Sabahat Filmer
Sabahat Filmer | |
|---|---|
| Diğer ad(lar)ı | Sabiha Hakkı, Sabahat Hüsameddin |
| Meslek | Film yapımcısı |
| Tanınma nedeni | Türkiye'de sinema endüstrisinde ve kadınların kamusal alanda görünürlüğü konusunda öncülüğü |
| Evlilik | Cemil Filmer |
| Çocuk(lar) | İlham Filmer |
| Aile | Mübeccel Argun (kardeşi) |
Sabahat Hüsamettin Filmer, Türk film yapımcısı.
Türkiye'de sinema sektörünün öncülerindendir. Sinemayla olan ilişkisi 1919'da İstanbul'un işgali sırasında başladı. Milli Mücadele sırasında propaganda filmlerinin üretimine ve gösterimine katkı verdi. Sinema salonu işletmeciliğinde ve film yapımcılığında ve aktif bir figür idi. 1951'de eşi Cemil Filmer ile birlikte Lale Film'i kuran Sabahat Hanım, film yapımcısı olmasının yanı sıra şirketin başkanı ve dublaj sorumlusu olarak çalıştı ve film endüstrisinde "Hanımefendi" lakabı ile anıldı.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ailesi ve gençliği, işgal yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası komutan Hüsamettin Bey, annesi Bergüzar Hanım'dır.[1] Doğum tarihi hakkında kesin bilgi yoktur.[2] 1898-1991 yıllarında yaşadığı sinema alanyazınında genel kabul gören bir bilgidir.[3] 23. Tümen Kurmay Başkanı Hüsamettin Bey, Rus sınırında görev yaptığı günlerde vefat edince annesi Bergüzar Hanım, kızları Melahat, Sabahat ve Mübeccel ile İstanbul'a taşınmış ve Beşiktaş'ın Akaretler semtine yerleşmişti. Yaşadıkları ev, Mustafa Kemal Paşa'nın annesi Zübeyde Hanım'ın oturduğu evin hemen yanındaki evdir.[4]
Sabahat Hanım, Şehzadebaşı’nda Numune mektebini bitirdi ve öğrenimine Darülmuallimat’ta devam etti. Halide Edip Hanım'ın öğrencisi oldu ve asistanlığını yaptı. Öğrencilik yıllarında Ordu Film Merkezi'nde staj yaptı.[5] Merkez, o sırada savaş cephelerinde haber ve propaganda filmleri, İstanbul’da da uzun kurmaca filmler çekmekteydi.[1] Sabahat Hanım bu filmlerin gösterilmesinde, sunumasında ve üretilmesinde katkı verdi.[1] Anılarında, Mustafa Kemal Paşa'nın diğer askerlerle birlikte Ordu Film Merkezi’ne film seyretmeye geldiğini, onu ve diğer kadın arkadaşlarının millî mücadeledeki ve sinemacılıktaki rolünü takdir ettiğini aktarmıştır.[3]
I. Dünya Savaşı sırasında Hilâl-i Ahmer'de hemşirelik yapan Sabahat Hanım, 1918'de Asri Kadınlar Cemiyeti'nin kurucularından birisi oldu.[6] Ordu Film Merkezi, savaş gazilerine yardım eden cemiyetin bir buluşma yeri haline geldi. Kendi ifadesi ile "seküler bir Türk milliyetçisi ve Asrî Kadınlar Cemiyeti'nin girişken bir üyesi" [1] olan Sabahat Hanım, cemiyetin diğer üyeleri ile birlikte İstanbul halkını, İzmir'i işgal eden İtilaf güçlerine karşı direnişe çağıran mitingler düzenledi, 20 Mayıs 1919 tarihinde ise Üsküdar’daki mitingde konuşmacı olarak yer aldı.[7]
Darülmuallim'den mezun olduktan sonra Çanakkale’de açılan bir kız lisesine atandı. Ancak itilaf orduları Çanakkale’ye yaklaştığı ve yerli halkın şehri boşaltmasına karar verildiği için bu görevi çok kısa sürdü. Ordu Film Merkezi’nin stüdyosunda artık kısa filmlerin yanı sıra "mevzulu uzun filmlerin" çekileceğini öğrenince Sabahat Hanım film sektörüne geri döndü. 1919'da Binnaz ve Mürebbiye filmlerinin çekimine katkı verdi.
İstanbul mitinglerini kameraya çeken kameraya çeken Cemil Bey ile Binnaz ve Mürebbiye filmlerinin çekimi sırasında tanıştı. Aynı yıl "Kadın Kalbi" ve "Zehirli Kudret" adlı kısa hikayeleri yayımlandı. 1920 senesinde, kendisine yeniden Çanakkale’de öğretmenlik teklifi geldi ancak bu teklifi reddetti.
"Beraberce daha güçlü ve daha başarılı çalışacağına inandığı" Cemil Bey ile evlendi. 1923'te "İlham" adını verdiği oğlu doğdu. Millî Mücadele sırasında eşi Cemil Bey İzmit cephesine giderek Atatürk’ün başta Halide Edip olmak üzere gazeteci ve yazarlarla buluşmasını kayda aldı. Sabahat Hanım, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin kazanılması ve İzmir’in kurtuluşunun ardından 1922'de propaganda filmlerinin yıkanması ve gösterimleri için İstanbul'da eşiyle birlikte çalıştı.[1]
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1923'te İzmir’in düşman işgalinden kurtulmasından sonra, şehirde sinema salonlarının filmsizlik nedeniyle iş yapamadığını öğrenince İzmir'e gidip Cemil Bey ile birlikte Lale Bahçesi adlı bir açık hava sineması açtı.[8] Sabahat Hanım anılarında, İzmir’de Mustafa Kemal Paşa için 1923 senesinde düzenledikleri özel film gösterisinin Müslüman kadınların erkeklerle bir arada oturduğu ilk film gösterimi olduğunu anlatmıştır.[1] İzmir'de gösterecekleri filmleri bulma ve film şeritlerini İstanbul'dan İzmir'e getirme görevini Sabahat Hanım üstlendi. Çok yanıcı bir madde olan nitrat içeren film şeritlerini mayın döşeli denizde ve savaş gemileri arasında seyahat ederek özel korunan bavullar içinde taşıdı. İstanbul'da Ordu Film Merkezi'yle çalışmaya da devam etti.
Cumhuriyetin ilanını takip eden sene tekrar İstanbul'a taşındı. İstanbul ve İzmir'de başka sinema salonları da açan çift, İzmir'deki sinemaları uzaktan idare etti. Sabahat Hanım, Paris, Viyana, Londra ve Mısır’daki film şirketleriyle ilişkiler kurdu. Bu yıllarda kendisine milletvekilliği teklif edildi ancak reddetti.[1] Eski hocası Halide Edip Adıvar ile bu dönemde yakınlaştı.[5] Soyadı Kanunu çıktığında Cemil Bey ile birlikte "Film adamı" anlamında "Filmer" soyadını aldı.
Lale Film
[değiştir | kaynağı değiştir]1951'de Filmer çifti, Sabahat Hanım'ın başkanlığında Lale Film adlı kendi stüdyolarını kurdu. Sabahat Filmer, şirketin %51’lik hissesinin sahibi idi. Kadınların stüdyo şefi, çevirmen, dublaj müdürü, kurgucu ve temizlikçi olarak çalıştığı Lale Film, "kadınların idaresindeki stüdyo" olarak anıldı.[1] Sabahat Filmer, film yapımcılığının yanı sıra dublaj sorumlusu ve şirket başkanı idi. Senaryolar yazdığı bilinmektedir ancak şimdilik senaryosunu yazdığı filmlere ulaşılamamıştır.[1]
Sabahat Filmer, 1964 senesinde, Türkiye'deki Stüdyo Sahipleri Cemiyeti'nin temsilcisi oldu ve o yıl sinema çalışanlarının toplu sözleşme taleplerini kabul etti.[1] Bir kaç yıl sonra şirketin başına oğlu İlham Filmer’i getirdi. Filmer'ler 1979'da şirketi dublaj yöneticiliği yapan Necip Sarıcı'ya sattılar.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Eşi Cemil Filmer 1 Ocak 1990'da vefat etti. Sabahat Hanım'ın ölüm tarihine ilişkin kesin bir bilgi yoktur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j Balan, Canan (15 Aralık 2022). "Sabahat Filmer ve Binnaz Filmi: Sinemasal Bir Palimpsestte Gerçek, Kurmaca ve Kadınların Eylemliliği". Fe Dergi. 14 (2): 103-116. doi:10.46655/federgi.1129361. ISSN 1309-128X.
- ^ "Dönüşen İstanbul'un Öncü Kadın Sinemacısı Sabahat Filmer". 5Harfliler.com. 12 Mart 2018. 18 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ a b Ülkü, Onur (2 Nisan 2025). "Sabahat Filmer: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Sinemanın Öncü Kadını". Üçüncü Sinema. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ "Bir Cumhuriyet İnsanı Olarak Mübeccel Argun Tek". Socrates Dergi. 1 Temmuz 2020. 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ a b Uygun, Gökçe (28 Aralık 2022). "Filmci çift: Filmer'ler...| Haberler". Gazete Kadıköy. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ Özdemir, Nuray (29 Haziran 2021). "Mütareke Döneminde Asri Kadın Cemiyeti'nin Faaliyetleri". Recent Period Turkish Studies (39): 107-133. ISSN 1304-9720.
- ^ Gümüş, Gizem (2020). "Latife Bekir Çeyrekbaşı'nın hayatı ve faaliyetleri". İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ Kara, Mesut. "Türkiye'de sinemayı sinema yapanlar: Cemil Filmer (5) - Mesut Kara". Evrensel. 2 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- Ek okuma
- Burçak Evren (2010). Türk Sinemasında Kadın Yönetmenler Sözlüğü. Ankara, Türkiye: Dünya Kitle İletişimi Araştırma Vakfı. s. 26. ISBN 978-605-61233-0-6.