Dünya'nın yarımküreleri
Yarımküre, yarım küre, yarıküre ya da yarı küre, Yerküre'nin ekvator vasıtasıyla ikiye bölündüğü farzedildiğinde kuzeyde ve güneyde kalan yarıları ve 0° boylamı ile bölündüğü farzedildiğinde doğuda ve batıda kalan yarılarından her birine verilen isim. Yerküre tam bir küre değil, bir geoit olduğu için Dünya'nın yarımküreleri tam bir geometrik yarımküre değillerdir.
Kuzey yarımküre
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuzey yarımküre, Dünya yatay olarak ikiye bölündüğünde ekvatorun kuzeyinde kalan bölgeye verilen isimdir. Dünya'nın kuzey yarımküresi, ülkelerin çoğunu ve Dünya nüfusunun yaklaşık %90'ını kapsamaktadır.
Yarımkürenin ılıman kesimlerinde (bazen Eylül'ün erken dönemlerinde başlayıp, Mayıs ya da Haziran'da bitse de) kış, 21 Aralık'tan 21 Mart'a kadar sürer. Yaz mevsimi ise 21 Haziran'dan 22 Eylül'e kadar olan dönemi kapsar.
Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu zaman, orbital hareketinin en hızlı olduğu dönemde, Haziran'da gerçekleşir. Teoride kuzey yarımkürede kışlar bu yüzden daha kısa ve güney yarımküredekine nazaran daha şiddetsiz geçer. Fakat pratikte güney yarımkürenin daha geniş olan okyanusların ılıman etkisi olarak mevsimler, her iki kürede de benzer olarak geçer.
Tropik kuşaklar yazları yağmurlu, kışları kuru olarak geçirirler.
Kuzey Kutup Dairesi'nde yazın bazı günler Güneş hiç batmazken kışın bazı günlerinde Güneş hiç doğmaz. Bu gibi dönemlerin örnekleri, Kuzey Kutup Dairesi'nin yakınında kalan bölgeler için günle sınırlı olabilirken Kuzey Kutup Dairesi'nde aylarca sürebilir.
Güney yarımküre
[değiştir | kaynağı değiştir]Güney yarımküre, yerkürenin Ekvator'un güneyinde kalan kısmıdır. Yani 0° paralel ile 90° güney paraleli arasında yer alır. Kuzeyde kalan yarıya da "kuzey yarımküre" denir.
Güney yarımkürenin Kuzey'e göre daha büyük bir oranı sular altında olup daha az kara yüzölçümüne sahiptir. Güney Amerika'nın yarısından fazlası, Afrika kıtasının bir kısmı, Avustralya ve Antarktika kıtalarının tamamı, Asya kıtasında Endonezya'nın bir bölümü güney yarımkürededir. Madagaskar adası, Papua Yeni Gine adası, Yeni Zelanda, Fiji ve birçok Pasifik Adası, bu yarımküredeki ada ülkelerindendir.
Doğu yarımküre
[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu yarımküre, yerküre Greenwich'ten geçen 0° boylamı ile ikiye bölündüğünde doğuda kalan kısmıdır. Jeopolitik anlamda genellikle Avrasya, Afrika ve Avustralya'yı kastetmek amacıyla Eski Dünya tabiri ile eş anlamlı olarak kullanılır.
Batı yarımküre
[değiştir | kaynağı değiştir]Batı yarımküre, yerküre Greenwich'ten geçen 0° boylamı ile ikiye bölündüğünde batıda kalan kısmıdır. Jeopolitik anlamda genellikle Amerika kıtalarını kastetmek amacıyla Yeni Dünya tabiri ile eş anlamlı olarak kullanılır.
İki yarımkürede de bulunan ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıda kuzeyden güneye doğru sayılan bağımsız ülkelerin hem Doğu, hem de Batı yarımkürelerde toprağı vardır:
Danimarka: (Grönland ve Faroe Adaları Batı'da, ana kara Danimarka'sı tamamen Doğu'dadır).
Norveç: (Jan Mayen Adası Batı'da; ana kara Norveç'i tamamen Doğu'dadır).
Birleşik Krallık: Baş meridyen Greenwich, Londra'dan geçer. Ülkenin çoğu Batı Yarım Küre'dedir.
Fransa: Baş meridyen Puynormand'dan (Gironde) geçer. Ülkenin ⅓'ü Batı'dadır. Bunlara Nantes ve Bordeaux gibi şehirlerin yanı sıra Guadeloupe, Martinik ve Fransız Guyanası gibi denizaşırı topraklar da dahildir.
İspanya: Baş meridyen Castellón de la Plana (Comunidad Valenciana) geçer. İspanya'nın çoğu Batı'dadır. Başkent Madrid, Kanarya Adaları ve Akdeniz'deki karasularının güney yarısı bunlara dahildir. Akdeniz'in sadece İspanya, Fas ve Cezayir'deki kısımları Batı Yarım Küre'dedir.
Cezayir: Baş meridyen Stidia'dan geçer. Ülkenin ¼'ü batıdadır. Cezayir'in ikinci büyük şehri Vahran, Batı'da kalır.
Mali: Baş meridyen Gao'dan geçer. Başkent Bamako da dahil Mali'nin çoğu Batı'dadır.
Burkina Faso: Baş meridyen Lalgaye'den geçer. Başkent Ouagadougou da dahil ülkenin çoğu Batı'dadır.
Gana: Baş meridyen Tema'dan geçer. Başken Accra da dahil ülkenin çoğu batıdadır.
Togo: Baş meridyen Tami'den geçer (Savanes).
180. meridyen'le iki yarımküreye bölünen ülkelerse aşağıda listelenmiştir. Bu ülkelerden A.B.D. hariç (Wake Adası, Guam, Kuzey Mariana Adaları) hepsi etraflarında kıvrılan gün değişim çizgisinin tek tarafında yer alır.
Rusya: Sibirya, Rus Uzak Doğusu
ABD: Küçük dış adalar, Aleut Adaları, Kuzey Mariana Adaları, Guam)
Kiribati
Tuvalu
Fiji
Yeni Zelanda: Kermadec ve Chatham Adaları 180. meridyenin doğusundadır.
Bir bağımsız devletin her iki yarımkürede toprağı olduğu hâlde baş meridyen de 180. meridyen de topraklarından geçmez:
Hollanda: Hollanda Karayipleri tamamen Batı'da, ana kara Hollanda tamamen Doğu'dadır.
Yarımküre sınırlarını değiştirme teklifi
[değiştir | kaynağı değiştir]Batı yarımküreden Eski Dünya'yı hariç tutmak amacıyla Batı Yarım Küre'yi 20. batı meridyeniyle 160. doğu meridyeni arasındaki bölge olarak tanımlayan projeksiyonlar da mevcuttur.[1] Bu projeksiyonda Batı Yarım Küre, Avrupa ve Afrika ana karalarını ve Grönland'ın kuzeybatısındaki küçük bir bölgeyi hariç tutmakla birlikte Rusya'nın doğusuyla Okyanusya'dan daha çok alan içerir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Olson, Judy M (1997), "Projecting the hemisphere", Robinson, Arthur H; Snyder, John P (Ed.), Matching the map projection to the need, Bethesda, MD: Cartography and Geographic Information Society, American Congress on Surveying and Mapping, 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi28 Mayıs 2020.
- "Western Hemisphere", Merriam-Webster's Geographical Dictionary (3.3 yıl = 2001 bas.), Springfield, Massachusetts: Merriam-Webster, s. 1294.