Osmanlı tayyare bölükleri

Osmanlı Tayyare Bölükleri
Osmanlı Tayyare Bölükleri
Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği
	Osmanlı Tayyare Bölükleri nişanı
Kuruluş	3 Haziran 1909; 1 Haziran 1911 (Osmanlı Tayyare Komisyonu);
Dağılması	1922
Ülke	Osmanlı İmparatorluğu
Bağlılık	Harbiye Nezâreti
Tipi	Hava Kuvvetleri
Görevi	Hava sahası
Büyüklük	90 uçak (1916)
Osmanlı Ordusu	Yeşilköy Hava Meydanı
Ardıl	Türk Silahlı Kuvvetleri
Savaşları	Türk-İtalyan Savaşı (1911); Birinci Balkan Savaşı; İkinci Balkan Savaşı; Birinci Dünya Savaşı;
Komutanlar
Komutan	Osmanlı Padişahı
Nişanlar
Kimlik; sembolü
Madalyon
Kimlik; sembolü
Kimlik; sembolü

Osmanlı tayyare bölükleri,^{[dn 1]} Osmanlı İmparatorluğu'nun kara ve deniz kuvvetlerine ait askerî hava bölükleridir. Osmanlı askerî havacılığının tarihi 3 Haziran 1909^[1] veya Temmuz 1911'e kadar uzanmaktadır.^[2]^[3] Türk Hava Kuvvetleri, Yüzbaşı Fesa Bey (Evrensev) ve Mülazım-ı Evvel Yusuf Kenan Bey'in 1911'de uçuş eğitimi için Fransa'ya gönderilmesini askerî havacılığının başlangıcı sayarak, 2011 yılında havacılığın 100. yıldönümünü kutladı.^[4]

Havacılık Komisyonu

Dönemin Padişahı II. Abdülhamid’in talimatlarıyla Osmanlı askeri bürokrasisi, 1880’li yıllardan itibaren havacılık eylemlerine yönelik bilgi toplamaktaydı. Bu çalışmalarla Osmanlı ordusunda havadan bomba atan bir balon teşkilatı kurulması da düşünülmüştü. Avrupa’da havacılıkla ilgili her gelişme raporlanarak Sultan II. Abdülhamid’e sunuluyordu. Bu çerçevede Fransız baloncu Barbout’a bir balon siparişi de verilmişti. “Osmanlı Balonu” ismi verilen bu balon sarı renkliydi ve 1200 m³lük bir hacme sahipti. Ancak üretilip İstanbul'a gelene kadar II. Abdülhamid tahttan indirildi; hayata geçirmeyi düşündüğü bütün projeler de rafa kaldırılmış oldu. Osmanlı ordusunda kullanılmak üzere İstanbul'a getirtilen Osmanlı Balonu, 28 Mayıs 1909 günü Taksim Topçu Kışlası önünde şişirilerek ilk uçuşunu gerçekleştirmiştir.^[5]^[6] Balona binenler bir süre İstanbul gökyüzünde süzüldüler ve Üsküdar'a iniş yaptılar. Aralarında balonu üreten Barbout da vardı. 3 Haziran 1909'da Paris'teki Uluslararası Havacılık Konferansı'na iki Osmanlı pilotunu göndermesiyle Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî havacılığının resmi olarak ilk adımı atıldı.^[1] Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa tarafından temelleri atılan Osmanlı askerî havacılığı, 1911 yılında Fen Kıtaları Müstahkem Genel Müfettişliği 2. Şubesi bünyesinde Havacılık Komisyonu adıyla faaliyete geçirilmiştir. Havacılık Komisyonu'nun temellerini Fransa'dan satın alınan biri 25 Beygirlik, biri de 50 Beygirlik iki uçak oluşturmuştur.

Askerî havacılığın başlangıcı

Hava desteğinin önemine şahit olan Osmanlı Devleti kendi askeri hava gücünü oluşturmaya karar vermişti. Bu amaçla, savaş uçuşu eğitimine katılmaları için 1910'un sonlarında Avrupa'ya subaylar gönderildi. Fakat, kötü hayat koşullarından dolayı program iptal edildi ve subaylar 1911 ilkbaharında İstanbul'a döndüler. Zamanın Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa askeri havacılık fikrini desteklemeye devam etti ve 1911'de yapılan denemelerde en yüksek manevra punlarını alan subaylar olan Yüzbaşı Fesa Bey ve Mülazım-ı Evvel Yusuf Kenan Bey'i daha iyi uçuş eğitimi almaları için Fransa'ya gönderdi.^[4]

1911'in sonlarında Süreyya İlmen, Harbiye Bakanlığı Fen Kıtaları Müstahkem Genel Müfettişliği'ne bağlı Havacılık Komisyonu'nu kurmakla görevlendirildi.

21 Şubat 1912'de Fesa ve Yusuf Kenan uçuş eğitimlerini tamamladılar ve 780. ve 797. Fransız havacılık diplomalarıyla eve döndüler. Aynı yıl, sekiz subay daha Fransa'ya uçuş eğitimine gönderildi.

1911 Trablusgarp Savaşı'nın patlak vermesiyle dünyadaki ilk hava saldırısının fitili de ateşlendi. İtalya, bu savaşta keşif ve bombalama uçuşu yapmak üzere getirdiği uçaklarını kullanmıştı.

Dünyanın ilk hava harekâtına sahne olan bu savaşta, Osmanlı ordusu hiçbir şekilde uçak ve balon kullanamadı.

Balkan Savaşları

1912 yılında ise başlayan Balkan Savaşlarında, Deperdussin, Bleriot, Harlan ve Mars tipi uçaklarla Osmanlı tayyare bölükleri kendini mümkün olduğunca göstermiştir.

İstanbul-Kahire Seferi

Balkan Savaşının acı hatıralarını silmek ve Türk Havacılığını tanıtmak için Harbiye Nazırı Enver Paşa, iki tayyarelik bir filonun Kahire'ye gitmesini kararlaştırdı. Bu yolculuğa Bleriot marka “Muavenet-i Milliye” uçağıyla, Deperdussine marka “Prens Celaleddin” uçağı katılmıştır. İstanbul'dan hareketle Eskişehir, Afyon, Konya, Ulukışla, Adana, Halep, Humus, Beyrut, Şam, Kudüs, El-Ariş, Port-Said, Kahire ve İskenderiye'den oluşan toplam 25 saat ve 2515 km'lik bir güzergâh üzerinden yürütülecekti. Seyahat 8 Şubat 1914'te İstanbul Yeşilköy'den başlamıştır. Törene Enver, Talat ve Cemal Paşalar katılmıştır. Şam'a ulaşan Fethi Bey ve Rasıt Sadık Bey, Kudüs'e gitmek için 27 Şubat'ta Şam'dan havalanmışsa da, bir süre sonra uçakları Taberiye Gölü yakınlarında düşmüştür. Bu uçuşu tamamlamak için üç sefer daha gerçekleştirilmiştir.^[7]^[8]

Uçuş	Mürettebat	Uçak tipi	Uçak adı
1	Pilot Fethi (Şehit – 27 Şubat 1914) Rasıt Sadık (Şehit – 27 Şubat 1914)	Bleriot	Muavenet-i Milliye
2	Pilot Nuri (Şehit – 11 Mart 1914) Rasıt İsmail Hakkı	Deperdussin	Şehzade Celaleddin
3	Pilot Salim (İlkuçan) Rasıt Kemal Bey	Bleriot	Ertuğrul
4	Pilot Salim (İlkuçan) Rasıt Kemal Bey	Bleriot	Edremit

Birinci Dünya Savaşı

I. Dünya Savaşı döneminde, müttefik olunan Almanya'dan gizlice getirilen uçaklar ve düşmandan ele geçirilen uçaklar kullanıldı. Savaşın pek çok döneminde hava harekâtı yetersizliklerden ötürü kısıtlandı, ancak yine de kayda değer uçuşlar yapıldı.

Dört yıl süren savaştan sonra imzalanan antlaşmayla ordu dağıtıldı. Tayyare bölükleri lağvedildi. Kurtuluş Savaşının hazırlık evresinde, Birinci Dünya Savaşından kalma uçaklar onarılmaya başlandı. İtalya'dan satın alınan Spad 13 tipi birkaç uçakla da yeniden birlikler oluşturuldu ve sevkiyatlar başladı.

Galeri

Yeşilköy Havaalanı 1911
Fesa Bey (Evrensev)
Balkan Harbinde Osmanlı tayyarecileri, 1912.
Yüzbaşı Fethi, Üsteğmen Nuri, Üsteğmen Sadık'ın Şam'da, Emevi Camii'nin avlusunda Selahaddin Eyyubi'nin türbesi yanında bulunan mezarları
Süveyş Kanalı boyunca keşif gezisi yapan Türk tayyareleri, Hans R. Schulze, Resimli Dünya Savaşı Tarihi 1914
Düşürülmüş bir Osmanlı tayyaresi, Şubat 1914
Sadık Bey, İsmail Hakkı Bey, Fethi Bey ve Nuri Bey. Arkalarında Blériot XI/B uçağı]]

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Osmanlı tayyare bölükleri ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Notlar

^ Türkiye'deki çağdaş kaynaklarında bazen bariz abartma olan "Osmanlı Hava Kuvvetleri" terimi kullanılmaktadır. (Edward J. Erickson'a göre, Edward J. Erickson, Ordered To Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, "Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons", ISBN 0-313-31516-7, p. 227.)

Kaynakça

^ ^a ^b Hamit Palabiyik, Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age, USAK Books, 2008, ISBN 978-605-4030-01-9, p. 85.
^ "Story of Turkish Aviation in 'Turkey in the First World War' website". 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012.
^ "Founding", Turkish Air Force official website 7 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ ^a ^b ""Türk Hava Kuvvetleri 100 Yaşında", Türk Hava Kuvvetleri resmî websitesi". 26 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012.
^ "İstanbul Semalarında Süzülen İlk Balon ve Uçaklar – Derin Tarih". Derin Tarih. 4 Aralık 2020.
^ Servet-i Fünûn gazetesi, 3 Haziran 1909
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2014.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ekim 2014.

[1] Türkiye'deki çağdaş kaynaklarında bazen bariz abartma olan "Osmanlı Hava Kuvvetleri" terimi kullanılmaktadır. (Edward J. Erickson'a göre, Edward J. Erickson, Ordered To Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, "Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons", ISBN 0-313-31516-7, p. 227.)

[Parabiyik-2] Hamit Palabiyik, Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age, USAK Books, 2008, ISBN 978-605-4030-01-9, p. 85.

[3] "Story of Turkish Aviation in 'Turkey in the First World War' website". 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012.

[4] "Founding", Turkish Air Force official website 7 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[100_Yaşında-5] ""Türk Hava Kuvvetleri 100 Yaşında", Türk Hava Kuvvetleri resmî websitesi". 26 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012.

[6] "İstanbul Semalarında Süzülen İlk Balon ve Uçaklar – Derin Tarih". Derin Tarih. 4 Aralık 2020.

[7] Servet-i Fünûn gazetesi, 3 Haziran 1909

[8] "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2014.

[9] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ekim 2014.

[dn 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]