Cerehor

Cerehor, cerihor ya da serahor (Osmanlıca: جراخور), Selçuklular'da ve özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nda belli bir ücret karşılığında geçici olarak geri hizmette kullanılan askerlerdir. Ortaya nasıl çıktığı ve teşkilatı ile ilgili kesin bir bilgi yoktur. II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ve Muînüddin Süleyman'ın bu paralı askerlerden faydalandıkları bilinmektedir. Cerehorlar Osmanlılarda genellikle kale tamiratı, yol ve köprü yapımı, maden ocakları ve gemilerde kürek çekme gibi geri hizmet işlerinde kullanılmıştır. Bunun yanında savaşlarda top, asker, mehterhane cephanesi ve buna benzer malzemelerin ikmalini sağladıkları da bilinmektedir. Hizmetleri zamanla; az ücretle çalışan tarım işçiliğine dönmüş olan cerehorlara 18. yüzyıldan sonra pek rastlanmamıştır.

Ortaya çıkışı ve görev tanımı

Cerehorların nasıl ortaya çıktığıyla ilgili kesin bir bilgi yoktur. İbn Bîbî'de ecr-hōr, cirâhōr ve icrâhōr gibi adlar ile tanımlanan bu grup; 1243'te Moğollar'a karşı II. Gıyâseddin Keyhüsrev tarafından ve IV. Kılıç Arslan ile mücadelesinde Muînüddin Süleyman tarafından kullanılmıştır. Osmanlı ordusunun cerehorlardan faydalandığı ilk tarihler ise tahminen Orhan Gazi ya da ondan biraz sonraki tarihlere denk gelmektedir. 1402 yılında Ankara Muharebesi'nde Timur'un ordusuyla karşılaşan Osmanlı ordusunda, Çandarlı Ali Paşa tarafından Rumeli ve Anadolu'dan toplanan cerehorların yer aldıkları bilinmektedir. II. Murad döneminde de düzenli Osmanlı birliklerine cerehorlar takviye edilmiştir. Yeniçeri Ocağı'nın kurulmasıyla birlikte garib, azab ve canbazan birimleri gibi eyalet askerleri sınıfına dahil edilmiştir. Gönüllülük esasına göre toplanan cerehorlar bunun tersi şekilde zorla da toplanabilmekteydi. Firar olaylarını engellemek amacıyla her cerehora bir kefil kişi tayin edilmiştir. Ortaya çıkışlarından sonraki dönemlerde genellikle kale tamiri, yol yapımı ve maden ocakları gibi alanlarda değerlendirilen cerehorlar avârız vergisinden muaf tutulmak karşılığı da çalıştırılmaktaydı.

16. yüzyılda cerehorlar günlük 4 akçe yevmiye karşılığında çalıştırılmaktaydı. 1509'da İstanbul'da meydana gelen depremde yıkılan yerlerin tamiratı için Anadolu'dan 37.000 ve Rumeli'den 29.000 cerehor çalıştırılmıştır. 17. yüzyıla ait Osmanlı belgelerinde ise cerehorlar; seferlerde yol açmak, kale yapmak ve tamir etmek, bataklıkları temizlemek, siper kazmak, ordu cephanesini nakletmek ve gemi yapımında görev almak gibi çeşitli işlerde kullanılmışlardır. Cerehorların toplanması, ilgili bölgede görev yapan başta kadı olmak üzere çeşitli kişilerin sorumluluğundaydı.

Zamanla görev tanımları az ücret karşılığında tarım ya da yapı işçiliğine dönüşen cerehorlara 18. yüzyıldan sonra pek rastlanmamıştır.

Kaynakça

Özel

Genel

• Çolak, Kamil (2018). "RUSÇUK VE ÇEVRESİNDE CEREHORLAR (1694-1698)". Akademik İncelemeler Dergisi. 13 (1). ss. 369-390. 
• Özcan, Abdülkadir (1993). Cerehor - جراخور (PDF). 7. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi. 
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. I (3 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN 975-16-0056-1.