Simbiyotik ikili

Simbiyotik ikili, genellikle basit şekilde simbiyotik yıldız olarak da adlandırılan bir tür ikili yıldız sistemidir. Bu sistemler çoğunlukla bir beyaz cüce ile ona yoldaşlık eden bir kırmızı dev içerir. Soğuk dev yıldız, Roche lobu taşması veya kendi yıldız rüzgarı yoluyla kütle kaybeder. Bu madde, sıcak ve yoğun olan yoldaş yıldıza doğru, genellikle bir yığılma diski aracılığıyla akar.

Simbiyotik ikililer, yıldız evrimi üzerine yapılan çalışmalarda kullanıldıkları için gök bilimciler tarafından özel bir ilgiyle incelenir. Aynı zamanda bu sistemler, sahip oldukları özgün dinamikler sayesinde yıldız rüzgarları, iyonize bulutsular ve yığılma süreçleri üzerine yapılan araştırmalar için de hayati öneme sahiptir.

Değişkenlik

Simbiyotik ikililerin birçoğu parlaklık değişimi gösterir ve değişen yıldız olarak sınıflandırılır. Z Andromedae yıldızı, sıklıkla simbiyotik ikili sınıfının prototipi olarak kabul edilir. Daha yaygın bir yaklaşımla ise bu yıldız, sadece genliği 4 kadire varan düzensiz değişimler gösteren bir alt grubun prototipi olarak görülür. Z Andromedae değişenlerinin dahi kendi içinde homojen olmayan bir grup olduğu düşünülmektedir. Simbiyotik novalar olarak bilinen ve resmen "NC tipi nova" olarak adlandırılan sınıf, simbiyotik ikililerle yakından ilişkili bir alt gruptur. Klasik novalara benzerlik gösterseler de, son derece yavaş patlamalara sahiptirler ve bu patlamalar sonrasında yıllarca en yüksek parlaklık seviyelerinde kalabilirler.^[1]

Simbiyotik ikililerin tipik davranışı, kompakt bileşene doğru yığılma oranına bağlı olarak iki aşamaya ayrılabilir. Bu iki evre çok farklı ışıma güçlerine sahip olmakla birlikte, sistemler genellikle her bir evre içinde de değişkenlik göstermeye devam eder.

Sakin evre

Yıldızlar arasındaki yığılma, kütle kaybı ve iyonizasyon süreçleri bir denge durumuna ulaştığında, sistemin sakin evrede olduğu kabul edilir. Bu noktada sistem, yaklaşık olarak sabit bir oranda enerji yaymayı sürdürür.^[2] Bu durum, yıldızın spektral enerji dağılımı (SED) gözlemlenerek doğrulanabilir; bu evrede SED de görece sabit kalır.

Aktif evre

Sakin bir simbiyotik ikilinin denge durumu bozulduğunda ise sistem aktif evreye geçer. Bu evre, sistemin yaydığı radyasyonun doğasında büyük bir değişimle ve yıldızın optik emisyonunda birkaç kadire varan belirgin bir parlaklaşma ile kendini gösterir. Evreler arasındaki geçişler henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Bu nedenle, bir sistemin sakin evreden aktif evreye ne zaman geçeceğini veya ne zaman tekrar sükunete döneceğini tahmin etmek şu an için zordur. Hatta birçok sistemin aktif bir evreye girdiği henüz hiç gözlemlenmemiştir. Buna karşılık, AG Draconis gibi bazı diğer sistemler ise düzenli ve döngüsel olarak aktif evrelere girer.^[2]

Adlandırma

'Simbiyotik yıldız' terimi ilk kez 1958 yılında 'bileşik tayflı yıldızlar' hakkındaki bir yayında kullanılmıştır.^[3] Ancak simbiyotik yıldızların ayrı bir kategori olarak varlığı daha önceden de biliniyordu. Bu yıldızlar, 20. yüzyılın başlarında Annie Cannon tarafından özgün spektroskopik niteliklere sahip bir sınıf olarak ilk kez tanımlanmıştır. Sistemlerin ikili doğası, tayflarında hem bir kırmızı devi hem de bir beyaz cüce veya nötron yıldızını işaret eden spektral çizgilerin aynı anda bulunmasıyla netlik kazanmıştır.^[4]

Simbiyotik yıldızların tamamı ikili sistemler olduğu için simbiyotik ikili terimiyle eş anlamlı kabul edilir. Bunların pek çoğu değişen yıldız olduğu için Simbiyotik değişen yıldız terimi de bazen bu genel manada kullanılır. Ancak daha yaygın olarak yalnızca bir alt grup olan Z Andromedae değişenlerini ifade etmek için tercih edilir.^[5]

Alt tipler

Simbiyotik ikililer, tayflarındaki süreklilik özelliklerine göre genellikle iki alt tipe ayrılır. S-tipi (İng. Stellar; Yıldızsal) sistemler, dev bileşenin önü bir engel tarafından kapatılmadığı için yıldızsal bir sürekliliğe sahiptir.^[5] D-tipi (İng. Dusty; Tozlu) sistemler ise, optik olarak kalın ve tozlu bir bulutsu ile çevrilidir, bu nedenle yıldızın kendisi doğrudan görülemez. D-tipi sistemler genellikle bir Mira değişeni veya başka bir uzun dönemli değişen yıldız içerir.^[6]

Jetler

Simbiyotik ikililerin bazıları, jet adı verilen odaklanmış madde püskürmelerine sahiptir. Bunlar genellikle çift kutuplu (bipolar) bir yapıya sahiptir ve beyaz cücenin her iki kutbundan dışarı doğru uzanır. Jetler, çoğunlukla sistemin aktif evrede veya bir patlama anında olduğu dönemlerde gözlemlenir. Patlama sona erdiğinde jet de zayıflar ve dışarı atılan madde dağılır. Simbiyotik ikililerdeki bu jetlerin, aktif galaktik çekirdekler (AGN) gibi diğer sistemlerdeki jet olgusunun anlaşılmasına da yardımcı olabileceği öne sürülmektedir.^[7]

Kaynakça

^ Samus, N. N.; Durlevich, O. V.; ve diğerleri. (2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)". VizieR On-line Data Catalog: B/GCVS. Originally Published in: 2009yCat....102025S. Cilt 1. Bibcode:2009yCat....102025S.
^ ^a ^b Skopal, Augustin (8 Mayıs 2008). "How to understand the light curves of symbiotic stars". Journal of the American Association of Variable Star Observers. 36 (1). s. 9. arXiv:0805.1222 . Bibcode:2008JAVSO..36....9S.
^ Tomokazu Kogure; Kam-Ching Leung (5 Mayıs 2010). The Astrophysics of Emission-Line Stars. Springer Science & Business Media. ss. 5-. ISBN 978-0-387-68995-1.
^ Mikołajewska, Joanna (2002). "Orbital and stellar parameters of symbiotic stars". ASP Conference Series. Cilt 303. s. 9. arXiv:astro-ph/0210489 . Bibcode:2003ASPC..303....9M.
^ ^a ^b Skopal, A (2005). "Disentangling the composite continuum of symbiotic binaries. I. S-type systems". Astronomy and Astrophysics. 440 (3). ss. 995-1031. arXiv:astro-ph/0507272 . Bibcode:2005A&A...440..995S. doi:10.1051/0004-6361:20034262.
^ Mikołajewska, J (2007). "Symbiotic Stars: Continually Embarrassing Binaries". Baltic Astronomy. Cilt 16. s. 1. Bibcode:2007BaltA..16....1M.
^ Sokoloski, J. L. (20 Haziran 2003). "Symbiotic Stars as Laboratories for the Study of Accretion and Jets: A Call for Optical Monitoring". Journal of the American Association of Variable Star Observers. 31 (2). ss. 89-102. arXiv:astro-ph/0403004 . Bibcode:2003JAVSO..31...89S.

Dış bağlantılar

Simbiyotik yıldızların listesi (IPHAS tarafından keşfedilenler)
Symbiotic binaries Astrophysics Group, Exeter Üniversitesi

[gcvs-1] Samus, N. N.; Durlevich, O. V.; ve diğerleri. (2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)". VizieR On-line Data Catalog: B/GCVS. Originally Published in: 2009yCat....102025S. Cilt 1. Bibcode:2009yCat....102025S.

[LCskopal-2] Skopal, Augustin (8 Mayıs 2008). "How to understand the light curves of symbiotic stars". Journal of the American Association of Variable Star Observers. 36 (1). s. 9. arXiv:0805.1222 . Bibcode:2008JAVSO..36....9S.

[tomokazu-3] Tomokazu Kogure; Kam-Ching Leung (5 Mayıs 2010). The Astrophysics of Emission-Line Stars. Springer Science & Business Media. ss. 5-. ISBN 978-0-387-68995-1.

[asp-4] Mikołajewska, Joanna (2002). "Orbital and stellar parameters of symbiotic stars". ASP Conference Series. Cilt 303. s. 9. arXiv:astro-ph/0210489 . Bibcode:2003ASPC..303....9M.

[skopal2005-5] Skopal, A (2005). "Disentangling the composite continuum of symbiotic binaries. I. S-type systems". Astronomy and Astrophysics. 440 (3). ss. 995-1031. arXiv:astro-ph/0507272 . Bibcode:2005A&A...440..995S. doi:10.1051/0004-6361:20034262.

[Mikołajewska-6] Mikołajewska, J (2007). "Symbiotic Stars: Continually Embarrassing Binaries". Baltic Astronomy. Cilt 16. s. 1. Bibcode:2007BaltA..16....1M.

[sokoloski-7] Sokoloski, J. L. (20 Haziran 2003). "Symbiotic Stars as Laboratories for the Study of Accretion and Jets: A Call for Optical Monitoring". Journal of the American Association of Variable Star Observers. 31 (2). ss. 89-102. arXiv:astro-ph/0403004 . Bibcode:2003JAVSO..31...89S.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]