Doğu Kürdistan
Doğu Kürdistan veya İran Kürdistanı (Kürtçe: Rojhilatê Kurdistanê), Kürdistan'ın İran'da kalan kısmına verilen ismidir. İran Kürdistan'ında bulunan başlıca bölgeler; Kürdistan, Kirmanşah, Batı Azerbaycan, İlam ve Hemedan eyaletleridir.[1][2][3][4]
Kürdistan'ın diğer parçaları ise, Suriye'nin kuzeyi (Rojava), Irak'ın kuzeyi (Başûr)’u kapsar. İran'nın 2011 yılı resmî nüfus sayımına göre; Batı Azerbaycan Eyaleti (3.080.576), Kirmanşah Eyaleti (1.945.227), Kürdistan Eyaleti (1.493.645), İlam Eyaleti (557.599). İran Kürdistan'ı dışında kalan ancak Kürtlerin %46,1'ini oluşturduğu Kuzey Horasan Eyaleti'in 2011 yılı resmî nüfusu (867,727) dur.İran'ın 2011 yılı resmî rakamlarına göre nüfusu 75 Milyondur ve bu rakamın %10'nu Kürtler oluşturur. İran'ın Kürt nüfusunun 4-5 milyonunu Şii Kürtler oluşturur.[5][6][7] Şii Kürtler çoğunlukla Kirmanşah olmak üzere az sayıda Kürdistan ve Hemedan bölgesinde yerleşiktir. Kirmanşah'ta yaşayan Şii Kürtler çoğunlukla Caf Aşireti'ndendir. Ayrıca Kuzey Horasan'da Kürt nüfusu içerisinde Şii Kürtler de bulunmaktadır.[8]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İran Kürtlerinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Sasani İmparatorluğu zamanında yazılan Ardeşir'in Oğlu Papag Destanı'nda Kürtler'in Kral Madig önderliğinde I.Ardeşir'e başkaldırdıklarını yazar. Sasaniler'de Kayusi Kürtleri' tarafından kurulmuş Kâvusakân (226–380) devleti II.Ardeşir tarafından yıkıldı.Farsi kökenli Firdevsî'nin Şehnâme'sinde bu mücadele konu edilmiştir:[9][10]
"Biraz zora gelince Erdeşir;
"Anladı ki ölümsüz olan Kürtler,o değil
İşi zorlaştı savaş meydanında
Ülkedeki bütün Kürtler bir oldu
Ama Pers ordusu da otuz kat fazla
Gün gece oluncaya kadar savaştılar
Ölü ve yaralılardan savaş meydanı,
Yürümek için bile dar geldi artık
Koskoca pers ordusu vardı orda
Ama yenildiler Kürt ordusuna"[11]
Ortaçağda İran'da Kurulmuş Kürt Hanedanlıkları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu hanedanlıklar 8-12 ve 13-14 yüzyılları arasında kuruldu ve yıkıldı. İran'ın Urmiye şehri ve yakın bölgelerde ilk olarak Sadaki Kürt devleti (770–827) kuruldu, daha sonra Hasnaviler (959-1121) ve Annaziler (990-1116) Kirmanşah, Dinavar, İlam ve Hanekin'de, Ardelan (Erdelan) ile 13 ve 14.yüzyılda İran'nın Karadağ, Hanekin, Kifri ve Havramanda egemendi. Ardelan Prensliği'nin merkezi önceleri Şahrezur sonrasında ise Senendec şehriydi. Ardelan Prensliği 1169'da kuruldu ve 1867'de Kaçar Hanedanlığı tarafından yıkıldı.
Büyük Selçuklu Devleti ve Harzemşahlar Devleti Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Selçuklu sultanı Ahmed Sencer 12. yüzyıl'da Bahar ve Hamedan şehirlerinden "Kürdistan" adında bir devlet kurmuştur. Daha sonra Dinaver, Senendec, Şehrizor ve Kirmanşah bu devlete (Kürdistan) dahil olmuştur. Kürdistan Sultan Sencer'in yeğeni Süleyman tarafından yönetildi. Daha sonra 1217'de Harzemşahlar tarafından yıkıldı.[12]
Safeviler Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]İslam Ansiklopedisi'ne göre Safevi Hanedanı İran Kürdistanı'ndan Azerbaycan'a taşındı. İslam Ansiklopedisi Safevilerin Kürdistanlı olduğunu belirtiyor. Safevi Hanedanı 11. yüzyılda Erdebil'e yerleşti.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 1- Federal Research Division, 2004, Iran: A Country Study, Kessinger Publishing, ISBN 1-4191-2670-9, ISBN 978-1-4191-2670-3, s. 121, "The Kurdish area of Iran includes most of West Azerbaijan."
- ^ Youssef Courbage, Emmanuel Todd, 2011, A Convergence of Civilizations: The Transformation of Muslim Societies Around the World, p. 74. Columbia University Press, ISBN 0-231-15002-4, ISBN 978-0-231-15002-6. "Kurds are also a majority of the population in the provinces of Kermanshah, West Azerbaijan, and Ilam."
- ^ William Eagleton, 1988, An Introduction to Kurdish Rugs and Other Weavings, University of California, Scorpion, 144 pages. ISBN 0-905906-50-0, ISBN 978-0-905906-50-8. "Iranian Kurdistan is relatively narrow where it touches the Soviet border in the north and is hemmed in on the east by the Azerbaijani Turks. Extending south along the border west of Lake Urmia is the tribal territory."
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2018.
- ^ "Another Catalonia in Iran" - Tiraxtur FC Embodies the Spirit of South Azerbaijan". Topix (website). September 22, 2010. Archived from the original on February 5, 2015.
- ^ "Amnesty: End Discrimination against Kurds in Iran". themedialine.org. July 30, 2008. Archived from the original on February 5, 2015.
- ^ "Iran Human Rights Documentation Center - IRAN: Human Rights Abuses Against The Kurdish Minority". iranhrdc.org.
- ^ Romano, David (2006). The Kurdish Nationalist Movement. New York: Cambridge University Press. p. 235. ISBN 0-521-85041-X.
- ^ "Kârnâmag î Ardashîr î Babagân, Chapter 5". avesta.org.
- ^ "KEO - CULTURE - National Characters, Kurdish calendar". kurdistanica.com. Archived from the original on February 22, 2008.
- ^ Seccat Aydınlu (Firdevsî'nin Şehnâmesin'de Kürtler)
- ^ Rafis Abazov, Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, 43.
- ^ "Afawids". encislam.brill.nl. Archived from the original on December 16, 2005.