Değen ikili yıldız

Astronomide değen ikili, bileşen yıldızların birbirine temas ettiği veya ortak bir gaz zarfını paylaşacak şekilde kaynaştığı ikili yıldız sistemini tanımlar. Yıldızları ortak bir zarfa sahip olan bu sistemler, aşırı değen ikili (overcontact binary) olarak da adlandırılabilir.^[1]^[2] "Değen ikili" terimi, ilk olarak 1941 yılında gök bilimci Gerard Kuiper tarafından kullanılmıştır.^[3] Bilinen değen ikili sistemlerinin neredeyse tamamı örten ikili olduğundan,^[4] bu sistemlere prototip yıldızları olan W Ursae Majoris'e atfen W Ursae Majoris değişenleri denir.^[5]

Bir değen ikilide her iki yıldız da kendi Roche lobunu doldurur ve bu sayede daha kütleli olan birincil bileşen, ikincil yıldıza hem kütle hem de ışıma gücü aktarır. Sonuç olarak değen ikililerdeki bileşenler, kütleleri farklı olsa dahi, genellikle benzer etkin sıcaklıklara ve ışıma güçlerine sahip olur. Bileşenler arasındaki enerji aktarım hızı ise kütle oranlarına ve ışıma gücü oranlarına bağlıdır. Yıldızların geometrik olarak temas halinde olduğu fakat ısıl temasın zayıf kaldığı durumlarda ise sıcaklıkları arasında büyük farklar gözlemlenebilir.^[6]

Değen ikililer, ortak zarf olgusuyla karıştırılmamalıdır. Bir değen ikilideki birbirine temas eden yıldızların oluşturduğu yapı milyonlarca ila milyarlarca yıl kararlılığını korurken, ortak zarf olgusu ise ikili yıldız evriminde yalnızca aylar veya yıllar süren, dinamik açıdan kararsız bir evredir. Bu evre ya yıldız zarfının dışarı atılmasıyla ya da ikilinin birleşmesiyle sonuçlanır.^[7]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Darling, David. "binary star". www.daviddarling.info. 28 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019.
^ Thompson, Michael J. (2006). An Introduction to Astrophysical Fluid Dynamics. London: Imperial College Press. ss. 51-53. ISBN 1-86094-615-1.
^ Kuiper, Gerard P. (1941). "On the Interpretation of β Lyrae and Other Close Binaries". Astrophysical Journal. 93: 133. Bibcode:1941ApJ....93..133K. doi:10.1086/144252 . 21 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Haziran 2025.
^ Tassoul, Jean Louis; King, Andrew; Lin, Douglas; Maran, Stephen P.; Pringle, Jim; Ward, Martin (2000). Stellar Rotation. Cambridge, UK, New York: Cambridge University Press. s. 231. ISBN 0-521-77218-4.
^ Mullaney, James (2005). Double and Multiple Stars and how to Observe Them. New York, London: Springer. s. 19. ISBN 1-85233-751-6.
^ Csizmadia, Sz.; Klagyivik, P. (Kasım 2004). "On the properties of contact binary stars". Astronomy and Astrophysics. 426 (3): 1001-1005. arXiv:astro-ph/0408049 . Bibcode:2004A&A...426.1001C. doi:10.1051/0004-6361:20040430.
^ Ivanova, N.; Justham, S.; Chen, X.; De Marco, O.; Fryer, C. L.; Gaburov, E.; Ge, H.; Glebbeek, E.; Han, Z.; Li, X. D.; Lu, G.; Podsiadlowski, P.; Potter, A.; Soker, N.; Taam, R.; Tauris, T. M.; van den Heuvel, E. P. J.; Webbink, R. F. (2013). "Common envelope evolution: where we stand and how we can move forward". The Astronomy and Astrophysics Review. 21: 59. arXiv:1209.4302 . Bibcode:2013A&ARv..21...59I. doi:10.1007/s00159-013-0059-2.

[DarlingBinary-1] Darling, David. "binary star". www.daviddarling.info. 28 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019.

[Thompson2006-2] Thompson, Michael J. (2006). An Introduction to Astrophysical Fluid Dynamics. London: Imperial College Press. ss. 51-53. ISBN 1-86094-615-1.

[Kuiper1941-3] Kuiper, Gerard P. (1941). "On the Interpretation of β Lyrae and Other Close Binaries". Astrophysical Journal. 93: 133. Bibcode:1941ApJ....93..133K. doi:10.1086/144252 . 21 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Haziran 2025.

[Tassoul2000-4] Tassoul, Jean Louis; King, Andrew; Lin, Douglas; Maran, Stephen P.; Pringle, Jim; Ward, Martin (2000). Stellar Rotation. Cambridge, UK, New York: Cambridge University Press. s. 231. ISBN 0-521-77218-4.

[Mullaney2005-5] Mullaney, James (2005). Double and Multiple Stars and how to Observe Them. New York, London: Springer. s. 19. ISBN 1-85233-751-6.

[Csizmadia2004-6] Csizmadia, Sz.; Klagyivik, P. (Kasım 2004). "On the properties of contact binary stars". Astronomy and Astrophysics. 426 (3): 1001-1005. arXiv:astro-ph/0408049 . Bibcode:2004A&A...426.1001C. doi:10.1051/0004-6361:20040430.

[Ivanova2013-7] Ivanova, N.; Justham, S.; Chen, X.; De Marco, O.; Fryer, C. L.; Gaburov, E.; Ge, H.; Glebbeek, E.; Han, Z.; Li, X. D.; Lu, G.; Podsiadlowski, P.; Potter, A.; Soker, N.; Taam, R.; Tauris, T. M.; van den Heuvel, E. P. J.; Webbink, R. F. (2013). "Common envelope evolution: where we stand and how we can move forward". The Astronomy and Astrophysics Review. 21: 59. arXiv:1209.4302 . Bibcode:2013A&ARv..21...59I. doi:10.1007/s00159-013-0059-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]