Finike

Başlığın diğer anlamları için Finike (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Finike
İlçe
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Antalya
Coğrafi bölge	Akdeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Musa Kazım Çelik
• Belediye başkanı	Mustafa Geyikçi (CHP) (Cumhuriyet Halk Partisi)
Yüzölçümü
• Toplam	653 km²
Rakım	7 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	48.131
• Kır	-
• Şehir	49.307
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	242
İl plaka kodu	07
Resmî site www.finike.gov.tr Finike

Finike, Antalya'nın batısında yer alan turistik bir ilçedir. Doğuda Kumluca, kuzeyde Elmalı, kuzeybatıda Kaş ve batıda da Demre ilçeleriyle çevrilmiştir. İlçenin yüzölçümü 768 km²dir.

Tarihçe

Eski ismi Phoenicus olan yerleşim, Fenikeliler tarafından MÖ 500'lerde liman kenti olarak kurulmuştur. Finike ilçesi antik çağda ise Likya (Teke Yarımadası) olarak adlandırılan bölgede bulunmaktadır. Teke Yarımadası'nda MÖ 3. bin yıldan beri yerleşim vardır. Fakat yapılan arkeolojik araştırmalar bu bölgede MÖ 2. bin yıldan eskiye giden bir kent henüz tespit etmemiştir. Antik dönemde önemli bir liman kenti olan Finike'nin ilk kurulduğu yer, günümüzde İskele Mahallesi olarak bilinmektedir. Bu mahallede yer alan ve debisi yüksek, akışı yavaş olan Acıçay Deresi, liman işlevi görmekteydi. Bu nedenle mahalle "İskele" adını almıştır. Kentin adı nedeniyle Finike'nin Fenikeliler tarafından kurulmuş olabileceği düşünülse de, "Phoinikos" kelimesi Grekçede "kızıl renkli at" veya "kızıl renkli davar sürüsü" anlamına gelmektedir. Bu adlandırma, bölgedeki hayvan varlığıyla uyumlu olup, yerleşimin bir Yunan kolonisi olduğunu düşündürmektedir. Arkeolojik buluntular ve kalıntılar da bu görüşü desteklemektedir.

Finike merkezinde görülebilen başlıca kalıntılar arasında Helenistik döneme tarihlenen, alt kısmı Roma, üst kısmı ise Bizans dönemine ait olan sur kalıntıları bulunmaktadır. Atatürk Parkı karşısındaki kule bu dönemlerin mimarisini yansıtmaktadır. Aynı döneme ait olduğu değerlendirilen Devlet Hastanesi karşısındaki falezin kuzey kenarında birkaç kaya mezarı ile eski cezaevi yakınındaki kaya mezarı da ilçedeki önemli arkeolojik buluntular arasındadır. Bölgenin günümüzde kullanılan resmi isminin (Finike) tarihsel herhangi bir geçmişi bulunmamakla birlikte, 'Fenike' isminin cumhuriyetin ilanından sonra ülke genelinde yaygın bir kamu politikası halini almış olan Türkçeleştirme hareketi kapsamında 1937 yılında, dönemin İç İşleri Bakanlığı Dahiliye Nezareti tarafından çıkarılan vilayetler tüzüğü ile değiştirildiği bilinmektedir.[1]

İlçenin temel ekonomik geçim kaynağını iç turizm ve tarım oluşturmaktadır. İlçede yetiştirilen tarım ürünleri arasından portakal ve mandalina ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte, portakal üretimi ile ünlü olduğu düşünülen ilçede sanıldığının aksine Antalya'nın diğer ilçelerinde olduğu gibi portakal üretimi için elverişli tarım alanları bulunmamaktadır. Portakalın ilçeye 1960'lı yılların sonunda Kıbrıslı Rumlar ve Yahudi denizciler tarafından ithal edildiği, portakal yetiştiriciliğine bu tarihten sonra başlandığı Üsküdar Üniversitesi Tarih Ana Bilim dalı üyesi Prof. Ahmet Kırgıç'ın 2011 yılında Doğan Yayınları'ndan basımı yapılan "Yakın Tarih ve Türkiye'de Tarım" adlı araştırma kitabında yer verilmiştir. Ayrıca, Akdeniz Üniversitesi Gıda Teknolojileri Enstitüsü Dekan Yardımcısı Sena Gürbüz'ün önderliğinde yürütülen "Türkiye'de Tarımın Geleceği" projesi kapsamında 2013 yılında sonuçlandırılan araştırma çalışmaları neticesinde Finike bölgesinde tarımsal üretime ayrılmış olan topraklardaki hızlı kil oranı artışı nedeniyle portakal üretiminin en geç 2035 yılında tamamen biteceği öngörülmüştür.[2]

Finike'nin Konumu

Finike, Türkiye'nin Akdeniz Bölgesi'nde, Güneybatı Anadolu'da yer alan Teke Yarımadası üzerinde konumlanmış bir ilçedir. Antik çağlarda bu bölge "Likya" olarak adlandırılmaktaydı. Likya, doğuda Pamfilya, batıda Karya, kuzeyde ise Psidya bölgeleriyle çevriliydi. Finike, M.Ö. 5. yüzyılda Fenikeliler tarafından, günümüzde Aykırıçay olarak bilinen akarsuyun denize döküldüğü noktada "Phanikos" adıyla kurulmuştur. Kuruluşundan itibaren, uzun yıllar boyunca Likya'nın başkenti olan Limyra'nın tarım ürünlerinin dışa açıldığı bir liman işlevi görmüştür. Bu özelliğiyle Finike, Fenikelilerin önemli ticaret merkezlerinden biri haline gelmiştir. İlçe adının Fenikelilerden geldiği yönünde çeşitli rivayetler bulunmaktadır.[3]

Selçuklu ve Osmanlı Dönemi

Bizans İmparatorluğu'nun zayıflamaya başladığı dönemde Finike ve çevresi, Arap akınlarına sahne olmuştur. Bazı dönemlerde bölgenin Araplar tarafından işgal edildiği bilinmektedir. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi'nin ardından Anadolu'da Türk hakimiyetinin güç kazanmasıyla birlikte Finike ve çevresi de Selçuklu egemenliği altına girmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti'nin bu bölgedeki hakimiyeti 1207-1308 yılları arasında sürmüş; bu süreçte bölgeye, Orta Asya'dan gelen Teke Boyu yerleştirilmiştir.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasının ardından Finike, 1308-1361 yılları arasında kurulan Tekeoğulları Beyliği'nin egemenliğinde kalmıştır. Tekeoğulları Beyliği, 1426 yılında Osmanlı Devleti tarafından ortadan kaldırılmış ve bölge Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde Finike, Elmalı kazasına bağlı bir nahiye merkeziyken, 1914 yılında ilçe statüsü kazanmıştır. Finike, I. Dünya Savaşı sonrasında 1919-1921 yılları arasında kısa süreli olarak İtalyan işgaline uğramıştır.

Günümüzde Finike

Finike, günümüzde Antalya iline bağlı bir ilçe olup, 26 mahalleden oluşmaktadır. 2024 yılı itibarıyla nüfusu yaklaşık 50.688 kişidir. 1914 yılında ilçe, 1923'te ise belediye statüsü kazanan Finike, uzun süredir sahip olduğu idari yapısı ve çeşitli bölgelerden gelen kamu görevlilerinin etkisiyle farklı bir sosyal yapıya sahiptir. Bu durum, bazı ziyaretçiler tarafından “Avrupa'nın Akdeniz kıyılarından sökülüp Türkiye kıyılarına yerleştirilmiş bir kent” şeklinde yorumlanmaktadır. Finike, temizliği, düzeni ve halkının misafirperverliğiyle dikkat çekmektedir.

Finike Devlet Hastanesi, bölge hastanesi sorumluluğuyla sadece Finike'ye değil, Kumluca, Kale, Kaş ve Elmalı ilçelerine de sağlık hizmeti sunmaktadır. Ayrıca 1993 yılında Finike Belediyesi tarafından inşa edilen hamam ve sauna kompleksi, hem yerel halka hem de turistlere hizmet vermektedir. Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin modern yorumlarıyla tasarlanan bu yapı, geleneksel hamam kültürünü yaşatmayı amaçlamaktadır.

Atatürk ve Finike

Finike ile Mustafa Kemal Atatürk arasında doğrudan bir ilişki görünmese de, Atatürk'ün yakın çevresinde Finikeli kişilerin bulunduğu bilinmektedir. Finike'nin Yazır köyünden Hasan Çavuş, Atatürk'ün koruma ekibinde görev yapmıştır. Ankara Muhafız Alayı 3. Bölük'te gösterdiği üstün hizmet nedeniyle Binbaşı İsmail Hakkı Teker tarafından Atatürk'ün köşküne tayin edilmiştir. Bu görevi 12 asker ile birlikte sürdürmüştür.

Atatürk'ün güreş anılarında sıkça yer alan ve “Paşam, sizi yedi düvel yenemedi, ben nasıl yenerim?” sözleriyle hatırlanan güreşçinin, Hasan Çavuş olduğu yönünde rivayetler bulunmaktadır. Hasan Çavuş, 29 Ekim 1998 tarihinde, Cumhuriyetin 75. yıl dönümünde vefat etmiştir.

Ekonomi

Finike ilçesi ve çevresinde hakim olan ekonomik yapı tarımsal karakterlidir ve var olan ticaret ve sanayi de tarımsal yapıya dayanmaktadır. Yörede en büyük geçim kaynağı turfanda sebzecilik ve narenciyedir. Bunun yanı sıra bölgede az da olsa balıkçılık vardır. Yörede tarımın ve turizmin mevsimlik oluşu, farklı zaman dilimlerinde yoğunluk kazanmaları yörede yeni gelişmeye başlayan turizmin, tarıma alternatif bir gelir kaynağı olmaktan ziyade, bir ek gelir kaynağı olabileceğini göstermektedir. Bu da yöre tarımın ve turizminin birbirlerini mevsimsel özellikleriyle dengelemesi, yörenin mevsimsel işsizlik sorunun kısmen çözülmesi demektir.

Limyra taşı

Antalya iline 115 km uzaklıkta, Finike kazasının denize 5 km mesafede ve tarihi Limyra bölgesindeki ocaklardan çıkarılmaktadır. Açık krem renginde homojen bir yapıya sahip kireç taşıdır. Taşınabilir büyüklükte, istenilen ebatta blok vermektedir. Hafif ve yalıtkan özelliğinden dolayı dış kaplama malzemesi olarak aranılan iç ve dış pazarda beğeni kazanan bir yapı taşıdır.

Teknik Özellikler

• Ağırlıkça su emme ve birim hacim ağırlığı deney sonuçları bu taşın orta yoğunlukta bir yapı taşı olarak sınıflandırılabileceğini göstermektedir.
• Mekanik dayanımlar kuru ve yaş numuneler üzerinde yapılmıştır. Kuru numunelerde elde edilen basınç dayanımı, eğilmede çekme modülü ve eğilme dayanımı değerleri bu taşın yüksek yoğunluklu bir yapı taşı olarak sınıflandırılabileceğini göstermektedir. Ancak taşın suya doygun hale gelmesi durumunda bu mekanik dayanımlarda önemli azalmalar gözlenmiştir. Doygun numunelerde ölçülen dayanım değerlerine göre ise bu taş orta yoğunlukta bir yapı taşı özelliği göstermektedir. Söz konusu kireç taşının mekanik dayanımlarının su ile doygun hale gelmeye olan hassasiyeti pratikteki uygulamalar açısından dikkate alınmalıdır.
• Donma çözülme deneyindeki gözlemler ve ölçülen ağırlık kayıpları açısından bu taş TSE deki yapı taşlarının donmaya dayanımı için verilen sınırları sağlamaktadır.
• Aşınma deney sonuçları genellikle yaya ve lastik tekerlekli araç trafiğine maruz doğal yapı taşları için TS de verilen şartları sağlamaktadır.

Genel bir değerlendirme yapılmak istendiğinde, doğal kireç taşından kestirilip laboratuvarlara getirilmiş olan numuneler üzerinde yapılan deneyler sonucunda, bu taşın ilgili ASTM ve TS standartlarına doğal yapı taşları için verilen sınır değerleri sağladığı sonucuna varılır. Ancak, suya doygun halde dayanımlardaki kayıpların taşın kullanım imkânları için dikkate alınması gerektiği görüşündedir.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927	15.113	792	14.321
1935	18.938	1.244	17.694
1940	19.305	1.404	17.901
1945	23.333	1.252	22.081
1950	27.635	1.377	26.258
1955	32.072	2.007	30.065
1960	16.982	2.952	14.030
1965	19.794	4.352	15.442
1970	22.835	4.795	18.040
1975	23.917	4.200	19.717
1980	25.461	4.239	21.222
1985	29.776	5.034	24.742
1990	34.576	6.700	27.876
2000	42.087	9.746	32.341
2007	45.296	10.509	34.787
2008	46.520	11.244	35.276
2009	46.095	11.199	34.896
2010	46.138	11.329	34.809
2011	46.256	11.515	34.741
2012	46.405	11.961	34.444
2013	46.530	46.530	veri yok
2014	46.853	46.853	veri yok
2015	46.817	46.817	veri yok
2016	47.498	47.498	veri yok
2017	48.948	48.948	veri yok
2018	48.131	48.131	veri yok
2019	48.534	48.534	veri yok
2020	49.307	49.307	veri yok
2021	49.407	49.407	veri yok
2022	49.720	49.720	veri yok
2023	50.688	50.688	veri yok
2024	51.620	51.620	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Balıkçılık

Gerek kayalık, gerekse kumsal dip yapısı ile Finike Körfezi, birçok Akdeniz balığına, deniz memelisine ve deniz kaplumbağasına ev sahipliği yapmaktadır.

Mercan ve Beyaz Lahos (yöre dilinde Kum Gridası), yöre halkının ve balıkçılarının en çok talep ettiği balık türleridir. Finike kıyı şeridindeki kumsal alanlarda, çay ağzı ve limanlarda Akya, Lüfer, Lahos, Çipura, Levrek, Minakop, İspari, Kefal, İzmarit, Yasemin, Mercan, Hani, Sarıkuyruk, Iskarmoz, Barbunya gibi ekonomik değeri yüksek birçok balık avlanmaktadır. Körfezin kayalık bölgelerinde ise Orfoz, Lahos, Fangri, Sinarit, Sarıkuyruk, Sargos, Sokar, Iskaroz, Karagöz gibi balıklar balıkçıların ağ ve oltalarına takılmaktadır.

Açık deniz balıklarından Sardalya, Kolyos, İstavrit, Yazılı Orkinos, Lambuka, Kılıç Balığı, Orkinos gibi balıklar da Finike Körfezini Gırgır balıkçılığına uygun bir konuma getirmiştir.

Yakın bir tarihe kadar bütün Finike Körfezi içerisinde yasak olan Trol (Trata) ile yapılan avcılık, son yıllarda tekrar başlamış ve büyük bir kısmı kumluk olan körfez sularını tekrar talan etmeye başlamıştır. Bu sebeple yöre balıkçıları için çok değerli ve aranan bir balık türü olan Mercan Balığı, yoğun av baskısı ile karşı karşıyadır

Balıklar dışında, kumsal olan uzun kıyı şeridi, birinci derecede Caretta caretta üreme alanı olarak tanımlanmıştır. Nesli büyük tehlike altında olan Akdeniz foku, körfezde yaklaşık 2 birey ile yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır.

Marina

Finike, tarih boyunca önemli bir yükleme ve boşaltma liman kenti olmuştur. Denizci bir millet olan Fenikeliler, Finike ve Akdeniz'in değişik limanlarından yükledikleri malları, başka limanlara satarak, kendi devirlerinde ticareti geliştirmişler ve zengin olmuşlar. Tarihin seyri içinde Finike limanının durgun zamanları da olmuştur. Cumhuriyet döneminde de uzun süre atıl kalan limanda, uzun yıllar sadece balıkçı tekneleri barınmıştır. 1966 yılında balıkçı tekneleri ve yatların fırtınalı havalarda barınabilmeleri için yeni bir barınak yapımına başlanmış ve bu barınak 1970 yılında tamamlanmıştır. Finike marina, Finike'nin coğrafi ve kültürel konumuyla yat turizmini birleştirerek, ilçemiz ve ülke ekonomimize önemli katkılar sağlamaktadır. Bu konum Finike marinasını önemli bir yatçılık merkezi yaparak, Finike'ye de uluslararası bir liman kenti ve yat turizmi merkezi statüsü kazandırmıştır.

Turizm

Turizm bakımından çevre ilçeler kadar bozulmaması ile ayrılır. Ancak son dönemdeki yoğun yapılaşma ile önemli turizm noktalarından biri haline gelmiştir. Yine de 1980'lerden sonra bu bölgedeki turizm yatırım politikası, Finike'de pek rağbet görmemiştir. Çünkü ilçe toprakları tarıma daha uygundur. Bu yüzden turizm sektörü diğer çevre ilçeler kadar hızlı bir gelişme göstermemiştir. Yakın tarih içinde Finike Limanı'na ek olarak yapılan marina ile yat turizminde söz sahibi olmaya başlamıştır. 10 km'lik kumsalı ile ülkenin en uzun plajlarından birine sahiptir. Ayrıca doğal güzellikleri ve tatil cenneti olmasıyla bilinen Antalya ilinin Finike ilçesi 15 nisan 2023 gününde yapılan toplantıda Türkiye'nin Cittaslow ağına girmiştir.

Arykanda (Arif) ve Limyra (Turunçova, Zengeder) gibi antik kentlerin yanında Suluin Mağarası da ilçede ilgi çeken yerlerdendir. Ayrıca her yıl binlerce turist ve ziyaretçi çeken Likya yolunun uğrak noktalarından biridir.[4]

Arykanda Antik Kenti

Arykanda Antik Kenti, Antalya'nın Finike ilçesi, Arif Köyü'nde yer almaktadır. Likya dilinde "Ary-ka-wanda", "yüksek kayalığın yanındaki yer" anlamına gelir ve bölgenin en eski yerleşim yerlerinden biri olduğunu gösterir. Kent, özellikle İÖ 5. yüzyıldan itibaren tarih sahnesinde önemli bir rol oynamıştır.

Arykanda, II. yüzyılda Likya Birliği'ne dâhil olmuş ve Roma İmparatoru Klaudius'un İS 43'te Likya Birliği'ni sona erdirmesiyle Roma'ya bağlanmıştır. İS 240'ta yaşanan büyük bir depremden sonra kısmen onarılmış ve Bizans döneminde "Akalanda" veya "Orykanda" olarak anılmıştır. 11. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüş ve sonrasında bugünkü karayolunun güneyine taşınmıştır.

Gezilecek yerler arasında, Şahinkaya'nın güneybatı eteğindeki gözetleme kulesi ve Helios Tapınağı bulunmaktadır. Ayrıca, İS 1. yüzyılda inşa edilen stadion, iyi korunmuş tiyatro, agora ve odeon, gymnasium ve hamam kompleksi de görülmeye değerdir. Şehrin "Doğu Nekropolü" adı verilen mezar alanı, ayakta kalmış anıt mezarları ile dikkat çekmektedir. Su ihtiyacı, kaya yüzeylerine oyulmuş kanallarla sağlanmıştır, bu da antik mühendisliğin güzel bir örneğidir.

Arykanda Antik Kenti, tarih ve doğa severler için büyüleyici bir gezi rotası sunmaktadır.

Suluin Mağarası

İlçe sınırları içerisinde bulunan Suluin Mağarası, 80 metrelik giriş ağzıyla Asya kıtasındaki bilinen en derin mağaradır. 27 Ağustos 1995 tarihinde sualtı araştırma ekibi 122 metre derinliğe inmiş ancak mağaranın sonuna ulaşamamıştır. Finike ilçe merkezine 1 km uzaklıkta bulunan ve esrarengiz görünümüyle dikkat çeken Suluin Mağarası, halk arasında "İncirli" mağara olarak bilinir. Tarihten günümüze kadar keşfedilmemiş bir sır olarak gizemini korumaya devam etmektedir.

Endemik bitki ve hayvanları

• Finike semenderi (Lyciasalamandra luschani finikensis)

Dış bağlantılar

• Finike Müftülüğü Resmi Web Sitesi