Doğu İran dilleri
| Doğu İran dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Orta Asya, Kuzeybatı Güney Asya, Kafkasya. Tarihsel olarak Avrasya'nın büyük bir bölümü. |
| Sınıflandırma | Hint-Avrupa dil ailesi
|
| Alt bölümler |
|
Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde (MÖ 4. yüzyıldan itibaren) ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.
Yaşayan Doğu İran dillerinin çoğu Afganistan'da, Pakistan'da, Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badaşhan Özerk Bölgesi'nde ve Çin'in Sincan bölgesinin en batısında konuşulur. Kuzeybatı Tacikistan'da konuşulan Soğdca kökenli Yagnobi dili ve Kafkasya'da konuşulan İskit-Sarmatça kökenli Osetçe dili bul bölgelerin dışında konuşulan Doğu İran dilleridir. Bu diller, MÖ 1. binyılda Orta Doğu, Doğu Avrupa, Kafkasya ve Batı Asya’ya yayılmış ve İskitya olarak bilinen, geniş bir etno-dilbilimsel sürekliliğin kalıntılarıdır.[1]
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu İran dilleri tek bir lehçe sürekliliği olarak tanınır. Doğu İran dillerinin yanı sıra "Kuzeydoğu" gibi geleneksel dallar genetik gruplardan ziyade dil alanları olarak kabul edilir.[2][3]
Diller aşağıdaki gibidir:[4]
- Eski İran dilleri
Avestaca † (yaklaşık MÖ 10.-7. yüzyıl), genellikle Doğu olarak sınıflandırılır, ancak bu sınıflandırmada bir şubeye atanmaz.
- Orta İran dilleri
- Baktriya dili †, y. MÖ 4. yüzyıl - MS 9. yüzyıl
- Harezmce †, y. MÖ 4. yüzyıl - MS 13. yüzyıl
- Soğdca †, y. 4. yüzyıl
- İskit-Hotanca † (yaklaşık 5.-10. yüzyıl) ve Tumşukça † (MS 7. yüzyıl)
- İskit-Sarmatça †, y. 8. yüzyıl
- Yeni İran dilleri
- Peştuca (lehçeler: Kuzey, Güney, Merkez, Yusufzay, Vezirvola ve diğerleri)
- Vanetsi
- Kuzey Pamir dilleri
- Yazgulami, Vanji
- Şughni, Roşorvi, Bajuvi, Barvozi, Roşani, Hufi, Bartangi, Sarikoli
- Sangleçi-Işkaşimi (lehçeler: Sangleçi, Işkaşimi, Zebaki)
- Vakhi (Saka etkisiyle)
- Munji-Yidgha
- Munji
- Yidgha
- Ormuri-Paraçi (her zaman Doğu İranlı olarak kabul edilmez)
- Ormuri
- Paraçi
- Kuzey (her zaman Doğu İranlı olarak kabul edilmez)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD.
- ^ Nicholas Sims-Williams, Eastern Iranian languages 29 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 2008
- ^ Antje Wendtland (2009), The position of the Pamir languages within East Iranian, Orientalia Suecana LVIII 9 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Gernot Windfuhr, 2009, "Dialectology and Topics", The Iranian Languages, Routledge
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Compendium Linguarum Iranicarum, ed. Schmitt (1989), s. 100.