Cemil Filmer
Cemil Filmer | |
|---|---|
| Doğum | 1895 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğy |
| Ölüm | 1 Ocak 1990 Türiye Cumhuriyeti |
| Diğer ad(lar)ı | Ahmet Şükrü Bey, Fatma Hidayet Hanım |
| Meslek | Film yapımcısı |
| Tanınma nedeni | Türk sinemasında film işletmeciliği ve film yapımcılığındaki öncü rolü. |
| Evlilik | Sabahat Filmer |
| Çocuk(lar) | Metin Filmer, İlham Filmer |
Cemil Filmer (1895, İstanbul- 1 Ocak 1990), Türk kameraman, sinema işletmecisi, film yapımcısı.
Türkiye'nin ilk film yapımcılarından birisi idi. 65 yıl sinema sektöründe çalıştı. 30'un üstünde sinema salonu işletti.
I. Dünya Savaşı sonrasında Türk sinemasının ilk "konulu filmleri"ni çekenlerden birisi; Sultanahmet Mitingi’nde Halide Edib'in nutkunu filme alan kişidir. Lale Film Şirketini ve Lale Film Stüdyosunu kurmuştur.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ailesi, eğitimi, gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]1895 yılında İstanbul’da doğdu. Babası, Sultan Abdülhamid'in Süvari Muhafız Alay Komutanı Ahmet Şükrü Bey; annesi, Fatma Hidayet Hanım'dır. Askerî okullarda öğrenim gördü. Lise son sınıfta iken Balkan Harbi başlayınca subay olarak orduda göreve başladı. Geçirdiği zatürre sebebiyle askerlik mesleğinden yedeğe ayrılmak zorunda kaldı.
Kısa bir süre Kısm-ı Siyasi I. Şube Müdürlüğü’nde çalıştı ama İttihat ve Terakki'ye katılmak istemediği için bu işi bıraktı; ardından bir süre İstanbul Bankası'nda çalıştı. Evleri yanınca Edirne'ye gitti, bir kırtasiye dükkanı açtı. I. Dünya Savaşı başlayınca Filistin cephesine gönderildi.
Ordudaki görevi sırasında sinema ile tanıştı. Fotoğraf çekme becerisi nedeniyle Fahrettin Altay Paşa’nın emriyle savaşın sonuna doru Adana'dan İstanbul'a getirildi ve Ordu Film Merkezinde görev yapmaya başladı.[1] 1915'te kurulan Ordu Film Merkezi'nin başkanı Fuad Bey idi. Ondan eldeki imkanlarla film çekmeyi ve göstermeyi öğrendi. Enver Paşa'nın isteği üzerine Kozlu'daki linyit ocaklarını ve oradaki alayın faaliyetlerini görüntüledi. Bu filmden sonra çeşitli tören ve geçitlerin ya da nüfuzlu ailelerin günlük yaşayışlarının filmlerini çekti. Savaştan sonra Sinema Dairesi'nin işlevi bitince işsiz kaldı ve çok sıkıntı çekti.[2]
İşgal yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ordu Sinema-Film Merkezi, savaştan sonra İtilaf devletlerine teslim etmemek için elindeki tüm sinema cihazlarını Malul Gaziler Cemiyeti'ne nakletmişti.[3] Cemil Bey, aylarca işsiz kaldıktan sonra bu cemiyette muhasebeci kadrosu ile işe girdi. Cemiyet, masraflarını çıkarmak için Yusuf Ziya Ortaç’ın "Binnaz" adlı eserinden uyarlanan, Ahmet Fehim'in yönettiği Binnaz filmini, ardından Hüseyin Rahmi Bey’in "Mürebbiye eserinden uyarlanan Mürebbiye filmini çekti. Bu filmlerin iç sahnelerinin çekimini Uzkınay, dış sahnelerin çekimini Cemil Bey yaptı.[3] Bu çekimler esnasında ileride eşi olacak üniversite öğrencisi Sabahat Hanım'la tanıştı. 1919’da Sultanahmet mitinglerini görüntüledi. Halide Edip’in ünlü konuşmasının çekimini Sultanahmet Camii'nin bir minaresinin şerefesine çıkarak yaptı.
Cemil Bey, Malul Gaziler Cemiyeti için film çekimi yaparken, bir yandan da Üsküdar Doğancılar’da bir bahçe sinemasında makinistlik yapmaktaydı.[1] Bu arada Kamil Bey isminde birinin kurduğu ancak iş yapmayan Kuşdili Sineması'nı işletme teklifi aldı. 2-3 ay boyunca işlettiği bu sinemada ilk sinema salonu işletme deneyimimi kazandı.[4] Bu sinema, kısa süre sonra işgal kuvvetleri tarafından boşaltılıp ahır yapıldı.[1]
İşgal günlerinde Cemial Bey nişanlısı Sabahat Hanım ile, Sabahat Hanım'ın annesi Bergüzar Hanım'ın Akaretler'deki evinde nikahlandı ve birlikte orada yaşamaya başladı. Yan tarafta oturan Mustafa Kemal’in annesi Zübeyde Hanım ile komşu oldu.[4]
İşgal günlerinde İstanbul'da sinema açma hayalini gerçekleştiremedi. Bir süre Sirkeci’deki Kemal Bey Sinemasında operatör olarak çalıştı; ailenin geçimini sağlamak için evlere elektrik tesisatı döşemek, pazarda sebze satmak gibi işler yaptı.[4] Bu günlerde oğlu Metin dünyaya geldi.[1] Cemil Bey, 1922'de cepheye gidip İzmit'te dönemin bazı İstanbul gazetelerinin başyazar ve yazar konumundaki gazetecilerle yaptığı basın toplantısını görüntüledi.
İzmir'de sinema işletmeciliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Cemil Bey, İzmir'in işgalden kurtuluşundan sonra orada film göstermek üzere İzmir'e taşındı. İlk olarak "Binnaz” ile "Mürebbiye" fimlerinin birer kopyasını ve Refet Paşa’nın İstanbul’a girişi filmini İzmir'de Asri Sinema'da gösterdi. Daha sonra kendisi bir sinema kiralayıp Sinema Ankara adını verdi. Sinemayı eşi Sabahat Hanım ile birlikte işletti.
İzmir'de başka sinemalarda kiralayarak işlerini büyüten Cemil Bey, kardeşi ile Cemil-Tevfik Kardeşler Şirketi'ni kurdu. "Lale" adını verdikleri bir bahçe sineması da kurdular ve bundan sonra müessesenin sembolü lale oldu.[5] 1923'te oğlu İlham doğdu. Cemil Bey, işlettiği Ankara-Tan sinemasını bir süre sonra satın aldı. Bu, onun sahibi olduğu ilk sinema idi.
İzmir'de sinemacılık yaptığı günlerde şehre gelen ve Uşakizâde Muammer Bey'in Göztepe'deki köşkünde kalan Mustafa Kemal için köşkün bahçesine perde kurarak Halide Edib ile birlikte cephe teftişleri sırasında çekilmiş filmleri gösterdi. Ardından cephe filmlerinin geri kalanın göstermek için Ankara Sineması'nda özel bir gösterim düzenleyerek Mustafa Kemal'i davet etti. Bu gösterimde, Mustafa Kemal Paşa'nın isteği üzerine kadınlar da salona alındı; Türkiye'de sinemada kadınlarla erkeklerin birlikte film izlediği ilk sinema gösterimi gerçekleşti.[6][7]
Lale Sinemasının açılışı ve büyüme yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Cemil Bey, İzmir'de işlerini büyüttükten sonra film ithali ve İstanbul'da işletmecilik yapmak üzere o zamanlar sinema piyasanının merkezi Karaköy'de bir oda tuttu; Viyana'dan filmler getirdi. Ağabeyinin işletmesi için Paris'te bir sinema aldı.[6] İstanbul'da Mecidiyeköy'de bir köşk yaptırdı ve ailesi ile oraya yerleşti. İstiklal Caddesi'nde Karaköy Börekçisi Hüseyin Efendi'nin eski bir köşkün yerine inşa ettiği binada Lale Sineması'nı açtı. Tino Rossi’nin "Aşk Şarkısı" filmi ile açılış yaptı.[8] Cemil Bey, bazı küçük filmler çekmek üzere Kemal Film ve Özen Film'le birlikte Marmara Film Stüdyosu'nu kurdu. Stüdyoda Cezmi Ar gibi pek çok operatör, teknisyen yetişti.
Lale Film
[değiştir | kaynağı değiştir]Cemil Filmer, 1951'de eşi Sabahat Filmer ile İstanbul'da Lale Film'i kurdu. Lale Film, ailenin Mecidiyeköy'de köşk ve arazisinin yerinde bir stüdyo kurdu. Ailenin büyük oğlu Metin Filmer Lale Film Şirketi'nde İlham Filmer ise Lale Stüdyosu'nda çalıştı. Çektikleri ile film, Esat Mahmut Karakurt'un aynı adlı romanından uyarlanan Allaha Ismarladık idi. Bu filmin başarısı üzerine çoğu edebiyat eserlerinden uyarlanan filmler çekmeye devam ettiler. “Allahaısmarladık”tan sonra sansasyon yaratan ve çok başarılı olan bir film de Nilgün'dür.
Lale Film Stüdyosu, 1979'da uzun zamandır stüdyoda çalışan Necip Sarıcı'ya devredildi. Filmerler 1981 yılı itibarıyla tüm şirketlerin tasviye etti.
Site ve Kent Sinemaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Karşısına Fitaş Sineması ile Dünya Sinemasını açılması ile Lale Sineması'nın iş yapamaz duruma düşmesi üzerine Cemil Bey Lale Sineması'nı bıraktı, Şişli'de Site Sinemasının işletmesini aldı. Karşısına inşa edilen han içinde ise Kent Sinemasını açtı. Site'yi yirmi beş, Kent'i on iki yıl çalıştırdı.[9]
Hatıraları
[değiştir | kaynağı değiştir]Filmer, Türk sinemasının tarihini anlatan Hatıralar, Türk Sinemasında 65 Yıl adlı kitabını 1984'te yayımlamıştır.[10]
Önemli filmleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Mutlu, İlker (Aralık 2021). "Bir Dönemi Unsurlarına Ayırmak 2- Filmerler" (PDF). Sekans. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Kara, Mesut (28 Ağustos 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (2)". Evrensel. 28 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Kara, Mesut (4 Eylül 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (3)". Evrensel. 4 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Kara, Mesut (11 Eylül 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (4)". Evrensel. 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kara, Mesut (18 Eylül 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (5)". Evrensel. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Kara, Mesut (25 Eylül 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (6)". Evrensel. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Acar, Derya Genç (25 Kasım 2021). "ATATÜRK VE SİNEMA: TÜRK SİNEMASINDA ATATÜRK FİLMLERİ". Atatürk Yolu Dergisi (69): 285-309. doi:10.46955/ankuayd.1028396. ISSN 1303-5290.
- ^ Kara, Mesut (2 Ekim 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (7)". Evrensel. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kara, Mesut (9 Ekim 2022). "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (8)". Evrensel. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Apad, Burhan (14 Ağustos 1984). "Eski İstanbul Sinemaları 1" (PDF). 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.