Deviskel Vadisi

Bugün Alaca köyünün bir mahallesi olan eski Banakna köyünde (Yangınlı mahallesi), Deviskel Deresi'nin kollarından birinin üzerinde yer alan ve 12. yüzyılda, Gürcü Krallığı döneminde inşa edilmiş olan Banakna Köprüsü, günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır.

Deviskel Vadisi (Gürcüce: დევისყელის ხეობა; okunuşu: "deviskelis h'eoba"), Artvin ilinin Borçka ilçesinde Deviskel Deresi ile kollarının oluşturduğu vadidir. Deviskel veya Deviskeli, sadece vadi ile akarsuyun değil, Borçka ilçesine bağlı Kaynarca köyünün de eski adıdır.

Gürcüce bir yer adı olan Deviskeli, Türkçe kaynaklara Deviskal (دویسقال) ve Deviskel (دهويسكل) biçiminde girmiştir. Bu yazılış biçimleri, Gürcüce adın özgün biçiminin "devis skali" (დევის წყალი: dev suyu) veya "devis keli" (დევის ყელი: dev boğazı) olabileceğini desteklemektedir. Borçka ilçesinde Karşıköy'de Çinkuri (ჭინკური), Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ahlat köyünde Saçinke (საჭინკე) gibi Gürcü mitolojisine özgü Çinka'dan (ჭინკა) türemiş yer adları, Klarceti bölgesinde Deviskeli'nin masal figüründen adını alan tek yer olmadığını göstermektedir.

Deviskel Vadisi, geniş bir alana yayılır ve Çoruh Havzası'nı oluşturan önemi vadilerden biridir. Tarihsel Klarceti bölgesinde bulunan bu vadi, Orta Çağ'da, Gürcü Krallığı döneminde önemli yerleşmelerin, yolların, köprülerin ve kiliselerin bulunduğu bir bölgeydi. Bazısı günümüze sağlam ulaşmamış çok sayıdaki tek kemerli taş köprü, önemli tarihsel yolların bu vadiden geçtiğini göstermektedir. Boçka'dan başlayan bir yol, Banakna, Sanatisi, Kvintauri, Buğareti, Şakareti, Bagini, Kertsnia, Kurdidi'den geçerek Karçhal Dağları'nın kuzey eteklerinde yer alan Bagini, Adaguli, Tetritskaro, Şuahevi, Deviskeli ve Klaskuri yaylalarına ulaşıyordu. Bu yaylalarda değişik yönlere ayrılan yollardan Maçahel vadisine, Şavşeti bölgesine ve İmerhevi vadisine gidiliyordu.

Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, 1890'ların başlarında Klarceti bölgesini dolaşmış, Deviskeli Deresi vadisinin uzunluğunun 40 kilometre kadar olduğunu yazmıştır. Vadi, Karçhal Dağları'nın kuzeyinde yer alan çok yüksek bir dağın dibinde son buluyordu. Bölgede yaşayan Gürcüler bu dağı “Patsa-Mta” (Küçük Dağ) olarak adlandırıyordu. Zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Deveskeli Vadisi armut, ceviz, elma ağaçları ve üzüm bağlarıyla doluydu. “Patza Mta” (პაწა-მთა) yakınında, Otingo köyünde kaplıca vardı. Müslüman Gürcüler sık sık bu kaplıcaya girmek için geliyor ve şifa bulması için hasta insanları getiriyorlardı. Deviskel Vadisi'nde yaşayan Gürcülerin Gürcüceyi Cavaheti şivesiyle konuşuyor olması Çiçinadze'nin dikkatini çekmiştir. Vadide yaşayan Müslüman Gürcüler bu farklılığı, halkın din değiştirmeye direnmesi üzerine Osmanlı Devleti'nin atalarını Ahaltsihe bölgesinden Deviskeli Vadisi'ne göç ettirmiş, Devskeli Vadisi sakinlerini de başka yerlere sürmesiyle açıklamışlardır.

Artvin vilayeti üzerine kitabıyla tanınan Muvahhid Zeki, Deviskel Vadisi'nin ana akarsuyu olan Deviskel Çayı hakkında bilgi vermiştir. 1927 yılında verdiği verdiği bilgiye göre, söz konusu dere Karaçakal dağlarını dolanıyor ve Deviskel ve Sanatis köylerinde geçerek Borçka kasabasının güneyinde Çoruh Nehri'ne katılıyordu. Bu akarsu üzerinde birkaç adet küçük su değirmeni bulunuyordu. Ulaşıma uygun olmayan derenin suyu içilebiliyor ve Borçka kasabasına su buradan sağlanıyordu. Akarsu üzerine eski bir köprü ile Batum-Ardahan yolu üzerine yeni bir köprü bulunuyordu. Vadideki Otingo Kapılcası'ndan Muvahhid Zeki de söz etmiştir. Deviskel Deresi'nin Bagen köyü civarında bulunan kaplıcanın suyunun kükürt içerdiğini, sıcaklığının 25-30 derece olduğunu, üstü kapatılmış havuzunun bulunduğunu, ulaşımının zor olması nedeniyle sadece çevre köyleri halkından rağbet gördüğünü yazmıştır.