Yelizaveta
| Elizaveta | |
|---|---|
.jpg) | |
| Rusya imparatoriçesi | |
| Hüküm süresi | 6 Aralık 1741 – 5 Ocak 1762 |
| Taç giymesi | 6 Mart 1742 |
| Önce gelen | VI. İvan |
| Sonra gelen | III. Petro |
| Doğum | 29 Aralık 1709 Kolomenskoye, Moskova |
| Ölüm | 5 Ocak 1762 (52 yaşında) Sankt-Peterburg |
| Defin | 3 Şubat 1762 Peter ve Paul Katedrali |
| Eş(ler)i | Alexey Razumovsky |
| Hanedan | Romanov Hanedanı |
| Babası | I. Petro |
| Annesi | I. Katerina |
| Dini | Rus Ortodoks |
| İmza |  |
Yelizaveta Petrovna (Elizaveta Petrovna (Rusça: Елизавета (Елисавет) Петровна); 29 Aralık 1709 - 5 Ocak 1762), 1741 yılından 1762 yılında kadar hüküm sürmüş, Elizabeth Yelisavet olarak da bilinen Rusya imparatoriçesidir. Avusturya Veraset Savaşı (1740-1748) ve Yedi Yıl Savaşları (1756-1763) sırasında imparatorluğu yönetmiştir. Hükümdarlığı sırasında bir kişinin dahi idam edilmemesiyle, büyük inşaat projeleriyle ve güçlü Prusya karşıtlığıyla bilinir.[1]
İmparatoriçenin 1762 yılında ölümünün sonrasında, on altı milyon km²'den daha geniş bir alana yayılmış Rus orduları Halefi Çar III. Petro tarafından geri çağrılmıştır. Aylar süren Berlin Kuşatması onun ölmesiyle son bulmuştur.
İç politikada, devlete hizmet sürelerinin kısaltılması soyluların yerel yönetimde hakimiyet kazanmasının önünü açtı. Lomonosov'un Moskova Üniversitesini ve Shuvalov'un Sankt Peterburg Güzel Sanatlar Akademisini kurmalarını teşvik etti. Aynı zamanda, özellikle Peterhoff ve Tsarskoye Selo ile en sevdiği mimar Bartolomeo Rastrelli'yi destekleyerek görkemli barok projelere büyük miktarda para harcadı. Sankt-Peterburg'daki Kış Sarayı ve Smolny Manastırı onun saltanatının baş anıtları olarak görülür.[1] Petro döneminin reformlarını sürdürmesi, Rusya'nın Avrupa'daki nüfuzunun belirgin biçimde artması, barok mimarisinin saray düzeyinde kurumsallaşması ve saltanatı boyunca ölüm cezası uygulanmamasıyla tanınır.[2] Onun döneminde Sankt-Peterburg, yalnızca bir idarî merkez değil, aynı zamanda Rusya'nın Avrupa'ya açılan kültürel vitrinlerinden biri hâline gelmiştir.
Çariçe olmadan önceki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta, Moskova yakınlarındaki Kolomenskoye’de Petro ile Ekaterina’nın evlilik dışı dünyaya gelen kızlarından biri olarak doğdu. Petro'nun kızına duyduğu sevgi ve bağlılık nedeniyle saray çevrelerinde yetiştirilme tarzı oldukça dikkat çekiciydi. Avrupa danslarını, Fransız kültürünü, diplomatik protokolü ve askeri tören düzenini erken yaşlarda öğrenmişti. Çocuk yaşta katıldığı devlet törenleri, Yelizaveta’nın halk arasında sevilen bir figür olarak tanınmasını sağladı. Bu dönemde Petro, kızının dış görünüşüyle olduğu kadar hitabet ve temsil kabiliyetiyle de göz önünde olmasını teşvik etti. Babasının 1725’teki ölümünün ardından saray içi dengelerin değişmesi ve Alman kökenli danışmanların güç kazanması nedeniyle Yelizaveta’nın politik etkisi giderek azaldı. Buna rağmen, Preobrajenski ve Semenovski muhafız alaylarıyla yakın ve uzun vadeli bir ilişki sürdürmesi, gelecekteki iktidar yolculuğunun temelini oluşturdu.[3]
1741 Saray İsyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta’nın tahta çıkışı, 18. yüzyıl Rus saray siyasetinin en dramatik dönüm noktalarından biridir. Anna Leopoldovna'nın naipliğinde Alman kökenli bürokratların devlet içinde artan nüfuzu, Rus aristokrasisi arasında yaygın hoşnutsuzluk yaratmıştı. Bu ortam, Yelizaveta’ya doğal bir meşruiyet alanı sağladı. Preobrajenski Alayı’nın desteğini arkasına alan imparatoriçe adayı, 6 Aralık 1741 gecesi kansız bir darbe gerçekleştirerek imparatorluk yönetimini ele geçirdi. Darbenin ertesi günü Yelizaveta, devlet yönetiminden yabancı etkilerin aşamalı olarak kaldırılacağını ilan etti. Onun yönetime gelişi, saray çevrelerinde bir “Ruslaştırma” sürecinin başlangıcı olarak görülür ve bu politika hem bürokrasi hem de ordu yapılanmasında etkili oldu.[4]
İç politika
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta'nın iç politikadaki yaklaşımı, Petro'nun reformlarının bozulmaya yüz tutmuş bölümlerini yeniden düzenlemek üzerine kuruluydu. İlk yıllarında Senato'nun otoritesi güçlendirilerek idarî kararlarda yeknesaklık sağlanmaya çalışıldı. Eyalet yönetimlerinin başındaki valilerin sorumluluk alanları genişletildi ve merkeze karşı hesap verebilirlikleri sıkılaştırıldı. Devlet gelirlerinin düzensiz kaydedildiği yönündeki eleştiriler üzerine vergi sisteminin köklü biçimde yenilenmesine girişildi. Nüfus kayıtlarının güncellenmesi, özellikle köylülerin vergi yükümlülüklerini belirlemede önemli rol oynadı.[5] Yelizaveta'nın saltanatının en ayırt edici yönlerinden biri, 1744'te idam cezasının kaldırılmasıdır. Bu karar, onun yönetim anlayışının hem dinsel hem ahlaki boyutlarının bir yansıması olarak değerlendirilir. Ölüm cezalarının yerine ağır çalışma ve sürgün cezalarının uygulanması, dönem Avrupası içinde dikkat çeken bir uygulama oldu.[6]
Dış politika
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta'nın hükümdarlığı sırasında Rusya, Avrupa güç dengelerinde belirgin bir rol üstlendi. Avusturya Veraset Savaşı'nda Rusya, Habsburg hanedanını destekleyerek Büyük Britanya ve Avusturya ile aynı blokta yer aldı. Bu süreç, Rus ordusunun Baltık ve Orta Avrupa'daki hareketliliğini artırdı ve Rusya'nın askeri gücünün coğrafi etkisini genişletti.[7]
Saltanatının en dikkat çekici uluslararası olayı ise Yedi Yıl Savaşı'dır. Rus orduları, savaş boyunca Prusya'ya karşı belirgin üstünlük sağlamayı başardı. 1759'daki Zorndorf Muharebesi ve 1760'ta Rus birliklerinin Berlin'e girerek şehri kısa süreli işgale uğratması, hem askeri başarı hem de diplomatik etki bakımından önemlidir. Ancak Yelizaveta'nın ölümünün hemen ardından tahta geçen III. Petro, Prusya ile ateşkes ve geri çekilme anlaşmalarına giderek savaşın Rusya lehine olan sonuçlarını tersine çevirdi.[8]
Kültür, mimari ve sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta, Rus Baroku'nun en önemli hamilerinden biri olarak bilinir. Saray mimarı Bartolomeo Rastrelli, Yelizaveta'nın himayesinde St. Petersburg'un görsel kimliğini belirleyen projeler geliştirdi. Kışlık Saray'ın yeniden inşası, Tsarskoye Selo'daki Katerina Sarayı'nın barok cephesinin tamamlanması ve Smolni Manastırı'nın mimari düzenlemesi, onun döneminin en dikkat çekici eserlerindendir.[9]
Eğitim ve bilim alanında da önemli gelişmeler yaşandı. Yelizaveta, 1755'te Rus bilim insanı Mihail Lomonosov'un girişimini destekleyerek Moskova Üniversitesi'nin (MSU) kurulmasını sağladı. Bu kurum, ilerleyen yıllarda Rusya'nın en önemli akademik merkezlerinden biri hâline geldi.[10]
Saray yaşamı ve kişisel özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta'nın sarayı, gösterişli törenler, sık düzenlenen balolar ve Fransız modasına duyulan yoğun ilgiyle tanınır. Dönemin tanıkları, imparatoriçenin binlerce elbise ve mücevhere sahip olduğunu, sarayının Avrupa saraylarıyla yarışacak derecede ihtişamlı olduğunu aktarır. Buna karşın Yelizaveta, kişisel yaşamında dindar, sevecen ve zaman zaman duygusal kararlar verebilen bir hükümdar olarak betimlenir. Muhafız alaylarıyla sürdürdüğü yakın ilişkiler, yönetiminde hem siyasi dayanak hem de kişisel bağ niteliği taşımıştır.[11]
Ölümü ve mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Yelizaveta 1762 yılının başlarında uzun süren sağlık sorunlarının ardından hayata gözlerini yumdu. Ölümünün hemen ardından tahta III. Petro geçti. Onun hükümdarlığı, Rus Baroku'nun kurumsallaştığı, Rus diplomasisinin Avrupa'nın merkezindeki büyük güç mücadelelerine doğrudan dahil olduğu ve devlet mekanizmasının Petro sonrası yeniden disipline edildiği bir dönem olarak değerlendirilir. Yelizaveta'nın bıraktığı en kalıcı miras, ölüm cezalarının kaldırılması, eğitim kurumlarının güçlendirilmesi ve Rusya'nın uluslararası güç statüsünün pekiştirilmesidir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Antonov 2006, s. 105.
- ^ Britannica, "Elizabeth, Empress of Russia"
- ^ Cracraft, James; The Revolution of Peter the Great, Harvard University Press.
- ^ a b Hughes, Lindsey; Russia in the Age of Elizabeth, Yale University Press.
- ^ Kollmann, Nancy; The Russian Empire 1450–1801, Oxford University Press.
- ^ de Madariaga, Isabel; Russia in the Age of Catherine the Great, Yale University Press.
- ^ Stone, David; Russian Military Power, Cambridge University Press.
- ^ Duffy, Christopher; The Army of Frederick the Great.
- ^ Shvidkovsky, Dmitry; Russian Architecture and the West, Yale University Press.
- ^ MSU Resmî Tarihi
- ^ Poe, Marshall; The Russian Elite in the 18th Century, Cambridge University Press.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Antonov, Boris (2006). Russian Tsars. Saint Petersburg: Ivan Fiorodov Art Publishers. ISBN 5-93893-109-6.
| Önce gelen: VI. İvan |
 Rusya imparatoriçesi 6 Aralık 1741–5 Ocak 1762 |
Sonra gelen: III. Petro |
.svg)
.svg)
