelen besteci, eğitimci, çellist David Popper'le tanışması Cemil Bey'in virtüözitesini geliştirmesi açısından bir dönüm noktası oldu. Popper'in mihmandarlığını üstlendi. Kentte iki hafta kalan Popper'den ders aldı. Sonraki beş yılda özel çabasıyla öğrendiklerini icrasına uyarladı.

1901'de İstanbul'a konser amacıyla gelen çağın ünlü kemancı ve bestecisi Emile Sauret, mihmandarı Cemil Arif Bey'den etkilenip programını değiştirecek ve 21 gün kentte kalacaktı. Bu dönemde Pera'da düzenlenen konserlerde, özel buluşmalarda Cemil Bey'i dinleyen virtüöz çok etkilendi. Cemil Bey'in ölümünden beş yıl sonra Mahmut Ragıp Gazimihal'in Milli Mecmua'da (1 Şubat 1931, s. 132-135) yayımlanan yazısında belirttiğine göre, Sauret “Bütün dünyayı dolaştım, seninki gibi arşe görmedim. Müsade et senin için bir kaç morso yazacağım” dedi. Genç sanatçıya yeteneğini değerlendirmek üzere yurtdışına çıkmasını tavsiye etti. Ancak Cemil Arif Bey bu öneriyi dikkate almadı. Sauret'nin Cemil Bey'e ithaf ettiği üç eser Bote-G.Bock Edition tarafından yayımlandı.

Üstün yetenekleri, alçak gönüllü kişilikleri nedeniyle saray ve müzik çevrelerinden takdir alan Vondra Bey ve Cemil Bey'in arkadaşlıklarını pekiştiren unsurlardan biri de yemekli dost toplantılarına olan merakları ve alkol konusundaki zaaflarıydı. Vondra Bey'in 1902'de siroz hastalığına yakalanıp 1904'te, 37 yaşında, vefat etmesi Cemil Bey'i sarstı. Konserlerine uzun süre ara verdi. Ardından Muzika-i Hümayun'un saraydaki okulunda yürüttüğü yaylı çalgılar bölümü öğretmenliği görevinden ayrıldı. 1889'dan itibaren dört kez Mecidi, birer kez Osmani ve liyakat nişanıyla ödüllendirildiği saray orkestrasından Kaymakam rütbesiyle emekli oldu. 1910'da konser sahnelerinden tamamen çekildi.

Plak kaydı ve kitabı

Cemil Arif Bey, Osmanlı döneminde ilk ticari plak kaydı yapan ve plağı yayımlanan klasik Batı müziği virtüözüydü. 1910'da Favorite firmasından üç plağı yayımlandı. Solo viyolonselle kaydettiği plaklarda Robert Schumann, Benjamin Godard, Adolf Jensen, H. Rabaud, Rimski Korsakov ve Camille Saint-Saens'ın eserlerini seslendirdi.

Beste de yapan Cemil Arif Bey'in öğrencisine ithaf ettiği keman ve piyano için “Reveries” adlı eserinin notası İstanbul'da basıldı. Adolphe-Claire Le Carpentier'nin eserinden uyarladığı Piyano Muallimi adlı 52 sayfalık Osmanlıca – Fransızca metod 1894'te piyasaya çıktı. Alanındaki ilk Osmanlıca kitap olan bu eser Malumat ve Servet-i Fünun dergilerinde yayımlanan tanıtım yazılarında övgüyle karşılandı.

Cemil Arif Bey, 65 yaşında, alkolizme bağlı vücut tahribatı sonucunda hayata veda etti. İki oğlundan Arif Cemil Denker, Teşkilat-ı Mahsusa'da görev yaptı. Abdülhalik ise babasından aldığı çello dersleriyle müziğe yöneldi. Meslek olarak muhasebeciliği seçti. Bu arada Edgar Manas, Harutyun Sinanyan, Ferhunde Erkin gibi tanınmış isimlerle oda müziği konserlerine katıldı. Albert Lavignac'ın kitabını Musiki Terbiyesi ismiyle tercüme etti.