Antalya
| Antalya | |
|---|---|
Antalya'nın uçaktan görüntüsü | |
Takma ad: Turizmin Başkenti | |
 Antalya'nın Türkiye'deki konumu | |
  Antalya  Antalya Antalya (Akdeniz)  Antalya Antalya (Avrupa) | |
Koordinatlar: 36°58′00″N 30°40′00″E / 36.966667°K 30.666667°D | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Akdeniz Bölgesi |
| İl | Antalya |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Büşra Özdemir (vekil) (CHP) |
| Rakım | 39 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Posta kodu | 07xxx |
| Alan kodu | 242 |
| Plaka kodu | 07 |
| İklim | Csa |
Resmî site Antalya Büyükşehir Belediyesi | |
.JPG)
Antalya, Türkiye'nin Antalya ilinin merkezi olan şehirdir. Türkiye'de "turizmin başkenti" olarak görülür.[1] Özellikle yaz aylarında Antalya'yı ziyaret eden turist sayısı artar.
Antalya, 1980 yılından sonra uygun iklim koşulları ve turizm nedeniyle hızla gelişmiş ve buna paralel olarak günümüzde Türkiye'nin en kalabalık beşinci ili olmuştur.[2] Antalya'da ekonomik hayat büyük oranda ticaret, tarım ve turizme dayalıdır.
Antalya ilinin kapsadığı bölge tarih öncesinden günümüze dek pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır ve Türkiye'de en çok antik kent bulunan ildir.[3] Sırasıyla Likyalılar, Lidyalılar, Pamfilyalılar, Bergamalılar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklu Hanedanı, Osmanlılar ve son olarak Türkiye Cumhuriyeti hâkimiyetinde bulunan Antalya bu medeniyetlerin hiçbirine başkentlik yapmamıştır.[4]
Antalya, 2015 yılında G20 Zirvesi'ne ve 2016 yılında ise Expo 2016'ya ev sahipliği yapmıştır.
Antalya'nın simgeleri arasında Saat Kulesi ve Kaleiçi Bölgesi yer alır.[3]
Antalya il merkezinin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 49 metredir.[5]
Köken bilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Helenistik dönemde Bergama Kralı II. Attalos (MÖ 159-138), askerlerine "Gidin ve bana yeryüzündeki cenneti bulun" der. Askerlerinin gösterdiği yer olan bugünkü Antalya'yı beğenen II. Attalos, bölgenin stratejik önemini dikkate alarak buraya bir liman şehri kurdurur ve kenti kendi adına “Ataleia” olarak adlandırır. Şehrin adı eski Arap kaynaklarında “Antaliye”[6] , Türk kaynaklarında ise “Adalya” olarak anılır. Yerleşme, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren “Antalya” olarak adlandırılmıştır.
Antalya adı, biyolojide takson isimlerinde antalyaensis, antalyensis, antalyanus, antalyana biçimlerinde kullanılır.[I]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk Çağ öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Anadolu'da insana ait bilinen en eski yerleşim alanlarından biri, Antalya kent merkezinden yaklaşık 30 km kuzeybatıda, Korkuteli yolu üzerinde, Toros Dağlarının Akdeniz'e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarası'dır. Tarihlendirilmesi günümüzden yaklaşık 500 bin yıl öncesine, başka bir deyişle Eski Taş Çağı'nın ilk dönemlerine aittir.[7] Bu dönem, günümüzden 2 milyon ile 140 bin yıl öncesi arasındaki evreyi içerir. Karain'de mağara adamlarına (homo sapiens neandertalensis) ilişkin kemik kalıntıları da ele geçmiştir. Bu kalıntılar, tüm Anadolu'da ele geçen en erken fosil kalıntılarıdır.[8]
Bölgenin en eski tarih öncesi dönem buluntularını içeren Karain Mağarası, Eski Taş Devri ve Cilalı Taş Devri'nden, Beldibi Mağarası ise Orta Taş Çağı'ndan veriler sunar. Bademağacı Höyüğü'nde yapılan kazılarda Cilalı Taş Çağı yerleşimlerine, buluntularına ve insanın yerleşik hayata geçişinin ilk izlerine rastlanır. Bunlara Karataş, Semahöyük'te yapılan kazılarla elde edilen Erken Tunç Çağı bulguları da eklendiğinde, bölgede Eski Taş Çağı'ndan günümüze kadar kesintisiz bir uygarlık vardır.[9]
İlk Çağ dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya Bölgesi'nin yakın tarihi, bölgede 1946'dan önce yapılan kazılardan önce karanlıktı. Hititlerin çivi yazılı belgelerinde, adı geçen Ahhiyava ve Arzava ülkelerinin Pamfilya olduğu bilim çevrelerinde kabul görmektedir. Bu bölgedeki araştırmalar ve buluntuların ortaya çıkması ve eldeki verilerle bölgenin karanlık olan bu dönemi de aydınlanmaya başlamıştır.[10]
Hititler dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Anadolu'da ilk siyasi birliği sağlayan Hitit Devleti'nin[11] kurulduğu dönemde yazı, Anadolu'ya henüz yeni gelmişti. Anadolu'nun ortasında kurulmuş olan Hitit Devleti'nin dönemi, başlangıçta Antalya için sessiz ve karanlık geçti. Bölgenin tarih sahnesine çıkışı Hitit krallarının Batı Anadolu seferleri düzenlemesiyle başladı. Bugünkü Antalya il sınırları içinde kalan Perge, Kesros, Patara gibi eski coğrafya adlarının Hitit Çağı'na ait olduğu, MÖ 1267-1237 yılları arasında hüküm sürmüş Hitit Kralı III. Hattuşili'nin yıllıklarından anlaşılmaktadır. Konya'nın Yalburt'unda bir Hitit hiyeroglifinde Patara'nın "Pataf" biçiminde geçmesi, bu aydınlanmayı güçlendiren bir buluntudur. Buradan, Hititlerin ‘Lukka ülkesi’ adını verdikleri Akdeniz sahiline kadar uzandıkları anlaşılmaktadır.[12]
Hitit İmpratorluğu'nun yıkılmasının sebebi olan deniz kavimleri göçü sırasında bir kısım Akalılar'ın bu bölgeye göç ettiklerinden Yunan mitolojisinde söz edilir. Truva Savaşları'ndan sonra bazı Aka boyları, Amphilokhos, Kalkhas ve Mopsos'un idaresinde Pamfilya'ya geldikleri; Perge, Sillyon, Aspendos ve Selge'yi kurdukları söylenmekle birlikte son bilimsel veriler bu kentleri yörenin yerli halkının kurduğunu göstermektedir. Bu Perge'nin Parha, Aspendos'un Estvedüs, Selge'nin Estlegiis, Silyon'un Selyuüs adlarından da bellidir.[13]
Bölgeye Pamfilyalılar yerleşmeden önce, MÖ 7. yüzyılda kısa bir süreliğine Rodoslular ve Dorluların Kumluca ve Phaselis (Çıralı) bölgesini kolonileştirdiği Eski Yunan kaynaklarında geçmektedir. Kumluca yakınlarında bulunan Rhodiopolis kenti bunun bir kanıtı sayılmaktadır.[14]
Likya ve Pamfilya dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antalya ili, tarihteki antik bölgelerden batı Pamfilya'nın güneydoğu ucunu ve doğu Likya'yı içine almaktadır.
Günümüz Antalyası'nın batı sınırları içinde yerleşen Likyalıların kökenleri tartışılmakla birlikte, Hitit ve Antik Mısır kaynaklarında (MÖ 2000) Lukki veya Lukka adlı bir kavimden bahsedilmektedir. Bu kavim, kendilerini Termili olarak adlandıran Akdeniz kıyılarımızdaki güçlü komşuları Luvilere akrabalıkları ile bilinen Likya ulusundan olması kuvvetli ihtimaldir.
Sınırların nereleri olduğu üzerinde pek çok tartışma olan Pamfilya bölgesinin büyük bölümü günümüzdeki Antalya'nın içindedir. Kelime anlamı olarak “Tüm halklardan olan insanların yaşadığı memleket,[15] Irkların ülkesi anlamlarına gelen Pamfilya'da isminden dolayı pek çok kavmin bir arada yaşadığı düşünülmektedir. Syedra kentinde ele geçen bir kehanet yazıtında “karışık milletlerin ülkesinde yaşayan siz Syedra Pamfuliyalıları...” denmektedir ki, bu yazıt da kentin toplumsal yapısı hakkında bilgi vermektedir.[15]
Pamfilya Helenleri, karşılaştırmalı dil bilimi yöntemlerine göre, Anadolu'daki en eski Helen gruplarından birini oluşturmuşlardır. Bunların dilinde Mukenlerin ve Dorların dil özelliklerinden bazılarına rastlanmaktadır. Bu nedenle MÖ ilk bin yılın başlarında Anadolu'ya göç etmiş oldukları kabul edilmektedir. Bunlar Anadolu'da karşılaştıkları insanlarla iç içe geçmiş, onların inanç ve çeşitli kültürel özelliklerinden etkilenmişlerdir.
Yalnızca bu Helenlerin değil, genel olarak Pamfilya'da yaşayan diğer halkların da erken dönem tarihi hakkında pek fazla belge bulunmamaktadır.[16]
Sonuç olarak, ilk çağlardan Roma İmparatorluğu çağına kadar temelde halklar ve kültürler çerçevesinde ele alınmış çalışmalarda, bölgedeki Eski Çağ incelemelerinin henüz bir doygunluğa ulaşmadığı bellidir. Özellikle Roma öncesi evre açısından yanıtlanması gereken pek çok soru vardır. Bunların aydınlatılmasında dil incelemeleri büyük bir yer tutmaktadır. Antalya, tüm Anadolu'da en çok yazılı belgenin ele geçtiği yerdir. Bu niteliğiyle Antalya bölgesi tarih, dil ve arkeoloji incelemeleri için önemli bir merkezdir. Son yıllarda Köprüçayı Vadisinde daha önce örneklerine rastlanmamış olan yeni bir dile ilişkin yazılı kanıtlar bulunmuştur. Bu buluntular incelemelerin sanılandan çok daha derinlemesine yapılması gerektiğini göstermektedir[17]
Bergama, Roma ve Bizans dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hristiyanlık dininin Anadolu'da hızla yayıldığı MS 5.-7. yüzyıllar boyunca Pamfilya ve Likya, Doğu Roma eyaletleri olarak önemlerini korumuşlar; hatta MS 2. yüzyıldaki parlak çağlarına benzer şekilde imar görmüşlerdir. 7. yüzyılın ortalarında Arapların sürekli yağma ve saldırıları, her iki bölgeye büyük zarar vermiştir. Bu saldırıları durdurmak isteyen Doğu Romalılar, bölgeyi korumak amacıyla özel bir donanma kurmuşlardır.[18][19] Roma İmparatorluğu'nun bölgeye egemen olmasından sonra, bazı stratejik yerler veya kentler, küçük keşişlikler hâlinde Doğu Roma egemenliği döneminde varlıklarını sürdürmüştür.
Antalya'nın bulunduğu yerde II. Attalos döneminde inşa edilen ilk surların da bu çağda dikildiği bilinmektedir. MS 130 yılında Roma imparatoru Hadriyanus, Antalya seferi sırasında Hadrian Kapısı'nı yaptırmış, surların doğu bölümünü de onartmıştır.
Ayrıca Rodos, Venedik ve Ceneviz korsanlarının talanları, Kıbrıs Krallığı'nın saldırıları, Haçlı Seferleri'ndeki yağmalar ve depremler, bölgenin ekonomik yapısını olduğu kadar kentlerini de yıpratmıştır.[20][21] Bu sırada özellikle Rodos ve Cenevizliler koruma ve saldırma için, uygun kıyılarda üsler kurmuşlardır. Stratejik konumundan dolayı Antalya, Batı Akdeniz kıyısında kurulduğu tarihten itibaren sürekli istilalara maruz kalmıştır.
Selçuklu dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Konumu bakımından savunma olanakları güçlü olan Antalya, 11. yüzyıl sonlarında Türklerin hakimiyetine geçti. Kent, 1097'de I. Haçlı Seferi'nden sonra yeniden Bizans'ın eline geçti. Türkler, 12. yüzyılın ilk yarısında Antalya önlerine kadar ilerlediler ve bölgede etkili olmaya başladılar. 1148 yılındaki II. Haçlı seferi sırasında buraya gelen Haçlı yazarları, Türklerin şehrin yakınlarına kadar geldiklerini, halkın bu sebeple verimli tarlalarını ekemediklerini belirtir. Bu yüzden şehirdeki halk yiyecek ihtiyacını deniz yolu ile karşılamaktaydı.
Türkler, 1176 Miryokefalon Savaşı'ndan sonra Anadolu'yu yurt edinmeye başladılar. Bu dönemde II. Kılıç Arslan devletinin güçlü temellere sahip olması için çabalıyordu. II. Kılıç Arslan, bunun için oğullarını Anadolu'nun çeşitli yerlerine gönderdi. En küçük oğlu Gıyaseddin Keyhüsrev'i de 1180 yıllarında fethettiği Borgulu'daki (şimdiki Uluborlu) kaleye ve civarına melik olarak gönderildi. II. Kılıç Arslan 1182 yılında Antalya'yı kuşatmış, fakat şehri alamamıştı.[22]
5 Mart 1207 tarihinde Antalya Büyük Selçuklu Devleti'nin eline geçti. Şehir teslim alındıktan hemen sonra düzenlemeler yapıldı, tersane inşa edildi ve kuzeyde Uluborlu'da bulunan teşkilatın merkezi Antalya'ya taşındı.[23]
Ancak Antalya'daki ilk Selçuklu egemenliği oldukça kısa sürdü. Denizden yardım alabilecek bir şehirle ilgili deneyimleri olmayan Selçuklular, bir cuma namazı vakti Hristiyanların, Türklerin üzerine saldırıp büyük çoğunluğunu katletmesiyle şehri kaybettiler. Antalya'nın kaybının nedenlerine ilişkin iki görüş bulunmaktadır. Birincisi, Gıyaseddin Keyhüsrev'in ölmesinin (1211) ardından ve Selçuklu şehzadelerinin taht kavgası sırasında şehrin kaybedilmiş olabileceği; ikincisi 1214'te Antalya yöresinin kumandanı Ertokuş'un uç askeriyle Sinop fethine katılmak üzere gidip şehir askerî bakımdan zayıf kalınca şehrin düşmüş olabileceği olasılığıdır.
Selçuklu sultanı İzzeddin Keykavus, şehri geri almak için yeniden büyük bir sefere girişti. Şehir, 22 Ocak 1216 tarihinde Türkler tarafından yeniden fethedildi. Türklerin güvenliklerini sağlamak üzere şehrin ikamet sahasını ikiye bölen bir koruyucu sur yaptırıldı. Üzerine de bu fethin sebeplerini ve nasıl gerçekleştiğini belirten kitabeler konuldu. Şehri ikiye bölen bu duvara göre batı kesimi Türk ve Müslümanların, doğu kesimi ise Hristiyan ve yerlilerin sahası olacaktı. On sene sonra Antalya, devrin kaynaklarında yer almayan büyük bir imar faaliyeti daha geçirmiştir. Eski surunun 100 metre kadar doğusundan yeni bir sur daha yapılmıştır. Üzerindeki kitabelere göre 1225 tarihindeki bu inşaatın ilk sebebi şehre yeni Türk yerleşmesini sağlamaktır. İkinci sebebinin limanı korumak amacı olduğunu sanılmaktadır.
Bu yıllarda Alâeddin Keykubat, Alaiye'yi fethetmiş, orada önemli inşaatlar yapmıştır.[24] Alaiye'nin de alınmasıyla Selçukluların Akdeniz'de bir deniz birliği kurmaları gerekti. Antalya'da çalıştırılan veya oluşturulan tersane, ilk Türk deniz varlığının oluşmasını sağladı. Hemen ardından Alaiye'de de bir tersane inşaatına girişilerek Akdeniz'deki Türk deniz gücü oluşturuldu. Antalya tersanesinin güvenliğini tam olarak sağlamak amacıyla 1225 tarihinde şehir içinde yeni bir düzenlemeye geçildi. Alâeddin Keykubad, şehrin deniz tarafındaki savunmasını güçlendirmişti. 1243 Kösedağ Savaşı'nı kaybeden II. Gıyaseddin Keyhüsrev, bu defa kara tarafındaki savunmayı 1244'te yaptırdığı burç ile güçlendirdi. Antalya kalesinin iç kalesi Ahmedek, limanın doğu yakasında iken, Türkler iç kaleyi kuzeybatıdaki (bugünkü Tophane) bölgeye taşıdı.
Antalya sonraki tarihlerde de Selçuklu Sultanlarının kışlık payitahtlarından birisi olmaya devam etti. Hatta bazen doğudan gelen Moğollara karşı bir güvenilir yer olarak tercih ediliyordu. Antalya, güneyde Mısır ve Doğu Akdeniz bölgeleriyle ticaret yapan bir yer olarak oldukça etkindi. Devrin kaynaklarından Saltukname'de de Adalya'dan söz edilmektedir. Mevlana, burada çok Hristiyan olduğundan söz ederse de, bu ifadeyi, öteki İç Anadolu şehirlerine göre fazla dediği düşünülmektedir. Çünkü şehrin içindeki ikamet sahalarına göre, Hristiyanlar hiç de aşırı bir çoğunluğa sahip değillerdi. Bununla birlikte, kentte Frenkler de bulunuyor ve Avrupa ülkeleriyle ticaret yapılıyordu.[25]
Anadolu Türk Beylikleri dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılış sürecinde İlhanlıların nüfuzu altına girmesiyle, batısındaki uç beyleri bir araya gelerek beylik kurmaya başladılar. Bu sırada 13. yüzyıl başlarında Anadolu Selçukluları tarafından Yalvaç, Borlu ile Eğirdir taraflarına yerleştirilen ve Teke aşiretinin bir kolu olan Türkmenler[26] de 13. yüzyıl sonlarında, Hamid Bey'in torunu ve İlyas Bey'in oğlu Feleküddîn Dündar Bey'in liderliğinde göller havzasında bağımsızlıklarını ilan ederek Hamitoğulları Beyliği'ni kurdular. Dündar Bey, önce Uluborlu’yu, ardından Eğirdir’i beyliğin merkezi yaptı.[27]
Kuruluştan hemen sonra ülkesinin sınırlarını güneye doğru genişleten Dündar Bey, Gölhisar, Korkuteli ve daha sonra memleketin bazı yerlerini gezmeye çıkmış olan Antalya Beyi'nin esir düşmesi üzerine Antalya'yı 1301'de zapt etti.[28] Dündar Bey, Hamitoğulları Beyliği'nin sınırlarını Germiyan ve Denizli'ye kadar genişletmiş ve Antalya'yı kardeşi Yunus Bey'in idaresine vermiştir.[29] Böylece Hamitoğulları Beyliği, Eğirdir ve Antalya olmak üzere iki merkeze ayrılmıştır.
Hamitoğulları Beyi Dündar Bey'in oğlu İshak Bey, Memlûk Sultanı Nasır Muhammed ile yaşadığı bir tartışma sonrası tutuklanınca, yerine Korkuteli Emiri olan kardeşi Sinânüddin Hızır Bey geçti. Hızır Bey'den[30] sonra beyliğin başına sırasıyla Dadı Bey ve Mübârizeddin Mehmed Bey geçti.[31]
Mübârizeddin Mehmed Bey'in hükümdarlığı Kıbrıs Frankları ile mücadele içerisinde geçti. Antalya, 1216’daki Türk hâkimiyetinden sonra ilk kez işgale uğradı. Kıbrıs kralı Pierre I. de Lusignan 24 Ağustos 1361 günü Teke-eli'nin merkezi olan Antalya'yı hücumla zapt etti. Beyliğinin merkezini Korkuteli'ye taşıyan Mehmed Bey, Antalya'yı ele geçirmek için önce Kıbrıslılara yiyecek satışını yasakladı. Daha sonra Karamanoğlu Alâeddin Ali Bey ile ittifak kurup ertesi sene 45 bin kişi ve 8 kalyon ile Antalya önüne gelip çok şiddetli bir savaş yaptı ise de şehri alamadı.
Antalya’yı ele geçirme çabaları Mehmed Bey’e yörede büyük itibar kazandırdı ve bu nedenle kendisine ‘Teke Bey’ denildi. O dönemde Anadolu'nun güneyinde Antalya, Finike, Kaş, Kalkanlı, Milli, Gömbe, Elmalı, Korkuteli ve Serik ile sahilde Antalya ve Alanya arasındaki bölge Teke-eli olarak tanınmaya başladı.[32] Antalya'yı geri almak için çeşitli ittifaklar kuran Mehmed Bey, 1373'te Antalya'yı yeniden fethetti.
Mehmed Bey'den sonra yerine geçen Osman Çelebi ve Mustafa Bey dönemlerinde Teke Beyliği eski önemini yitirdi. Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid, 1390'da Antalya'yı ele geçirdi[I]. Burayı önce oğlu İsa Çelebi'ye, sonra da diğer oğlu Mustafa Çelebi'ye sancak olarak verdi.[33] 1397'de Antalya ile Alanya arasındaki bölge tamamen Osmanlı egemenliğine geçti.
Ankara Savaşı'ndan sonra, Sivrihisar'a gelen Timur'un 10 tümenle gönderdiği Şahruh ve komutanları Korkuteli ve Kitir dolaylarını; Emir Şah Melik ise Antalya başta olmak üzere bütün Teke-eli'ni yağmaladı.[34]
Timur Kütahya'ya geldiğinde Teke-eli'ni Karamanoğlu Mehmed Bey'e verdi.[35] Timur'a bağlılığını sunan Osman Çelebi Bey, Antalya hariç olmak üzere eski beyliğini yeniden ele geçirerek Korkuteli'ni merkez yaptı.[36]
Osmanlı dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bugünkü Antalya ili sınırlarıyla Osmanlı Devleti'nin 15. ve 16. yüzyıllarda bu bölge için oluşturduğu idari düzen arasında farklılıklar vardır. Bu yüzyıllarda bölgede Alanya ve Teke sancakları idari olarak yer almaktaydı.
Ticaret yolları üzerinde bulunmasından dolayı sık sık el değiştiren Antalya, Selçuklu Hanedanı döneminde tersanesi ve limanıyla büyük öneme sahipti. Selçuklu egemenliğindeki Antalya, Kıbrıs ile arasında önemli ticari etkinlikler yaparak dönemin en önemli ticaret merkezlerinden birisi oldu. Tahminen 13. yüzyılın sonu ya da 14. yüzyılın başlarında burası Hamidoğulları'nın Antalya şubesinin eline veya Tekeoğulları'nın eline geçti.[37] Tekeoğulları döneminde huzur ve gelişme devam etmiş, imar ve kültürel etkinlikler artmıştır.
Bölge, Osmanlıların elindeyken Karamanoğulları'nın ve ara sıra da bazı Avrupalı devletlerin saldırılarına uğradı. Antalya, yeniden Osmanlıların eline geçtikten sonra Anadolu eyaletine bağlandı. Ayrıca, Antalya bir süre şehzade sancağı olarak Osmanlı sancaklarından bir tanesi oldu. Şehzade Korkut 1502'den 1511 yılına kadar sekiz sene burada valilik yaptı. Antalya'nın Korkuteli ilçesi de ismini Şehzade Korkut'un bu bölgedeki hükümdarlığından aldı.
Bu bölgede, Osmanlı idaresi altındayken 1511 yılında ortaya çıkan Şahkulu İsyanı, 16. yüzyıldaki Celali isyanları ve Körbey isyanı hariç önemli bir olaya rastlanmaz. Ancak bu ayaklanmalar neticesinde yeni fethedilen Modon, Koron gibi adalara büyük sürgünler oldu, İran’a büyük miktarda göçler yaşandı. Bunlarla birlikte, bazı olumsuz davranışta bulunanlar daha sonraki yıllarda yani Kıbrıs'ın fethiyle birlikte buranın iskân ve imarı amacıyla sürgün edildiler. Bu tür olaylar bölgenin siyasi, sosyal, kültürel ve nüfus yapısını etkiledi.
Teke Sancağı'nın kuruluşunda özellikle coğrafi konumu ve tarihî şartlar önemli rol oynadı. Yine bu sancağın gelişmesinde eski çağlardan beri önemli ticaret yolları üzerinde bulunması da etkili oldu. Bölge Osmanlı egemenliğine geçince Anadolu eyaletine bağlandı ve 19. yüzyıla kadar bu şekilde devam etti. Tanzimat dönemiyle başlayan idari düzenleme sonucunda Teke Sancağı, Karaman eyaletine, 1865 yılında çıkarılan Vilayet Nizamnamesiyle de Konya vilayetine bağlandı. Bu dönemde Teke Sancağı'nın Antalya, Akseki, Alaiye, Kızılkaya ve diğer bir kazayla birlikte toplam beş kazası bulunmaktaydı. Bu düzenlemeler sonucunda daha önce sancak olan Alanya ve bağlı kazaları Teke Sancağı’na bağlandı. 1890 yılı kayıtlarına göre Teke Sancağı'nın, İstanos, Bucak, Kızılkaya, Beşkonak, Millü, İğdir ve Serik nahiyelerinin bağlı olduğu Antalya kazası, İbradı nahiyesinin bağlı olduğu Akseki kazası, Finike nahiyesinin bağlı olduğu Elmalı kazası ile Kaş kazasından oluştuğu görülmektedir. 1902'de Teke Sancağı, Antalya, Akseki, Alanya, Elmalı ve Kaş kazaları ile 11 nahiye ve 524 köyden oluşmaktaydı.[38] Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde Antalya, Konya’dan ayrılarak bağımsız bir sancak hâline gelmiştir.[39]
Şah Kulu Ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]1511 yılında çıkan Şah Kulu Ayaklanmasının başlıca sorumlusu, tarihî kaynaklarda “Karabıyıkoğlu”, “Şeyhoğlu” veya “Şeytankulu” olarak da geçen, ancak daha çok Şah Kulu veya Şah Kulu Baba Tekeli adıyla tanınan kişidir. Şah Kulu, Şah İsmail'in babası Şeyh Haydar'ın halifelerinden Hasan Halife'nin oğludur ve Teke Sancağı'na bağlı Istanos nahiyesinin Yalınlı veya Kızılyaka köyünden gelmektedir.[40]
Körbey Ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Celali isyanları zincirinin bir parçası olarak bilinen Körbey Ayaklanması, 1659 yılında Antalya mutasarrıfı ve ‘Körbey’ lakaplı Mustafa Paşa tarafından başlatıldı.
Mustafa Paşa, elindeki servete ve Antalya Kalesi'nin savunma açısından sağlamlığına güvenerek Osmanlı Devleti'nin kendisine karşı koyamayacağını düşündü ve isyan etti. İsyan üzerine karadan ve denizden gönderilen kuvvetlerle Antalya kuşatılarak top ateşine tutuldu. Kale içerisinde mahsur kalan halk, sonunda kaleyi hükûmet kuvvetlerine teslim etmek zorunda kaldı ve Mustafa Paşa'yı da isyanı bastırmakla görevli Köse Ali Paşa'ya teslim etti. Mustafa Paşa donanma gemilerinde boğularak öldürüldü. Ona bağlı olanlar da idam edildi.[41]
Millî Mücadele dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpeg)
I. Dünya Savaşı'ndan sonra yapılan Mondros Ateşkes Antlaşması'yla Antalya ve çevresi İtalya Krallığı'na verilmişti. Bu dönemde işgalciler, Anadolu'yu istedikleri şekilde istilâ etti. Anadolu limanları İtilaf Devletleri'nin gemileri ile doldu, askerî okullar boşaltıldı, askerî daireler yıkıldı ya da yakıldı; ilçe ve köylerde kontrol yabancıların eline geçti.[42] 28 Mart 1919 Cuma günü Antalya, İtalyanlar tarafından işgal edildi.
Antalya yöresinde Yörük Ali Efe'nin evinde kentin ileri gelenlerinden bir grup, Antalya Rumlarının, dışarıdan küçük bir yardım aldıkları takdirde isyan edip memleketi İtilaf kuvvetlerine teslim edecekleri tehlikesine karşı Antalya'yı korumak konusunda toplantı yapmaya karar verdiler. Ancak yapılan toplantılardan bir sonuç alınamadı.[43] Bir müddet sonra Anadolu'nun çeşitli yerlerinden bölgesel savunma cemiyetlerinin kurulduğunun duyulması ve 19 Mayıs 1919 günü Samsun'dan gelen haberler Antalya'da bir savunma cemiyeti kurulması fikrini yeniden gündeme getirdi.[44]
Antalya Müdafaa-i Heyeti Milliye Cemiyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgede olası bir işgale karşı direniş için aralarında müftü Yusuf Talat, belediye başkanı Hüsnü Karakaş'ın bulunduğu bir grup kurulacak derneğin şekli hakkında mutasarrıfla görüşmeleri gerekti. Ancak Mutasarrıf Cemal Bey, bir türlü bu fikre yanaşmıyor ve görüşmek isteyen grubu reddediyordu. Uzun uğraşlar sonucunda grup hasta yatağındaki Cemal Bey'i ziyaret ederek alınması gereken tedbirleri görüştüler. Mutasarrıf Cemal Bey bir cemiyet kurulması konusunda ikna edildi ve heyet toplandı. Heyet, Belediye Dairesi'nin bir odasında “Müdafaa-ı Heyeti Milliye Cemiyeti” unvanı ile çalışmaya başladı.[45] Bu cemiyet 4 Eylül 1919'daki Sivas Kongresi'ndeki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kurulması kararı uyarınca bu cemiyetin bir kolu olarak Antalya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını aldı.[46] Dernek 4 yıl 24 gün çalıştıktan sonra üzerine düşen vatani görevini tamamlamış olarak kapanış belgesini Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ne sundu. Dernek başkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa 11 Haziran 1923 tarihinde derneğin kapanış belgesini uygun bulup onayladı.[47]
Büyük Taarruz'da Antalya
[değiştir | kaynağı değiştir]26 Ağustos'ta Türk Ordusunun saldırıya başladığı, gelen ufak tefek haberlerle duyuldu. 29 Ağustos'ta Afyonkarahisar ilinin Türklerin eline geçmesi haberinin şehre gelmesi Antalya'daki Türkleri sevindirdi. 30 Ağustos Zaferi, Dumlupınar’daki Yunan mevzilerinin düşmesi haberi üzerine Türkler büyük bir sevinçle kutlamalara başladı. Ayrıca Türkler zaferi kutlarken, bir yandan da geceleri çiftliklerin civarında İtilaf Devletleri'nin bir çıkartma yapması ihtimalini önlemek için hazırlıklar yapıldı.
7 Eylül günü zafer kutlanmak için Mavnacılar Cemiyeti iskelede tertip ettikleri gece deniz eğlencesine bütün alay subaylarını davet ettiler. Üç gün sonra Türk ordusunun 9 Eylül'de ve saat 10'da İzmir'e girildiği haberi alındı. Rumlar da bir şenlik düzenleyerek sokaklarda dolaştılar ve "Yaşasın Türkler ve Ordu, Kahrolsun düşmanlar" diye bağırdılar. Merkez Kumandanlığı önünde büyük bir zafer kemeri kuruldu. Bütün halk ve asker tarafından resmi geçit yapıldı, nutuklar söylendi, şiirler okundu, sabaha kadar eğlenildi.[48]
11 Eylül'de Antalya'da zafer alayı tertip edildi. Gece fener alayları sabaha kadar devam ettirildi. O gün Balıkesir ve Bursa'nın ele geçirildiği haberleri de alındı. 12 Eylül'de dahi depo alayı ayrıca zaferi kutlamak için bir eğlence düzenledi. Bu eğlence, Şarampol'deki Talim Meydanı'nda yapıldı. Gece, Şarampol'den başlayıp Fener'de sona eren bir fener alayı düzenlendi. Kutlamalar, askeri yürüyüşler ve müsamereler Kasım ayına kadar sürdü.[49]
Türkiye Cumhuriyeti dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
29 Ekim 1923'ten sonra, ülkenin tamamında olduğu gibi Antalya'da da pek çok önemli değişim yaşanmıştır. Osmanlı döneminde sancak olan bölge cumhuriyet dönemiyle birlikte il haline gelmiştir. 1923-1950 döneminde küçük ölçekli gelişmeler yaşanan ilin özellikle il merkezi nüfusu 1950 yılından sonra yoğun göçle artmaya başlamıştır.
Antalya'da 1950-1960 yılları arası dönem, sanayileşmenin başlamasıyla birlikte kırdan kente göçle birlikte nüfus artışının yaşandığı bu dönemde, gelen nüfusun barınma ve çalışma gibi ihtiyaçlarına cevap verecek bir kentin kurulması için çabalar görülmüştür. Kentte 1950'den sonra da artarak devam edecek olan göçün, mekânda yaratacağı sosyal, kültürel ve fiziksel değişimler de bu dönemde yavaş yavaş başlamıştır.[50]
Kentte 1960-1970 yılları arası dönemde, kentleşme hareketlerinin mekânsal etkileri görülmeye başlanmıştır. Bu dönem, üretimde farklılaşmayı getiren, sosyoekonomik ve kültürel değişime yol açan yeni bir yerleşme biçimlenmesinin başladığı dönem olması açısından önem taşımaktadır. 1960-1965 yılları arasında Kalekapısı Çarşısı oluşmuş, 1965-1970 yılları arasında, Kalekapısı ile Belediye İş Hanı arasında, caddenin güneyinde bugün de kullanımı devam eden ticaret fonksiyonları yerini almıştır. 1970 yıllarında Vakıf İş Hanı yapılmıştır. Doğal ve kültürel kaynak potansiyeli yüksek bir kent olan Antalya'nın 1969 yılında turizmde öncelikli alanlar olarak belirlenmesiyle planlama ve yatırım önceliği artmıştır. 1960-1970 döneminde Antalya hızlı nüfus artışı ve kentleşmeden doğan sosyal, kültürel ve mekânsal değişimlere yeterince hazırlıklı değildi.[51]
1974 yılından itibaren Antalya'da, güney kısmının turizm alanı ilanı ve altyapı çalışmalarının başlaması, liman inşaatının tamamlanması, havalimanı kapasitesinin arttırılması, eski liman ve Kaleiçi projesinin uygulamaya konulması, Fethiye-Kaş yolunun yapılması, Antalya'nın ülke çapında çok önemli bir turistik merkez haline gelmesi sonucunda, 1970'lerden 1990'lı yılların sonuna kadar kentte düzensiz bir yapılaşma yaşanmıştır. Antalya kent yapısı özellikle 1990'ların sonundan başlayarak önceki döneme göre daha fazla göç almış ve bu durum şehirdeki doğal dokunun bozulmasına neden olmuş, konut talebini artırmış ve kentin kalabalıklaşmasına yol açmıştır.[52]
Antalya, 2 Eylül 1993'te çıkarılan 504 sayılı Kanun Hükmünde Kararname[53] ile büyükşehir unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile merkez olarak valilik binası kabul edilerek, yarıçapı 30 kilometre olan bir daire çizilmiş ve büyükşehir belediyesi sınırları bu alanı kapsayacak şekilde genişletilmiştir.[54] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları, il mülki sınırlarıyla örtüşecek şekilde genişletildi.[55]
Atatürk'ün Antalya ziyaretleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ilki 6 Mart 1930'da olmak üzere 3 kez Antalya'yı ziyaret etmiştir. Atatürk'ün ilk Antalya ziyareti Türkiye ile İtalya Krallığı arasında yakın zaman önce doğan politik sorunların sonucunda gerçekleşmiştir.
İtalya'da iktidarda bulunan ve Doğu Akdeniz'de kendine üsler arayan Benito Mussolini'nin Türkiye'ye atadığı büyükelçi, Mustafa Kemal'le yaptığı görüşmede ülkesinin Antalya ve Muğla çevresinde bazı hakları olduğunu gündeme getirir. Bunun üzerine Mustafa Kemal büyükelçiden iki dakikalık izin isteyerek yan odaya geçer. Gazi Mustafa Kemal odaya döndüğünde üzerinde Kurtuluş Savaşı sonunda mareşal apoleti takılmış üniformasıyla içeri girer, makamına oturur ve büyükelçiye dönerek: "Buyurun sayın büyükelçi, sizi dinliyorum." der.[56] Bu olaydan kısa bir süre sonra Antalya'ya gelmek için yola çıkan Mustafa Kemal, uluslararası politika yönünden oldukça kritik dönemde şehre gelmiş ve ülkesinin güney kıyılarındaki kentlerine verdiği önemi göstermiştir.
Altı günlük ilk ziyareti sırasında Antalya'nın çeşitli yerlerini görmüş ve incelemelerde bulunmuştur. Antalya'yı ne kadar beğendiğini 8 Mart 1930 günü gezisi sırasında Lara'dan Beydağları'na bakarken "Hiç şüphesiz Antalya, dünyanın en güzel yeridir." sözüyle ifade etmiştir. 11 Mart günü ilk ziyaretini tamamlayan Mustafa Kemal aynı günün akşamı Ankara'ya dönmüştür. Bu ziyaret sırasında Atatürk'ün kaldığı ev, yol genişletme çalışmaları nedeniyle yıkılmış, uygun bir yere aslına uygun şekilde yeniden inşa edilmiştir. Günümüzde Antalya Atatürk Müzesi olarak hizmet vermektedir.
Atatürk'ün ikinci ziyareti 26 Ocak 1931 tarihinde başladığı yurt gezisinin bir parçası dâhilinde gerçekleşmiştir. Seyahati, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması sonuçlarını uzman bir heyet ile yerinde tetkik etmek ve yapılması gereken işleri tespit etmek üzere gerçekleştirilmişti. Bu amaçla 8 Şubat 1931'de Ege Vapuru ile İzmir'den Antalya'ya yola çıkıp 10 Şubat 1931'de sabah Antalya'ya geldi. Deniz motoru ile iskeleye çıkan Atatürk buradan alay karargâhına, hükûmet konağına, belediyeye ve Cumhuriyet Halk Fırkası'na giderek memleket işleri üzerinde yetkililerle uzun uzun görüştü. Buradaki görüşmelerini tamamlayan Atatürk, Silifke'ye hareket etti.[57]
Mustafa Kemal Atatürk'ün Antalya'yı üçüncü ve son ziyareti 18 Şubat 1935 tarihinde gerçekleşti. İstanbul'dan Ege Vapuru ile hareket eden Atatürk, 16 Şubat 1935 tarihinde Çeşme önlerinde Zafer adlı torpido gemisine geçti. Aynı torpido ile Alanya'ya doğru hareket etti. 18 Şubat günü Alanya'da üç saat kadar kaldıktan sonra öğleye doğru Antalya'ya geldi. Atatürk Antalya'ya üçüncü kez adımını attığında, tıpkı ilk gelişinde olduğu gibi Türkiye ile İtalya Krallığı arasında yeni bir siyasi kriz yaşandı. İtalya liderliği devam eden Mussolini, İtalya donanmasını bir süredir Antalya yakınlarına demirlemiş durumdaydı. İtalyan hava kuvvetleri de Antalya üzerinde uçuşlar yapmaktaydı. 18 Şubat gün boyunca şerefine çeşitli etkinlikler düzenlenen Atatürk, günün akşamında yemek masasında bu konuyu yetkililerle tartışırken, Türk Hava Kuvvetleri pilotlarından İtalyan deniz güçlerine intihar saldırısı düzenlenmesini istemişti.[kaynak belirtilmeli] Bu istek pilotlarca kabul edildi. Mustafa Kemal, ertesi gün (19 Şubat) Afet İnan ve beraberindeki heyetle birlikte Ege Vapuru'na binerek Antalya'dan ayrıldı.[58] Atatürk ve pilotlar arasında geçen bu yazışmaların da ulusal ve uluslararası kamuoyuna ulaşmasına izin verildi. Kısa bir süre sonra İtalyan hava ve deniz kuvvetleri Akdeniz'in güneyine çekildiler.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'da ölçülmüş günlük en yüksek yağış miktarı: 232,8 kg/m2; günlük en hızlı rüzgâr: 155,5 km/sa ve en yüksek kar kalınlığı 5,0 cm'dir.[59]
 Antalya (1991-2020) iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 23,9 | 26,7 | 28,6 | 36,4 | 41,7 | 44,8 | 45,0 | 44,8 | 42,5 | 38,7 | 33,0 | 25,4 | 45,0 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 15,0 | 15,9 | 18,4 | 21,8 | 26,4 | 31,6 | 34,9 | 34,9 | 31,7 | 27,3 | 21,6 | 16,7 | 24,7 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 9,8 | 10,8 | 13,1 | 16,4 | 20,9 | 25,7 | 28,9 | 29,0 | 25,6 | 20,9 | 15,3 | 11,4 | 19,0 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 5,9 | 6,5 | 8,3 | 11,3 | 15,7 | 20,1 | 23,4 | 23,7 | 20,1 | 15,9 | 10,7 | 7,5 | 14,1 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −4,3 | −4,6 | −1,6 | 1,4 | 6,7 | 11,1 | 14,8 | 13,6 | 10,3 | 4,9 | 0,0 | −1,9 | −4,6 |
| Ortalama yağış (mm) | 210,6 | 112,7 | 94,5 | 63,1 | 37,0 | 10,1 | 4,0 | 5,0 | 22,0 | 76,6 | 152,1 | 271,7 | 1.059,4 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[59] | |||||||||||||
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[60] | 36.324 | 17.365 | 18.959 |
| 1935[61] | 47.697 | 22.993 | 24.704 |
| 1940[62] | 51.101 | 24.957 | 26.144 |
| 1945[63] | 56.935 | 25.037 | 31.898 |
| 1950[64] | 62.461 | 27.515 | 34.946 |
| 1955[65] | 76.774 | 35.283 | 41.491 |
| 1960[66] | 98.740 | 50.908 | 47.832 |
| 1965[67] | 128.856 | 71.833 | 57.023 |
| 1970[68] | 164.950 | 95.616 | 69.334 |
| 1975[69] | 212.245 | 130.774 | 81.471 |
| 1980[70] | 259.905 | 173.501 | 86.404 |
| 1985[71] | 338.817 | 261.114 | 77.703 |
| 1990[72] | 448.773 | 378.208 | 70.565 |
| 2000[73] | 714.129 | 603.190 | 110.939 |
| 2007[74] | 913.568 | 775.157 | 138.411 |
2008 yılında merkez ilçe Aksu, Döşemealtı, Kepez, Konyaaltı ve Muratpaşa ilçelerine ayrılmıştır. Bu ilçelerle birlikte il merkezinin nüfusu aşağıdaki gibidir.
| Yıl | Nüfus |
|---|---|
| 2008[75] | 911.487 |
| 2009[76] | 955.573 |
| 2010[77] | 1.001.318 |
| 2011[78] | 1.041.972 |
| 2012[79] | 1.073.794 |
2012 yılında ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya ekonomisinde turizm, ticaret ve tarım ön plandadır; sanayi faaliyetleri ise son dönemde gelişme göstermektedir.[80] Bunun dışında hayvancılık, madencilik gibi daha az rağbet gören alanlarda da ekonomik faaliyetler sürdürülmektedir.
Ticaret
[değiştir | kaynağı değiştir]
1970'li yıllara kadar belirli bir seviyede kalan ticaret sektörü, bu dönemden sonra hareketlenmeye başlamıştır. 1980'lerde gelişen turizm hareketi ile birlikte konaklama ve dinlenme tesisleriyle değişik türde lüks mağazalar açılmıştır. Teknoloji kullanımının yaygınlaşmasıyla tarım ve sanayide üretim artmış, piyasa oldukça hareketlenmiştir.
Antalya Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO), ticaret alanındaki en önemli kuruluşlardan biridir. Üye sayısı 10.000'i geçen ATSO'nun yanı sıra önemli diğer kuruluşlar arasında Antalya Ticaret Borsası ve Antalya İhracatçılar Birliği yer almaktadır.[81]
Antalya'daki ticaret sektörü, toplam gelirin %34'ünü oluşturarak ekonomide önemli bir paya sahiptir. Antalya'da ihracatın %67'si ve ithalatın %60'ı Avrupa Birliği üye ülkeleri ile gerçekleşmektedir.[82]
Antalya Serbest Ticaret Bölgesi, serbest ticaret bölgesine izin veren yasanın 1985 yılında çıkmasından bu yana Türkiye'de kurulan 21 serbest ticaret bölgesinden ikincisidir ve 14 Kasım 1987 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır.[83] Şu an 607.130 m2'lik bir alanda faaliyet gösteren Antalya Serbest Ticaret Bölgesi, Antalya'nın Konyaaltı belediyesi sınırları içinde bulunmaktadır.
Antalya Serbest Ticaret Bölgesi, Bakanlar Kurulu kararıyla bölgenin işletme hakkı özel sektöre verilmiştir. Bu kapsamda hisselerin %36'sı kamuya, %64'ü ise Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. (ASBAŞ)'ye devredilmiştir.
Sanayi
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya, Türkiye'de gelişmişlik düzeyine göre dördüncü sırada yer almasına rağmen [84] sanayi alanında Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bunun temel nedeni Antalya'da turizmin ve tarımın ön planda olmasıdır. Ayrıca Antalya sanayileşmenin neden olduğu hava kirliliği gibi sorunların görülmediği bölgelerden biridir.
1950'li yıllarda Sümerbank ve Antbirlik tesisleriyle başlayan sanayileşme girişimleri sonucunda Antalya'da yaklaşık 880 sanayi siciline sahip firma bulunmaktadır. Bu firmalardan yaklaşık 280'i Antalya Organize Sanayi Bölgesi'nin denetimi altındadır.[85] 1961 yılında kurulup Antalya'nın ilk sanayi kuruluşlarından olan ve kurulduğu bölgeye Dokuma ismini veren Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası ise 17 Kasım 2004 tarihinde faaliyetlerine son verdi.[86] Döşemealtı'ndaki Organize Sanayi Bölgesi ve Konyaaltı'nda bulunan Serbest Bölge dışında, Antalya şehir merkezinde üç sanayi sitesi bulunmaktadır: Akdeniz Sanayi Sitesi, Yeşil Antalya Sanayi Sitesi ve kentin en eski sanayi sitesi olan Sanayi Çarşısı.
Sanayi sektörünün gayrisafi hasıla içindeki payı Türkiye genelinde %28 iken, Antalya'da %7 düzeyindedir. Antalya ilinin ulusal gelir içindeki sanayi payı yalnızca %4,3'tür.[82]
Antalya Organize Sanayi Bölgesi (AOSB), 1976 yılında Bakanlar Kurulunun verdiği onayla kurulmuştur. Kuruluş amacı, Antalya'da turizmi destekleyecek sanayi yatırımlarını teşvik etmek ve tarım ya da turizme uygun olmayan arazilerde sanayi faaliyetlerini düzenlemektir. Bölgede gerekli her türlü altyapının hazırlanması, bakımı, çalışanlar için sosyal etkinlik alanları ve tesislerinin oluşturulması, hizmette kalite ve devamlılık sağlanması hedeflenmiştir.
Antalya Organize Sanayi Bölgesi, bir yıl iki ay süren inşaatın ardından tamamlanmış ve 370 hektarlık bir alanda faaliyet göstermeye başlamıştır. Kuruluştan altı yıl sonra, yapılan ölçümlerde yer seçimiyle ilgili bir hata tespit edilmiş ve bölgenin faaliyet alanı 310 hektara düşürülmüştür. Ancak 1998 yılında bu sorun çözülmüş ve AOSB yeniden 370 hektarlık bir alanda faaliyet göstermeye devam etmiştir. 2005 yılında ise çevresindeki 294 hektarlık alan da bölgeye dâhil edilerek toplam alan 664 hektara ulaşmıştır.[87]
Antalya - Burdur kara yolunun 26. kilometresinde bulunan Organize Sanayi Bölgesi 2 batıda ve 1 doğuda olmak üzere toplam üç giriş kapısına sahiptir. %84,86 doluluk oranına sahip Antalya Organize Sanayi Bölgesi'nde, 179 firmaya ait 208 alan tahsis edilmiştir.[88]
Tarım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antalya ili sahip olduğu Antalya Ovası ile tarımsal potansiyel ve ekolojik uygunluk açısından Türkiye tarımında önemli bir yere sahiptir. Antalya, topraklarının beşte birinde tarım yapılabilen bir bölgedir.[89]
Antalya'da tarım yapılan alanlar, kıyı kesimi ve kıyıdan uzak iç kesimler olarak ikiye ayrılabilir. Kıyı kesimi portakal, muz, avakado gibi tropikal bitkilerin yetiştirilebilmesine ve sera tarımına uygundur. Kıyıdan uzak kesimlerde ise elma, armut ve ayva gibi soğuğa dayanıklı meyve türleri yetiştirilir. En çok yetiştirilen tarım ürünlerinin başında domates, hıyar (salatalık) ve portakal gelir.
Antalya ili yıllık 3.368.357 ton sebze üretimiyle Türkiye'deki üretimin %13,4'ünü; 1.011.917 ton meyve üretimiyle Türkiye'deki üretimin %6,06'sını oluşturur. Diğer bitkisel kalemler göz önüne alındığında Antalya, Türkiye'nin yıllık tarım ihtiyacının %4,41'ini karşılar.[90]
Kentin hızlı gelişmesine paralel bir süreç yaşayan tarım sektörü bu süreçte önemli yapısal değişimlerden geçmiştir. 1970 yılında nüfusun yaklaşık dörtte üçü tarımla geçiniyorken 2000 yılında bu oran %49'a düşmüştür.[91]
Hayvancılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayvancılık, Antalya'da yaygın olmayan bir ekonomik faaliyettir. Merkeze bağlı köylerde daha çok küçükbaş hayvancılık yaygındır, çünkü arazi yapısı küçükbaş hayvancılığa uygundur. Antalya'daki 509.335 küçükbaş hayvan, Türkiye'deki küçükbaş hayvan varlığının %1,7'sini oluşturur. Büyükbaş hayvancılık daha çok şehir merkezi dışındaki yüksek bölgelerde yapılmaktadır. Antalya'daki 120.016 büyükbaş hayvan Türkiye'deki hayvanların %1,1'ini oluşturur. Antalya'da kümes hayvanlarının sayısı küçükbaş ve büyükbaş hayvanlardan fazla olsa da, Türkiye'deki toplam kümes hayvancılığının yalnızca %0,24'ünü oluşturur.
Antalya'da arıcılık, genellikle gezginci şekilde yapılmaktadır. İldeki kovan sayısı Türkiye'nin %2,4'üne denk gelir. İpek böcekçiliği ise Antalya'nın ülke ekonomisine en fazla katkı sağladığı hayvancılık alanıdır. Yılda 905 ipekböceği kutusuyla Türkiye üretiminin %16'sı karşılanmaktadır.[92]
Antalya kıyı kenti olmasına rağmen, burada balıkçılık faaliyetleri Türkiye ortalamasının altındadır. Yıllık alabalık, çipura ve levrek üretiminin toplamı ülke üretiminin %1,36'sını oluşturur.[93] Bunun yanında 2005 yılındaki bir genelgeyle uygulanan Türkiye İç sularını Balıklandırma Projesi kapsamında kent merkezinin kuzeyindeki Kepez Su Ürünleri Üretme İstasyonu'nda ise balık çeşitliliğini artırmak amacıyla farklı çalışmalar yürütülmektedir.[94]
Kültür ve sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]Müzeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya ilindeki müzelerin büyük çoğunluğu Antalya şehir merkezi ve Alanya sınırları içerisinde kalır. İlde çeşitli kurumlarca işletilen 11 müze bulunmaktadır.
Antalya'daki müzelerde, özellikle İlk Çağ'dan başlayarak Türkiye'de Cumhuriyet'in kuruluş yıllarına kadar uzanan döneme ait önemli eşyaları bulmak mümkündür. Tarihsel açıdan bakıldığında, Antalya Müzesi'nden başlayarak Alanya Atatürk Evi Müzesi'ne kadar süregelen müzeler, Antalya'nın tarihini aydınlatan eserleri barındırır. Bunların yanı sıra Kaleiçi Müzesi ve Alanya Kızılkule Etnografya Müzesi etnografya alanında hizmet vermektedir.
Antalya Müzesi, Alanya Arkeoloji Müzesi ve Side Müzesi İlk Çağ eserlerini, Alanya'daki İçkale Müzesi Selçuklu dönemi eserlerini, Antalya Atatürk Müzesi ve Alanya Atatürk Evi Müzesi de Türkiye Cumhuriyeti dönemi eserlerini ziyaretçilerine sunar.
Bunların dışında, tematik bir müze olan Antalya Oyuncak Müzesi aynı zamanda Türkiye'deki ikinci büyük oyuncak müzesidir.[95]
Türkiye'de yakın zamanda yaygınlaşmaya başlayan kent müzesi kurma planları Antalya'da uygulanmaya başlanmıştır. Kent Müzesi şu anda Büyükşehir Belediyesi binasında yer almakta olup, bir bölümü açık hava müzesi olarak hizmet vermektedir.[96]
Arkeolojik alanlar ve tarihî kalıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antalya'da çok sayıda arkeolojik alan vardır. Bu alanlarda keşfedilen kıymetli eserlerin bir bölümü Antalya Müzesi'nde sergilenmektedir ve arkeolojik alanlar ziyarete açıktır.
Antalya'nın 30 km kuzeyindeki Karain Mağarası da Paleolitik, Neololitik, Kalkolitik, Eski Tunç gibi protohistorik çağlarda ve Klasik Çağda insanlar tarafından sürekli bir biçimde iskan edilmiştir. Karain Mağarası insanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinden biri olup UNESCO Dünya Geçici Miras Listesinde yer almaktadır.[97]
Antalya Kalesi'nin, günümüzde Kaleiçi olarak bilinen bölgesinde yer alan kapısı Romalılar zamanında Kral Hadrianus'un şehri ziyaretine atfen inşa edilmiş ve sonraki yüzyıllar boyunca çeşitli medeniyetlerce kullanılmıştır.
Kuruluş tarihi tam olarak bilinmeyen Termessos'un tarihi kayıtlarda ilk kez anılması, Büyük İskender’in MÖ 333’te kenti kuşatması ve halkın güçlü bir savunma yaparak teslim olmamasıyla gerçekleşmiştir.
Antalya'da MÖ 12. yüzyılda Yunan göçleriyle kurulan Pamfilya bölgesinin antik kentlerinden Perge'nin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. MS 2. yüzyılda inşa edilen Aspendos Tiyatrosu, Serik ilçesinde yer alan ve MÖ 10. yüzyıldan kalma Aspendos Antik Kenti’ndedir.[98]
Demre ilçesindeki Simena, Türkiye'nin sadece denizden ulaşılabilen nadir yerleşimlerinden biridir. Kekova Adası ve çevresindeki kıyılar, doğal, kültürel ve coğrafi değerlerin korunması amacıyla oluşturulan Kekova Özel Çevre Koruma Alanı içinde yer almaktadır. 260 km² büyüklüğündeki bu koruma bölgesinde yer alan Simena Antik Kenti, 1. derece arkeolojik sit alanı olarak tescillidir.[99]
Demre'deki Myra, kaya mezarları, Likçe yazıtları ve sikkeler, kentin en azından MÖ 5. yüzyıldan beri varlığını sürdürdüğünü gösterir.[100]
Side Antik Kenti, MS 2. yüzyıla tarihlenen tiyatroda MS 3. yüzyılda orkestranın etrafı yüksek bir duvarla çevrilerek arena şekline dönüştürüldüğü düşünülmektedir. Duvar üzerindeki su geçirmez sıva kalıntıları, tiyatronun bir dönem havuz olarak kullanılmış olabileceğine işaret etse de, bu teknik olarak mümkün görünmemektedir. MS 5. yüzyılda tiyatro içerisine Şapeller yapılarak Erken Hristiyanlık Dönemi'nde de kutsal bir mekan (açık hava kilisesi) olarak kullanıldığı bilinmektedir.[101]
MÖ 13. yüzyıla ait Hitit metinlerinde ‘Patar’ adıyla geçen şehir, günümüzdeki Patara'dır. Tepecik Akropolü'nde ele geçen seramik parçaları, Orta Tunç Çağı özellikleri içerirken, yine Tepecik'in doğu yamacı eteklerinde ortaya çıkarılan, Demir Çağı öncesine ait taş balta Patara'nın tarihinin ne kadar eskilere gittiğini göstermektedir.[102]
13 Antik kentten biri olan Olympos, kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte MÖ 167-168 yıllarında basılan Likya Birliği sikkelerinde adı geçer. Likya Birliği'nde üç oy hakkına sahip 6 şehirden biridir.[103]
Alanya Kalesi ise denizden ve karadan zor ulaşılabilir olması ve doğal korunaklı yapısı nedeniyle tarih boyunca kesintisiz olarak yerleşim görmüş olup Anadolu'yu süsleyen yüzlerce kaleden günümüze ulaşabilmiş, en iyi korunmuş Orta Çağ kalelerinden biridir.[104]
Müzik
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya yöresinin geleneksel halk müziğinde başlıca telli çalgılar bağlama ve cümbüş; başlıca nefesli çalgılar sipsi, zurna ve çeşitli kaval türleri; vurmalı çalgıları da davul ve deftir. Antalya yöresi halk dansları, Antalya'nın komşu illeri Burdur, Isparta, Muğla ve Mersin yörelerinde oynanan halk dansları, 'Teke Folkloru' olarak adlandırılan bölgesel bir folklor karakteri taşır. Bölgede müzikte olduğu gibi halk oyunlarında da Yörüklerin etkisi belirgindir.
Antalya'nın doğusundaki ilçelerde ise Konya Kaşık Havası, Boğaz Havaları, Serenler Zeybeği, Anamur Yolları, Silifke'nin Yoğurdu ve Cezayir Havaları çalınır. Bu oyunlar tek tek ya da toplu olarak oynanabilir.
Teke zortlatması, oynayanlara ve adı geçen bölgede yaşayanlara göre, bu ad, teke adı verilen erkek keçinin hareketlerini yansıtmasından dolayı verilmiştir. Zortlatma, sıçrama ve hoplama anlamına gelir. Oyunun sekme, arkaya hızla dönerek yürüyüp kaçma, direnme ve korku dolu ani sıçramalar gibi figürleri tekenin hareketleri ile büyük bir benzerlik gösterir. Günümüzde kullanılan adıyla Türk sanat müziği (Klasik Türk müziği)nde "aksak" ya da "raks aksağı" olarak bilinen 9/8'lik usulün 9/16'lık türevi, Teke Zortlatması'nın en ayırt edici ritmik yapısını oluşturur.[105]
Yörede zeybek de yaygın bir oyundur. Hem hızlı hem de ağır tempolu biçimleriyle oynanan zeybeğin Antalya civarında 9 farklı türü çalınır ve oynanır.[106]
Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]Son sekiz yüzyıllık tarihsel süreçte Antalya mutfağı farklı kültürlerden etkilenerek kimi noktalarda süreklilik, kimi noktalarda ise değişiklik göstermiş. Antalya mutfağı, hem Yörük kültüründen hem de Akdeniz'in yemek kültüründen etkilenmiştir.[107]
Antalya'nın yöresel yemek kültürüne özgü bazı yemekler şunlardır:[107]
- Kuşkonmaz çorbası
- Çitlembik ve kulaklı hamur çorbaları
- Çağla cacığı
- Toros salatası
- Radika salatası
- Pastırmalı hibeş
- Kuru patlıcan düzmesi
- Tahinli patlıcan közlemesi
- Kabak çintmesi
- Bal kabağı dolması
- Ebegümeci kavurması
- Çökelekli biber dolması
- Cevizli biber dolması
- Lor peynirli biber dolması
- Patlıcan civesi
- Domates civesi
- Şakşuka
- Domatesli tas kebabı
- Balık pilaki
- Testi kebabı
- Tahinli Antalya piyazı
- Yoğurt soslu Beydağ kebabı
- Kuzu etli keşkek
- Dereotlu balık
- Yerli balıklara hazırlanan yemekler
- Şevketi bostan
Bu yörede kekikli, göceli, yarpızlı, yarma tarhana çorbaları; aside, alafaşı, boranı (yöredeki adıyla borana), softalar aşı, labada aşı gibi yemekler; kadayıf, kabak tatlısı, mercimek dondurmasi, karpuz kabuğu reçeli, bergamot reçeli, palize, öküz helvası, kıvrım, fıtır, kirkitle ve bestel gibi tatlılar; kapama ve bastarya börekleri ile hilbeş, tarator ve kölle gibi mezeler, çoğunluğu yöreye özgü olan ve çokça tüketilen lezzetlerdir.[107][108][109]
Şenlikler ve festivaller
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'da çeşitli dönemlerde festivaller ve şenlikler düzenlenmektedir. Bu festivaller genelde Antalya'nın yüksek kesimlerinde yaylalardaki yaz şenlikleridir (Feslikan Yaylası Festivali, Söbüce Yaylası Şenliği, Alanya Şenlikleri gibi). Bunun yanında Elmalı yöresinde Alevilik-Bektaşilik-Türkmen kültürü yaşayan halk şenlikler düzenler (Abdal Musa Şenlikleri gibi).[110]
Antalya'da yalnızca yerel ölçekte değil, ulusal ve uluslararası ölçekte de festivaller düzenlenmektedir. Ulusal ölçekte en büyük festival 2010 yılında düzenlenmeye başlanan Antalya Televizyon Ödülleri'dir. Uluslararası ölçekte her yıl ekim ayında Antalya Altın Portakal Film Festivali düzenlenir.[111] Ayrıca Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali, Türkiye'nin tek kum heykel festivali olup, dünyadaki en büyük kum heykel organizasyonları arasında yer almaktadır.
- Antalya Film Festivali
1953 yılında düzenlenen[112] 'Belkıs Festivali' ile temelleri atılan ve o günden bu yana büyük bir gelişim gösteren Altın Portakal Film Festivali, 2005 yılından itibaren uluslararası boyutta gerçekleştirilmeye başlanmıştır.[113] Altın Portakal Film Festivali, Türk sinema sektörünü maddi ve manevi açıdan desteklemek, film yapımcılarını nitelikli eserler üretmeye teşvik etmek ve Türk sinemasının uluslararası platformlara açılmasına katkı sağlamak amacıyla, 1964 yılında dönemin Antalya Belediye Başkanı Avni Tolunay'ın girişimleriyle resmen başlatılmıştır.
İlk olarak Antalya Film Şenliği adıyla düzenlenen etkinlik, ikinci yılında Antalya Tiyatro, Müzik ve Film Şenliği adını almıştır. Daha sonraki yıllarda Antalya Kültür Sanat Vakfı’nın himayesinde sürdürülen festival, 2005 yılına kadar Antalya Altın Portakal Film Festivali ismiyle düzenlenmiştir.
2004 yılında festivale uluslararası kategorilerin eklenmesiyle birlikte etkinliğin adı Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali olarak değiştirilmiştir.[114]
Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2015 yılında aldığı kararla Antalya adının daha çok öne çıkarılması amacıyla festivalin adında değişikliğe gitti ve isimden Altın Portakal kısmı çıkarıldı. 52. festival, Uluslararası Antalya Film Festivali adıyla ilk kez yapıldı.[115]
Antalya Televizyon Ödülleri
2010 yılında, Antalya Kültür ve Sanat Vakfı tarafından Altın Portakal Film Festivali'yle eş güdümlü olarak İsmail Cem Televizyon Ödülleri adı altında yeni bir organizasyon başlatıldı. Bu etkinliğin amacı; sinema alanında Türkiye'nin önde gelen şehirlerinden biri olan Antalya'yı, televizyon sektöründe de ön plana çıkarmak, Türkiye’de televizyon endüstrisinin gelişimine katkıda bulunmak ve Türk yapımlarının uluslararası pazardaki temsil gücünü artırmaktı.[116]
İlk yılında, dönemin televizyon dizilerinde yer alan oyuncu ve yapımcıları Antalya'da bir araya getiren organizasyon, eski gazeteci ve TRT Genel Müdürü İsmail Cem’in ismiyle anıldı. Ancak, ilk ödül töreninde yaşanan tartışmalar nedeniyle, İsmail Cem’in ailesinin talebi doğrultusunda organizasyonun adından "İsmail Cem" ifadesi çıkarıldı ve etkinlik sonraki yıllarda Antalya Televizyon Ödülleri adıyla düzenlenmeye devam etti.[117]
Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali
Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali, ilk kez 2006 yılında düzenlenmiştir. Her yıl farklı bir tema ile gerçekleştirilen festival, "Sanatın en doğal, en muhteşem ve en eğlenceli hâli" sloganıyla sanatseverlere seslenmektedir. 2013 yılı teması “İmparatorluklar (Empires)” olarak belirlenmiştir. Etkinlik, Mayıs ile Kasım ayları arasında yapılmakta ve uluslararası kum heykeltıraşların katılımıyla gerçekleşmektedir. Katılan sanatçı sayısı, kullanılan kum miktarı ve alan büyüklüğü açısından festival, dünyanın en büyük kum heykel organizasyonları arasında yer almaktadır.
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Türk turizminde, İstanbul ile birlikte en çok turist çeken şehir olan Antalya'da yılın her döneminde turizm olanakları ve tesisler bulunmasına rağmen, turizm bölgeleri özellikle yaz aylarında daha yoğundur.
Antalya'da kültür turizmi başta olmak üzere deniz, spor, sağlık, kış, kongre, yayla, mağara, kamp ve inanç turizmi yapılabilmektedir. Bu turizm türlerine yönelik birçok tesis bulunmaktadır.[118] 2017 yılı turizm istatistiklerine göre Antalya, dünyada en çok ziyaret edilen yirmi dokuzuncu şehir durumundadır.[119] Antalya iline 2017 yılında 10.486.191 turist gelmiştir.[120] Pandemi nedeniyle 2021 yılında düşüş yaşayan ve yalnızca 9 milyon turist ağırlayan Antalya, 2022 yılında yalnızca Ocak - Kasım döneminde 13 milyon turist ağırladı. Bu sayı, Antalya'nın turizm tarihinde en yüksek ikinci turist sayısını ifade etmektedir. En iyi yıl ise 2019 yılıydı ve Antalya o sene 15,5 milyon turist ağırlamıştı.[121] 2015 yılının son aylarında Türkiye ile Rusya arasında yaşanan uçak krizi sonrası Rusya'nın Türkiye'ye karşı yaptırımlar uygulaması, tatil için Türkiye'yi tercih eden Rusya vatandaşlarının sayısında büyük bir düşüşe neden olmuş ve Türkiye'deki turizm faaliyetlerini olumsuz etkilemiştir.[122]
Türkiye'de "turizmin başkenti" olarak nitelendirilen Antalya, birbirinden farklı kategorilerde birçok otele ev sahipliği yapmaktadır. Şehirde özellikle 5 yıldızlı otellerin fazlalığı dikkat çekmektedir. 2017 verilerine göre, Antalya'da 405 beş yıldızlı otel ve bu otellerde yaklaşık 352.000 yatak bulunmaktadır.[1]
Antalya'da kültür turizmi ağırlıklı olarak, batıdaki Kaş'tan doğudaki Gazipaşa'ya kadar uzanan kıyı şeridinin çeşitli bölgelerinde yapılmaktadır. Bu bölgede, onlarca antik kent, tarihî yapı, cami ve kilise bulunmaktadır.[123] Antalya'da deniz turizmi de yine kıyı şeridi boyunca yapılmaktadır. Bu bölgede kıyı turizminin yanı sıra deniz turları da düzenlenmektedir. Deniz turizminin en bilinen noktaları Kleopatra, Konyaaltı ve Lara plajlarıdır.[124]
Spor turizmi bakımından Antalya, pek çok popüler spor dalına ev sahipliği yapmaktadır. Başta futbol, tenis ve golf olmak üzere her yıl yüzlerce sporcu ve takım Antalya'yı tercih etmektedir. Antalya, bu sporlar için gerekli tesislere sahip olmasının yanı sıra, sporcular ve yetkililer için düzenlenen seminerlere de ev sahipliği yapmaktadır. Antalya, 2009-2010 döneminde judo, halter, eskrim, voleybol, badminton ve benzeri pek çok alanda 39'u uluslararası, 66'sı ulusal, 27'si millî takım kampı ve 45'i kurs ve seminer olmak üzere toplam 177 etkinliğe ev sahipliği yapmıştır. Antalya 2003-2008 yılları arasında Dünya Ralli Şampiyonası'na da ev sahipliği yapmıştır.[125]
Antalya, yaz turizmiyle öne çıksa da kış turizminde ülkenin önde gelen illerindendir. Antalya'daki Saklıkent Kayak Merkezi ile Alanya'daki Akdağ Kış Sporları Turizm Merkezi, kış turizminde kenti öne çıkaran başlıca tesislerdir.[126]
Antalya; ulaşımın kolaylığı, ulaşım olanaklarının çeşitliliği, çok sayıda turizm ve dinlenme imkânı sunması ve toplamda 106.000 koltuğu aşan kapasitesiyle, dünyanın dört bir yanından gelecek konuklar için önemli toplantıların yapılabileceği olanaklara sahiptir.[127]
2016 yılında Antalya'da düzenlenen "Çiçek ve Çocuk" temalı Expo 2016 Antalya organizasyonu ile kent, fuar turizmiyle de tanışmıştır.[128]
Antalya, hem denize hem de yüksek dağlara sahip dar bir coğrafyada yer aldığından, yayla turizmi Finike'den Alanya'ya kadar uzanan yüksek kesimlerde yapılabilmektedir.[129] Ayrıca Toros Dağları'nın eteğinde yer alan Antalya'daki dağlar, yapısal olarak genellikle kireç taşlarından (kalkerlerden) oluşmaktadır. İldeki mağaraların büyük çoğunluğu bu kireç taşı oluşumları içinde yer almaktadır. Antalya'da yaklaşık 500 mağara tespit edilmiş olup, bunlardan 3'ü turizme açılmış, 28 mağara ise ya turizme açılmayı beklemekte ya da yerel olanaklarla açılmış durumdadır. Bu nedenle bölgede mağara turizmi de yapılabilmektedir.[130]
Antalya'da inanç turizmi gelişme gösteren bir alandır. Antalya'da, özellikle Selçuklu döneminden kalma pek çok cami bulunmaktadır. Bu camiler arasında Murat Paşa Camii ve Yivli Minare Camii en çok bilinenlerdendir. Antalya'nın batısındaki Demre ilçesinde Noel Baba Kilisesi, doğusundaki Alanya ilçesinde ise 1400 yıllık Aya Yorgi Kilisesi bulunmaktadır.[131][132] Bunun dışında, Serik ilçesine bağlı turizm merkezi Belek'te, 2004 yılında özel bir girişimle Dinler Bahçesi adlı bir ibadethane kompleksi açılmıştır.[133] Kudüs'ten sonra üç dinin bir araya geldiği ikinci nokta olan bu bahçede, Hristiyanlık, İslam ve Musevilik inançlarına ait ibadethaneler yer almaktadır.[134]
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]
İl sınırları içinde 197 tescilli spor kulübü[135] ve 7.443'ü aktif olmak üzere 58.395 sporcu bulunmaktadır.[136] Bu kulüplerde futbol, basketbol, hentbol, voleybol, atletizm, güreş, judo, karate, tekvando, tenis, masa tenisi, sutopu ve yüzme başta olmak üzere birçok spor dalında faaliyet gösterilmektedir.
Futbol alanında 'Akrepler' takma adıyla bilinen Antalyaspor, şehri Türk futbolunun en üst seviyesinde temsil etmektedir. Antalyaspor, 2024-25 sezonu Süper Lig'deki 29. sezonu olan kırmızı beyazlı takım, karşılaşmalarını 29.307 kişilik Antalya Stadyumu'nda oynamaktadır.[137]
Antalyaspor, Süper Lig'de hiç şampiyon olamamıştır. Ligdeki en iyi derecesini, 2016-17 sezonunda 58 puan toplayarak 5. sırada tamamladığında elde etmiştir. En çok puan topladığı sezonu ise 59 puanla Süper Lig'i 7. sırada tamamladığı 2021-22 sezonu oldu. 1999-00 sezonunda Galatasaray ile 2020-21 sezonunda da Beşiktaş ile Türkiye Kupası finalleri oynadı ve oynadığı 2 finali de kaybetti. 'Antalyaspor, Süper Kupa tarihinde ilk kez 2021 Türkiye Süper Kupası'nda mücadele etti. Normal ve uzatma süreleri 1-1 biten maçta Beşiktaş'a, seri penaltı atışları sonunda 4-2 mağlup olarak kupayı kaybetti. Avrupa kupalarındaki en iyi derecesini ise 2000-01 sezonunda UEFA Kupası'nda 1. tura yükselerek elde etmiştir.[138]
İlin diğer profesyonel futbol takımlarından Alanyaspor da 2015-16 yılını 1. Lig play-off şampiyonu olarak tamamlayıp 2016-17 sezonunda ilk kez Süper Lig'de mücadele etme hakkı kazanmasıyla Antalya ilk kez bir Süper Lig sezonunda iki takımla temsil edilmiştir.
2018-2019 sezonu sonunda, Futbol Süper Lig'de Antalyaspor 7. Alanyaspor 9. oldu. Antalya'nın diğer profesyonel takımları Antalya Kemerspor ve Serik Belediyespor ise 3. Lig'de yer almaktadır. Ziraat Türkiye Kupası'nda Antalya Kemerspor ve Serik Belediyespor 3.turda elenmişlerdir. Son 16 turunda Antalyaspor, Göztepe'ye, Alanyaspor ise Kasımpaşa'ya elenmişlerdir.
Basketbolda Antalyaspor 2016-17 sezonu itibarı ile profesyonel liglere dönerek ve kenti Türkiye Basketbol 1. Ligi'nde temsil etmektedir. Ayrıca, Antalya Büyükşehir Belediyesi Basketbol Kulübü 2006/07 sezonunda Türkiye Basketbol 2. Ligi'ni şampiyon bitirip, Beko Basketbol Ligi'ne yükselmesiyle beraber kentte basketbola olan ilgi arttı. 2008-2010 yıllarında şehrin diğer takımı Kepez Belediyespor da Beko Basketbol Ligi'nde mücadele etti. Ancak 2009-10 sezonunda Kepez Belediyespor'un Antalya Büyükşehir Belediyespor'un da 2012-13 sezonunda ligden düşmüştü.
Şehrin tek tekerlekli sandalye basketbol takımı Antalya Büyükşehir Belediyesi Basketbol Kulübü de Tekerlekli Sandalye Basketbol Süper Lig'de uzun seneler mücadele etmiş ve 2015 itibarı ile kapanmıştır.
Antalya merkezli hentbol kulüpleri Muratpaşa Belediyesi Kadın Hentbol Takımı ve Antalyaspor profesyonel liglerde kenti Süper Lig'de temsil etmektedirler.
Muratpaşa Belediye Kadın Hentbol Takımı, 2012 yılında ilk Süper Lig, Türkiye Kupası ve Süper Kupa şampiyonluğunu kazanmıştır. Mücadelesini Türkiye Kadınlar Hentbol Süper Ligi'nde sürdürmektedir. 2017-2018 Süper lig şampiyonu olmuştur. İlin diğer kadın hentbol takımı Gazi Gençlik Spor 2. Ligdedir.
Antalyaspor Hentbol Takımı, Antalyaspor'un Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde mücadele eden hentbol takımıdır. Kulüp yönetimi, 2012 Ağustos'unda erkek hentbol takımını bünyesinde açmaya karar verdi. Türkiye Hentbol Federasyonu'nun da daha önce almış olduğu "profesyonel futbol takımı erkekler Süper Lig'inde mücadele etmiş takımlar doğrudan Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde mücadeleye hak kazanır" maddesinden yararlanarak Türkiye Hentbol Federasyonu'na başvuru da bulundu Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'ne kabul edildi. Takım 2012-2013 sezonundan bu yana Hentbol Süper Ligi'nde mücadele etmektedir. Antalyaspor yönetimi, Antalyaspor futbol takımı maçlarını Akdeniz Üniversitesi Stadyumu'nda oynadığı dönemde Akdeniz Üniversitesi yönetimi ile bir dostluk köprüsü kurdu ve hentbol takımının maçlarını da Akdeniz Üniversitesi BESYO Spor Salonu'nda oynamasına dair karar alındı. 2011-2012 sezonunda Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nden küme düşen Akdeniz Üniversitesi Erkek Hentbol Takımı da Antalyaspor'la birleşti.
2018-19 sezonu sonunda Basketbol Kadınlar 1. Liginde Akdeniz Üniversitesi lig 6.sı, Voleybol erkekler 1. Liginde Alanyaspor lig 5.si, Hentbol Kadınlar 1. Liginde Gazi Gençlik Spor lig 9.su olmuştur.
Antalyaspor kadın-erkek masa tenisi takımları ise Türkiye Masa Tenisi 1.Ligi'nde mücadelesini sürdürmektedirler.[139]
Sutopu dalında Antalyaspor erkek sutopu takımı Türkiye Sutopu Ligi'inde mücadele ediyor. Antalyaspor, 1970 ve 80'lerde mücadele ettiği sutopu branşına 2010 yılının yaz başında geri döndü. Yaş ortalaması 45 olmasına rağmen yeni kurulan tüm kulüpler gibi açık kümeden başlayan ve 24 yıl aradan sonra İzmir'deki lig elemesine katılıp 18 takım içerisinden 4. olan takım, 2011 yılında ise tekrar katıldığı açık kümede sırasıyla tüm rakiplerine karşı yenilgi alamdan Sutopu Büyük Erkekler 2. Ligi'ne yükseldi.
Takım, 2012 sezonunun yaz aylarında oynanan müsabakaları tek mağlubiyet alarak şampiyon olarak tamamlamış ve 2. Ligden, Türkiye Deplasmanlı Sutopu 1. Ligi'ne yükselmeyi başardı.[140] Ancak Antalyaspor Sutopu Takımının antrenman ve sutopu karşılaşmaları için sahası bulunmuyor.[141]
Türkiye'de yağlı güreşin yarışma biçiminde düzenlenen en üst seviyesi Kırkpınar Yağlı Güreşleri'nde Antalyalı pehlivanlar özellikle Recep Gürbüz'ün 1988 yılındaki başpehlivanlığı kazanmasının ardından bu yana hemen her yıl ilk üçe girdiler. 1987'de Recep Gürbüz'ün üçüncülüğünden, 2016'daki turnuvaya kadar geçen 29 yılın 18'inde en az bir Antalyalı pehlivan ilk üçe girdi. Ayrıca bu süre zarfında 29 kez Antalyalı pehlivanlar podyumun ilk üç basamağından en az birinde kendine yer buldular.[kaynak belirtilmeli]
Kırkpınar Yağlı Güreşleri'ni 2002 yılında Hasan Tuna, 2006 yılında Osman Aynur (en kısa sürede biten Kırkpınar finali 6. dakikada Recep Kara'yı yendi), 2009 ve 2010 başpehlivanı Mehmet Yeşil Yeşil, 2011[142]-2012[143] ve 2019-2021 yıllarında altın kemeri alan Ali Gürbüz, 2013 ve 2017 yıllarında İsmail Balaban, 2015 ve 2018 yıllarında Orhan Okulu, 2023 yılında Yusuf Can Zeybek Antalya'ya şampiyonluk getirdiler.[144]
Kırkpınar'dan daha eski bir geçmişe sahip olan ve 2016 Eylül'ünde 664.'sü düzenlenen Tarihî Elmalı Yeşilyayla Yağlı Pehlivan Güreşleri de her sene Antalya'nın Elmalı ilçesinde düzenlenir.[145]
Bütün bunların yanında Antalya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, il çapında çeşitli amatör spor faaliyetleri düzenler. Bunlar, atletizm, basketbol, voleybol, golf, güreş, futbol, judo, tekvando, hentbol, tenis, okçuluk, yüzme gibi dallar için çeşitli tesisler çoğunlukla il merkezindedir.[146] Saklıkent'te kayak tesisleri, diğer ilçelerde de çeşitli spor salonları ve tesisleri bulunmaktadır.[147]
Türkiye'nin 10. hipodromu olan Antalya Hipodromu kentteki önemli yarışlara ev sahipliği yapmaktadır.
Antalya'da düzenlenmiş spor etkinlikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugüne kadar Antalya'da ulusal ve uluslararası pek çok spor organizasyonu düzenlenmiştir.
- 2001 yılında 32. Avrupa Erkekler Basketbol Şampiyonası Türkiye'de düzenlendi.[148] Türkiye organizasyona İstanbul, Ankara ve Antalya'daki spor salonlarıyla ev sahipliği yaptı. Turnuva boyunca yapılan 36 karşılaşmanın grup aşamasındaki 12'sine ve eleme aşamasındaki 2 karşılaşmaya Antalya'daki Anfaş Expo Center ev sahipliği yaptı.[149][150] Ayrıca turnuvanın açılış gösterisi de Antalya'daki tarihî Aspendos tiyatrosunda yapıldı.[151]
- Türkiye Futbol Federasyonu 11 Nisan 2003 tarihinde aldığı kararla 2002-03 sezonu Türkiye Kupası finalinin Antalya Atatürk Stadı'nda oynanmasına karar verdi.[152] Kupa finaline çıkan Trabzonspor ile Gençlerbirliği arasında 23 Nisan 2003'te oynanan karşılaşmayı Trabzonspor 3-1 kazanarak, Türkiye Kupası'nı altıncı kez müzesine götürdü.[153][154][155]
- Avrupa 17 Yaş Altı Futbol Şampiyonası, ilk olarak 2001-2002 sezonunda İsviçre'de düzenlenmiş; 4-16 Mayıs 2008 tarihleri arasında ise Antalya bu organizasyona ev sahipliği yapmıştır.[156] Turnuva boyunca 3 stadyumda[157] oynanan 15 karşılaşma sonunda İspanya şampiyon olurken,[158][159] ev sahibi ülke Türkiye yarı finalde elendi.[160]
- 6 Haziran 2009'da Uluslararası Hentbol Federasyonu'nun aldığı kararla 2010 Dünya Plaj Hentbol Şampiyonası Antalya'da düzenlendi.[161] Hem erkekler hem de kadınlarda düzenlenen dünya şampiyonalarının karşılaşmaları Lara plajında yapıldı.[162] Erkeklerde Brezilya,[163] kadınlarda Norveç[164] turnuvalarını şampiyon tamamladılar. Ev sahibi ülke Türkiye erkeklerde bronz madalya;[165] kadınlarda ise beşincilik elde etti.[166]
- 1997-1998 sezonunda düzenlenmeye başlanan Avrupa Kadınlar 19 Yaş Altı Futbol Şampiyonası'nın 15. turnuvası UEFA'nın Ekim 2010'da aldığı kararla[167] 2-14 Haziran 2012'de Antalya'da düzenlendi.[168] 8 takımın[169] katıldığı turnuva boyunca 4 stadyumda 15 karşılaşma oynandı.[170] İsveç, turnuvayı şampiyon tamamladı.[171] Bu şampiyonaya ilk kez katılan ev sahibi ülke Türkiye ise grup aşamasında aldığı bir puanla turnuvadan elendi.[172]
- 1977 yılında FIFA Dünya Gençler Şampiyonası adı ile başlayan organizasyonun 19. ayağı olan ve 21 Haziran ile 13 Temmuz 2013 tarihleri arasında Türkiye'de düzenlenen 2013 FIFA 20 Yaş Altı Dünya Kupası'nda oynanan 52 karşılaşmanın 7'si Antalya Akdeniz Üniversitesi Stadyumu'nda oynandı. Turnuvayı Fransa şampiyon olarak tamamlarken, Türkiye 20 yaş altı millî futbol takımı çeyrek finalde şampiyon Fransa'ya 4-1 kaybederek turnuvayı ilk 8 içinde tamamladı.
- Türkiye Futbol Federasyonu 29 Temmuz 2015 tarihinde aldığı kararla 2015-16 sezonu Türkiye Kupası finalinin Antalya Stadyumu'nda oynanmasına karar verdi.[173] Kupa finaline çıkan Galatasaray ile Fenerbahçe arasında 26 Mayıs 2016'da oynanan karşılaşmayı Galatasaray 1-0 kazanarak, Türkiye Kupası'nı on yedinci kez müzesine götürdü.[174]
- 2022 FIVB Kadınlar Dünya Kulüpler Şampiyonası, 14-18 Aralık 2022 tarihlerinde Antalya Spor Salonu'nda düzenlenmiş ve İtalyan temsilcisi Imoco Volley turnuvayı şampiyon olarak tamamlamıştır.
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğitim ve öğretim açısından Türkiye'nin önemli merkezlerinden biri olan Antalya'da 595 okul öncesi eğitim kurumu (21.921 öğrenci), 681 ilkokul (249662 öğrenci), 190 ortaöğretim kurumu (84525 öğrenci) vardır.[175] Ayrıca Antalya'da bir devlet üniversitesi Akdeniz Üniversitesi, özel bir üniversite olan Antalya Bilim Üniversitesi ve Kültürlerarası Diyalog Merkezi mevcuttur. Bu üniversitelerde il genelinden öğrencilere eğitim verildiği gibi, il dışından ve öğrenci değişim programları ile yurtdışından gelen öğrencilere de eğitim verilmektedir.[176]
2011 yılı üniversiteye yerleşme basamakları olan Yükseköğrenime Geçiş Sınavı (YGS) ile Lisans Yerleştirme Sınavı'na (LYS) başvuran 38.618 kişiden 19.803'ü ya da %51,27'si sınavda başarılı oldu. Bu kişilerden 9.616'sı lisans programına, 4.063'ü açıköğretim fakültelerine, 3.549'u yalnızca YGS puanıyla öğrenci alan bölümlere, 2.575'i ise sınavsız programlara gitme hakkı elde etti.[177]
Ayrıca Antalya'nın 15 yaş ve üzeri nüfusunun %6,73'ü üniversite mezunu, %2,8'i yüksek lisans mezunu ve %0,06'sı ise doktora mezunudur.[178]
İldeki okullaşma oranı, okul öncesinde %23, ilkokulda %99,8, ortaöğretimde %80, genel lisede %62, mesleki ve teknik lisede %38'dir.[179]
Üniversiteler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antalya şehrinde yer alan ve eğitim veren üniversite sayısı 2024 sonu itibarıyla iki'dir.
Aşağıda Antalya'da yer alan üniversiteler listelenmiştir.[180]
| İlçe | Üniversite | Tür | Kuruluş | Web sitesi |
|---|---|---|---|---|
| Konyaaltı | Akdeniz Üniversitesi | Devlet | 1982 | akdeniz.edu.tr 15 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. |
| Döşemealtı | Antalya Bilim Üniversitesi | Vakıf | 2010 | antalya.edu.tr 8 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. |
Teknoloji ve bilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya, 2000'li yıllarda teknoloji alanında gelişme göstermiştir. Akdeniz Üniversitesi Bilim parkı, TÜBİTAK'ın gözlemevi, çeşitli kurumların Ar-Ge birimleri, pek çok konuda araştırma yapmaktadır. Antalya, 2011'de yapılan 54 patent başvurusu ile, bu alanda Türkiye genelinde 11. sırada yer almaktadır.[181]
Antalya'da Akdeniz Üniversitesi'ne bağlı bir adet bilim parkı bulunmaktadır. 2008 yılında açılan bilim parkı kısa sürede yaptığı anlaşmalar sayesinde uluslararası alanda birçok iş birliği geliştirdi.[182] Ayrıca 2011'de Akdeniz Üniversitesi yönetim kuruluyla gerçekleştirilen toplantıda, çatı şirket olarak kurulan 'Antalya Sanayi Teknolojileri Yazılım Ar-Ge Danışmanlık Çevre ve Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin, kuruluşundan kısa bir süre sonra yurt dışı irtibat ofisini Silikon Vadisi'nde açtığı bildirildi.[183]
1981–2006 yılları arasında Antalya'dan yapılan bilimsel yayınlar, Türkiye genelindeki toplam yayınların %1,66'sını (2.978 yayın) oluşturarak, Antalya'yı bu alanda Türkiye'deki iller arasında onuncu sıraya yerleştirmiştir.[184]
Altyapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antalya'da kara, deniz ve hava yollarıyla ulaşım sağlanmaktadır. Antalya'daki toplu taşıma sistemi şehir nüfusunun ulaşım ihtiyacını karşılamaktadır. Her 100 kişiye düşen 11,5 otomobil ile Antalya, bu alanda Türkiye'de altıncı sırada yer almaktadır.
İl merkezinin doğusunda yer alan Antalya Havalimanı, hava yolu ile ulaşımın sağlandığı en önemli noktadır.[185] Antalya Havalimanı'ndan, Türkiye'nin hemen her iline; ayrıca Avrupa ve Orta Doğu'nun çeşitli şehirlerine[186] uçmak mümkündür. Bir askerî havalimanı bulunmaktadır.
Kara yolu ulaşımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'da ulaşıma açık otoyol yoktur. Afyon-Antalya-Alanya Otoyolu'nun Antalya-Alanya arası ihale aşamasındadır. İl sınırları içinden merkeze gelen yollar tamamen devlet yollarıdır ve toplam uzunlukları 974 km'yi bulmaktadır. Bunlardan D.350 (Avrupa E-yolları sistemine göre 
), Antalya'yı İzmir, Ege Bölgesi ve Trakya'ya bağlar. D.400 ise Antalya'nın güneyindeki Akdeniz'le paralel olarak ilerleyerek Muğla ili sınırından Mersin ili sınırına kadar uzanır.
İl içindeki diğer devlet yollarının hemen hepsi Antalya'ya bağlıdır. Antalya şehrini diğer şehirlere bağlayan karayolları arasında D.650 yolu Karadeniz kıyısındaki Sakarya ilinin Karasu ilçesinden başlayarak Bursa ve Eskişehir sınırlarından geçerek Kütahya'ya oradan Afyonkarahisar'a, daha sonra da Burdur ilinden geçerek Antalya şehri'ne bağlanır. D.685 D.685 kara yolu ise Antalya ile Isparta arasında ulaşımı sağlamaktadır.
Şehir içinde ilçeler arası ulaşımı sağlayan birçok otobüs firması hizmet vermektedir. Antalya Şehirlerarası Otobüs Terminali, şehir merkezi ile il içi ve il dışı ulaşımın sağlandığı ana merkezdir. Otobüs Terminali, şehrin hafif raylı sistemi Antray'ın Otogar ve Batıgar istasyonlarıyla bağlantılıdır.
Kentlerde toplu taşımacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kent içi toplu ulaşımda en çok tercih edilen ulaşım türü kara yoludur. Bu hizmet, Antalya Büyükşehir Belediyesi'nin ulaşım birimi tarafından kırmızı otobüsler[187], halk otobüsleri ve minibüslerle sağlanmaktadır.
Antray, şehir içi ulaşımda kullanılan bir hafif raylı sistemdir. Aksu'da yapılan Expo 2016 nedeniyle Fatih-Meydan hattı, Antalya Havalimanı'nı da içine alacak şekilde uzatılarak Fatih-EXPO ve Fatih-Havalimanı hatları oluşturulmuş, bu uzatma ile durak sayısı 16'dan 31'e çıkarılmıştır.[188]
Antalya'da 2012 yılında hizmete başlayan Antalya Deniz Otobüsü sistemiyle, Antalya Yat Limanı-Kemer Yat Limanı arasında hafta sonları karşılıklı üçer seferle yolcu taşınır.[189]
Antalya'ya ilinin ilçe ve beldelerinden ve ayrıca Burdur ve Isparta merkez ve ilçelerinden karşılıklı günlük otobüs seferleri düzenlenir.[190]
Demir yolu
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya, demir yolu hattı bulunmayan şehirler arasında, Bursa’dan sonra nüfusu en yüksek ikinci büyükşehirdir. Bu durumun temel sebebi, Antalya'nın iç kesimlerle bağlantısındaki coğrafi engellerdir. Antalya'nın kuzey ve batısını saran Toros dağları, hem kara yolu hem de demir yolu çalışmalarını kısıtlamakla beraber, yapılan yatırımlar için gerekli maliyeti artırmaktadır.
Antalya için düşünülen ilk demir yolu projesi Antalya - Afyon Demir Yolu Projesi'dir. İlk olarak 1919 yılında bölgeyi işgal eden İtalyanların düşündüğü ve yapımı için Osmanlı Devleti'nden ayrıcalık edinmeye çalıştıkları Burdur-Antalya demir yolu projesini İngilizler de Afyonkarahisar–Antalya hattı üzerinden benzer bir proje gerçekleştirmeyi planlamışlardı.[191] Ama bu girişimler sonuçsuz kaldı.
Afyon-Antalya Demir yolu hattı projesinin yeniden ele alınması ulusal mücadele hareketinin başarıya ulaşması ve Ankara’da kurulan TBMM Hükümeti'nin yönetime geçmesinin ardından 1923 yılında gündeme geldi. Ağustos 1923’te hazırlanan Türkiye Devleti Nafia Vekaleti’nin Umur-ı Nafia Programı’nda, demir yolu projelerine öncelik verilmiştir.[192]
Bu programda 3. grupta 13 yola yer verildi. Bu yollardan biri Antalya-Aziziye-Bahadır-Karakuyu-Afyon hattının inşası ihtiyaç duyulan demir yolu hatları olarak belirlendi. Aynı zamanda limanlar demir yolu programının bir uzantısı olarak ele alındı ve programın ikinci aşamasında Antalya Limanı’nın yapılması planlandı. Ancak bu planlar yapıldığında Türkiye'de cumhuriyet henüz ilan edilmemişti ve yönetimin yasal gücü sınırlıydı. Bu yüzden konuyla ilgili çalışmalar 1927'ye kadar ertelendi. Bu dönemde işi üstlenmesi planlanan Aydın Demir yolu Şirketi projeyi kendi yararına bulmayınca[193] Afyon-Antalya demir yolu projesinin çalışmaları 1933'e kaldı.
Proje, TBMM’de 4 Mart 1933 tarihinde “Afyon Karahisar-Antalya demir yolunun inşası” konusu İcra Vekilleri Heyeti'nin toplantısında görüşülerek meclise sunulması kararlaştırıldı ve Başbakan İsmet İnönü tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na arz sunuldu.[194] Bu kanunla ilgili milletvekilleri de görüşlerini genel kurula sundular. 1 Nisan 1933 tarihinde TBMM Meclis Genel Kurulundaki oylamaya katılan 195 vekilin oy birliğiyle kabul edildi ve kanun tasarısı yasalaştı.
Kanun 4 Nisan 1933 tarihinde resmi gazetede yayınlandı. Kanunda Afyonkarahisar'dan başlayarak Antalya'ya ve en çok 4 senede tamamlanması istenilen demir yolu inşası için 25 milyon TL'nin harcanmasına ve gelecek seneler içinde resmi sözleşme yapılması için gerekli izin bu kanun tarafından verildi.
Bu demir yolu hattının temel atma töreni 28 Ağustos 1934 günü Afyon, Burdur, Isparta ve Antalya halkı ve yetkililerinin kutlamalarıya yapıldı. Bayındırlık Müsteşarı Arif Bey'in başkanlık ettiği bu törene Antalya milletvekilleri Rasih, Numan ve Haydar Bey'ler de katıldılar.[195]
Çalışmaları başlanan hat çeşitli zorluklara ve bu zorlukları aşmak için çıkan kararnamelere[196] birlikte Ekim 1936'da Burdur istasyonuna ulaştı ve böylece hattın 136 km'lik kısmı tamamlandı. Hattın Burdur'dan Korkuteli'ye doğru yapılacak olan 108 km'lik bölümü için 4 yıl süre ve 8 milyon TL kadar değer biçildi. Maliye Bakanlığı, Burdur-Korkuteli hattının inşası için yeni bir ödenek ayıramayacağını bildirdi ve kanun tasarısının TBMM'ne sevkinin ertelenmesinin zorunlu olduğunu açıkladı.[197]
Maliye Bakanlığı'nın bu yazısına karşılık Başbakanlık ve Genelkurmay Başkanlığı hattın Burdur-Korkuteli kısmının tamamlanmasını istediler.[198] Yeniden bu konuda çalışmalar yapan Maliye Bakanlığı bir süre sonra yazdığı cevapta gerekli kaynağın bulunamadığını ve projenin ertelendiğini açıkladı.
1930'lı yılların sonundan, 2010'lu yıllara kadar Antalya'ya bir demir yolu hattının getirilmesi konusunda çalışma yapılmadı. İlk olarak 2011 yılında gündeme gelen konuyla ilgili 2012 yılında TCDD Genel Müdürü Süleyman Karaman, Antalya'nın Yüksek Hızlı Tren sistemiyle demir yolu ulaşımına bağlanacağını açıkladı.[199] 2012'de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan da Ulusa Sesleniş konuşmasında 10 yıl içinde Antalya, Kars, Diyarbakır ve Edirne'ye de hızlı tren hattının yapılacağını açıkladı.[200]
Antalya için düşünülen demir yolu projelerinin ilki Antalya - Eskişehir arasında yapılarak kentin İstanbul'la bağlantısının sağlanması amacını taşıyor. İkinci proje ise Antalya'nın Nevşehir'le olan bağlantısının yapılacak olan Manavgat-Konya hattı üzerinden sağlanmasını ve böylece bir turizm hattının oluşturulmasını hedefliyor.[201]
Hava yolu
[değiştir | kaynağı değiştir]
1960 yılında hizmete açılmış olan Antalya Havalimanı, Türkiye'nin Akdeniz kıyısındaki başlıca turizm ve tatil merkezi olan Antalya'nın şehir merkezinin 10 km. doğusunda yer almaktadır. Büyük ve modern havalimanı, özellikle yaz aylarında Türkiye'nin güney sahillerine gelen milyonlarca yerli ve yabancı turisti ağırlamaktadır. 2007 yılında Antalya Havalimanı dış hatlarda yolcu sayısı ilk kez İstanbul Atatürk Havalimanı ve Sabiha Gökçen Havalimanı toplam yolcu sayısını aşarak, resmî olarak "Türk turizminin başkenti" unvanını kazandı.[202][203] Yolcu trafiğine göre Avrupa'nın en kalabalık havalimanları listesine göre Avrupa'nın 14. en yoğun havalimanıdır. 1 adet iç hatlar 2 adet dış hatlar terminaline sahip olan havalimanı,[204] Türkiye'deki Havaalanları İstatistiklerine göre, toplam yolcu trafiği bakımından ikinci büyük havalimanıdır. Şu anda yaklaşık 13.000.000 m2 araziye sahiptir.[205]
Enerji
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'nın nüfusunun büyüklüğü nedeniyle Türkiye'nin enerji tüketiminde önemli bir paya sahiptir. Antalya'da günlük elektrik tüketimi, normal şartlarda 12 milyon kilowatt/saattir. Ancak yaz aylarında klima kullanımının da artmasıyla birlikte bu ihtiyaç 18 milyon kilowatt/saate yükselmektedir. Günlük üretim miktarı da 3 ila 3,5 milyon kilowatt/saat civarındadır. 2009 yılı itibarıyla Antalya'nın elektrik üretimi 198,4 milyar kWh'dir; bunun %48.6'sı doğalgazdan, %21,7'si yerli kömürden, %18,5'i hidrolik kaynaklardan, %6,6'sı ithal kömürden, %3,4'ü sıvı yakıtlardan, %0,76'sı rüzgârdan ve %0,34'ü jeotermal ve biyogazdan sağlanmıştır.[206] Bu enerjinin üretimi için gerekli olan su, Antalya'daki yağışlarla karşılanmaktadır. Antalya'ya yıllık ortalama 1.224,2 kg/m² yağış düşmektedir.[207] Bu yağıştan gelen su şehir şebeke suyunda kullanılır. Ancak Antalya'daki su kaynaklarının çoğu, karstik yapısından dolayı yer altı sularıdır.
Antalya'ya ilk doğalgaz hattı 2010 yılında Antalya Organize Sanayi Bölgesi'ne çekilmiş ve burada kullanılmıştır. 2011 yılında bu hat şehir merkezine ulaşmış ve ana hatlar şehre yerleştirilmiş ve bazı mahallelere hatlar çekilmiştir.[208][209] Antalya'da doğalgazın; evlerde, sanayide ve seralarda olmak üzere üç alanda kullanılması planlanmaktadır. Yıllık bazda tüketimin 2020 yılında 1 milyar metreküpü bulması düşünülmektedir.[210]
Antalya, yılda ortalama 300 gün güneş alan bir kenttir.an[211][212] 2010 yılında il merkezinde kurulan Güneşev'le birlikte Antalya'da güneş ve rüzgâr enerjisinden de yararlanılmaktadır. Halka açık bir şekilde tasarlanan Güneşev'de enerjiyi sağlayan güneş ve rüzgâr panelleri dışında seralar, AR-GE birimi, seminer salonu ve yürüyüş alanları gibi bölümler de vardır.[213][214]
Sağlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya ilinde devlet, üniversite ve özel hastaneler tarafından sağlık hizmetleri verilir. İlde 2009 itibarıyla 37'si Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'na, 1'i üniversiteye ve 16'sı özel sektöre bağlı olmak üzere toplam 67 hastane ile 1 ağız ve diş sağlığı merkezi bulunmaktadır.[215][216] En büyük hastaneler arasında Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Antalya Atatürk Devlet Hastanesi ve 950 yataklı Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi bulunmaktadır.[217]
İldeki sıcak su kaynakları sınırlı olduğundan sağlık turizmine elverişli değildir.[218]
Günümüzde sağlık turizmi tanımı yer altı sıcak su kaynakları ile sınırlı olarak değerlendirilmemektedir. Bir ülkeden bir başka ülkeye tanı ve tedavi için seyahat etmeye verilen isim de sağlık turizmidir. Mevcut özel hastanelerin kalitesi ve devlete bağlı hastanelerin son yıllarda gerçekleştirdiği önemli operasyonlar sayesinde Antalya popüler sağlık turizm noktalarından biri hâline gelmiş olup bu kapsamda turlar düzenlenmektedir[219]
Yeşil alanlar, eğlence ve dinlenme alanları, mesire yerleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
İlde kişilerin eğlenmeleri, dinlenmeleri ve doğaya yakınlaşabilmelerine olanak sağlayan kent parkları ve şehirlerin dışında bulunan, korunmaya alınmış doğal bölgeler bulunmaktadır. Bunların bir bölümü göl, gölet ve baraj gölleri etrafındaki yeşil alanlardır, bir bölümü ise yayla ve ormanlık bölgelerdir.
Önemli kentsel yeşil alanlar arasında Antalya Kent Ormanı, Atatürk Parkı ve Kepez Kent Ormanı sayılabilir.
Eğlence parkı olarak Antalya'daki en büyük park özel bir işletmeyle yönetilen Aktur Park'tır.[220] Diğer modern eğlence alanları arasında şehirdeki 3 adet aquapark,[221] Konyaaltı, Lara sahilleri, Beachpark özellikle yaz tatili için kullanılırken bunun yanında Saklıkent ise kış aylarında kayak yapma olanağı sağlayan tesislere sahiptir.
Korunmuş tabiat alanları arasında Antalya-Korkuteli kara yolundaki Güllük Dağı Millî Parkı, Kemer'deki Olimpos Dağı Millî Parkı ve Düden ve Kurşunlu Şelalesi bulunmaktadır. Diğer korunan alanlar arasında Damlataş ve Karain Mağarası ile Güver Uçurumu vardır.
İlin çeşitli yerlerindeki mesire alanları, piknik ve dinlenme olanakları sunar. Manavgat'taki Köprülü Kanyon'da piknik alanları, rafting olanakları, Antalya'nın batısında Korkuteli-Antalya sınırının olduğu kısımdan güneydeki Kumluca'ya kadar olan kısım büyük ölçüde ormanlarla kaplıdır.[222] Bu alanlarda da piknik alanları, çocuk parkı, restoran ve benzeri olanaklar temin edilmiştir. Kent merkezinin batısındaki Feslikan Yaylası'ndaki mesire yerinde göl ve orman manzaraları bulunur ve ziyaretçilerin doğa sporları, doğa yürüyüşleri yapması mümkündür. Yaz aylarında düzenlenen festivallerde yağlı güreş karşılaşmaları yapılmakta, konserler verilmekte ve eğlenceler düzenlenmektedir.[223] Yine kentin batısındaki Doyran beldesinin göleti kenarı mesire için, gölet de balıkçılık için uygundur.
Bugün, şehir içi rekreasyon alanları parklar, korular ve sahillerden oluşmaktadır. Ancak bu ögeler çarpık ve kaçak kentleşme nedeniyle Antalya'nın her yanına dengeli biçimde dağıtılamamıştır. Bunlar daha çok sahillerde ya da sahile yakın yerlerde toplanmıştır.[224]
Açıkhava alanları dışında, son yıllarda sayıları hızla artan alışveriş merkezleri de, sundukları olanaklarla dinlence alanı olarak sınıflandırılabilmektedir. İldeki alışveriş merkezi olarak adlandırılacak yapılar şehir merkezinde toplanmıştır. İlin önde gelen alışveriş merkezleri arasında Antalya 5M Migros,[225] Antalya Kipa,[226] Laura,[227] Shemall,[228] Deepo,[229] Mall of Antalya, Özdilekpark,[230] Terracity,[231] MarkAntalya[232], Agora ve Erasta[233] yer almaktadır.
Kardeş şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'nın toplam on sekiz tane kardeş şehri vardır.[234]
Çeboksarı, Rusya[235]- Rostov-na-Donu, Rusya[236]
Bat Yam, İsrail[237]
Nürnberg, Almanya[238]
Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti[239]
Brest, Belarus, Belarus[240]
Chicago, Amerika Birleşik Devletleri[241]- Kazan, Tataristan, Rusya[242]
Taldıkorgan, Kazakistan[243]
Split, Hırvatistan[244]- Almatı, Kazakistan[245]
Malmö, İsveç[246]
Semerkant, Özbekistan[247]- Yalta, Rusya[248]
- Austin, Amerika Birleşik Devletleri[249]
Haikou, Çin[250]- Kunming, Çin[251]
Mostar, Bosna-Hersek[252]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Gökyüzünden Antalya şehir merkezinin batı bölümü -
Lara'dan, Antalya'nın üzerine kurulduğu 40 metrelik falezler -
Düden Şelalesi'nin denize döküldüğü Karpuzkaldıran -
Antalya Yat Limanı, eski kent Kaleiçi ve kentin iç surları -
-
Şehri ziyaret eden İmparator Hadrianus için yapılan Hadrian Kapısı bilinen adıyla Üçkapılar -
Demre sınırlarındaki Antik dönemden kalma Myra kenti -
Alanya ilçe merkezi -
-
-
Aspendos antik tiyatrosu -
Antalya Büyükşehir Belediye binası
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]II. ^ Antalya'nın Osmanlılar'u geçiş tarihi değişik şekillerde verilmektedir. Schiltberger, Memlûk Sultanı'nım nüfusu altındaki Antalya'yı 1. Beya¬zıd'ın alış tarihinin 1399 veya 1400 olduğunu; Gibbons ve Behişti 1391, Oruç bey ile Neşrî 1389 veya 1392'de Tekeeli'nin zaptedildiğini, S. F.Erten ise (Antalya Livası Tarihi, s. 63) Rumca tarihlerden naklen 794 H.I1392 M. olarak kaydetmektedir. Şu halde Antalya ve havalisi 1390-1391 veya 1392 senelerinden birinde alınmış olmaktadır. (İ.H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 1, 265)
III. ^ Sümer, a.g.e., s. 171. Celal-zâde, Şah Kulu'nu Şeytan Kulu olarak da isimlendirmekte ve onu kötü bahtlı, bozgunculuk çıkartan bir sapık olarak nitelendirmektedir. Bkz, a.g.e., s. 297-298.
IV. ^ İbn-i Batûta, Antalya Sultanı olan Yunus Bey oğlu Hızır Beyi işaret ettiğim o sırada hasta olduğunu belirtiyor (İbn-i Batûta, Tuh/et un nuzzar fi garatbı'l-emsâr ve acâ'ibul- esfâr Seyâhatnâme-i Ibn-i Batûta mut. Muhammed Şerif, İstanbul, 1333-1335,1, s. 314
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
- ^ a b "5 yıldızlı otel sayısı Antalya'nın yarısı ama 82 milyon turist gitti". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ "İşte Türkiye'nin yeni nüfusu". Hürriyet Gazetesi. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2014.
- ^ a b "Müzelerimiz - Antalya". Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012.
- ^ "Bergama". Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012.
- ^ "Antalya şehir merkezinin rakımı". Erişim tarihi: 12 Kasım 2025.
- ^ "Antalya tarihi". Antalya Valiliği. 2011. 9 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2012.
- ^ "Antalya Müzesi Resmi Web Sitesi Karain Mağarası". 13 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ "Dünden Bugüne ANTALYA" (PDF). T.C. Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Mayıs 2012. s. 66. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
- ^ "Dünden Bugüne ANTALYA" (PDF). T.C. Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Mayıs 2012. s. 52. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
- ^ http://www.belgeler.com/blg/qi5/hitit-donemi-anadolu-cografyasi-the-geography-of-anatolia-in-the-period-of-the-hittites 9 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 13
- ^ "Tarihte İlkler". 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Kent hakkında". 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246445/h/3-dundenbuguneantalya-1cilt-3tarih-i.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 83 Altbaşlık: Rodoslular ve Dorlular
- ^ a b http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246445/h/3-dundenbuguneantalya-1cilt-3tarih-i.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 83 Altbaşlık: Pamfuliya ve Pamfuliyalılar
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246445/h/3-dundenbuguneantalya-1cilt-3tarih-i.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 84 Altbaşlık: Pamfuliya ve Pamfuliyalılar
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246445/h/3-dundenbuguneantalya-1cilt-3tarih-i.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 85 Altbaşlık: Sonuç
- ^ Sherwin–White, Pamphylia, s. 10 vd.; Roman Foreign Policy, s. 152 vd.
- ^ Cicero, Verr. ii. (1) 16. 43.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246445/h/3-dundenbuguneantalya-1cilt-3tarih-i.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 90
- ^ Ormerod, Servilius Isauricus 1922, s. 35 vd.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246447/h/4-dundenbuguneantalya-1cilt-4tarih-ii.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 105
- ^ "8. sınıf Sbs Tarih,İnkılap tarihi,Sosyal bilgler testleri soruları". 26 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2012.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2012.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246447/h/4-dundenbuguneantalya-1cilt-4tarih-ii.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi 2. Cilt Sayfa 106
- ^ DGBT. VIII, s. 562; İ.H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, Ankara,1969. s. 63.
- ^ İ.H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, I. s. 49
- ^ Yılmaz Öztuna, Antalya'nın Fethini 1300 olarak gösterir (Büyük Türkiye Tarihi İstanbul. 1977, II, s. 36); İH. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 62-67.
- ^ İ.H. Uzunçarşılı. Anadolu Beylikleri, s. 63.
- ^ İbn Batûta Seyahatnamesinden seçmeler, Haz. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul, 1971,
- ^ İ.H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 67-68.
- ^ Şelıabeddin Tekindağ, Teke-eli ve Tekeoğulları, Tarih Enst. Derg.. S: 7 - s. 55
- ^ Hoca Sadeddin Efendi, Tâcut-Tevârih (sad. İ. Parmaksızoğlu), Ankara, 1979,1, s. 169; İ.H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 68.
- ^ Şerafüd-Din Ali Yazdı, II, 448..
- ^ Şerafüd-Din Ali Yazdı, II, 458.
- ^ Şehabettin Tekindağ, İA, VI, 323.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 7 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246447/h/4-dundenbuguneantalya-1cilt-4tarih-ii.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 118
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 28 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 254; Abdülbaki Gölpınarlı, “Kızıl- Baş”, İA, c. 6, İstanbul, 1955, s. 790; Tekindağ, “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 3, İstanbul, 1967, s. 36; Çetin Yetkin, Türk Halk Hareketleri ve Devrimler, İstanbul, 1984, s. 131.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246447/h/4-dundenbuguneantalya-1cilt-4tarih-ii.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 161
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2012.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246447/h/4-dundenbuguneantalya-1cilt-4tarih-ii.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 164
- ^ Süleyman Fikri Erten - Millî Mücadele Döneminde Antalya/ATSO Yayınları, Derleyen:Saadettin Erten, Yayına Hazırlayan:Hüseyin Çirmin
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87627/4-bolum---tarih-ii.html 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi 1. Cilt 4. Bölüm 164. sayfa
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87627/4-bolum---tarih-ii.html 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi 1. Cilt 4. Bölüm 166. ve 167. sayfa
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87627/4-bolum---tarih-ii.html 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi 1. Cilt 4. Bölüm 173. ve 174. sayfa
- ^ Erten, Süleyman Fikri (2007). Millî Mücadelede Antalya. Antalya: Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87627/4-bolum---tarih-ii.html 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi 1. Cilt 4. Bölüm 173. sayfa
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87628/5-bolum---tarih-iii.html 11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi Cumhuriyet Dönemi Antalya Kentinin Mekansal Gelişimi ve Planlama Çalışmaları/1950-60 Sayfa 193
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87628/5-bolum---tarih-iii.html 11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi Cumhuriyet Dönemi Antalya Kentinin Mekansal Gelişimi ve Planlama Çalışmaları Sayfa 194
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-87628/5-bolum---tarih-iii.html 11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dünden Bugüne Antalya Dergisi Cumhuriyet Dönemi Antalya Kentinin Mekansal Gelişimi ve Planlama Çalışmaları Sayfa 195-196
- ^ "Karar Sayısı: KHK/504" (PDF). 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2014.
- ^ "Kanun No. 5216". 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2014.
- ^ "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2014.
- ^ "Türkiye'den Toprak İsteyen İtalyan'a Atatürk'ün Cevabı". Youtube. 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012.
- ^ "Antalya Atatürk Müzesi". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ a b "Resmî İstatistikler - Antalya". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2016.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2009.
- ^ a b "Firmalar Rehberi". 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.
- ^ "Antalya City Guide". 20 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2009.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). 15 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ "Izmiriplanliyorum.org" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2015.
- ^ "Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikasi kapandi". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.
- ^ "Antalya Organize Sanayi Bölgesi". 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.
- ^ "Antalya Organize Sanayi Bölgesi". 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2009.
- ^ http://www.antalya.gov.tr/icerik/12/161/rakamlarla-antalya.html 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Altbaşlık: Tarım
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2009.
- ^ http://www.antalya.gov.tr/icerik/12/161/rakamlarla-antalya.html 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Altbaşlık: Hayvancılık
- ^ http://www.antalya.gov.tr/icerik/12/161/rakamlarla-antalya.html 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Altbaşlık: Balıkçılık
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Yapım Aşamasında". 14 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ UNESCO Dünya Geçici Miras Listesi
- ^ "Aspendos Örenyeri". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Simena Örenyeri". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Myra Örenyeri". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Patara Örenyeri". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Olympos Örenyeri". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Alanya Kalesi". 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246355/h/dundenbuguneantalya-2cilt-8kultursanatedhayat.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 375
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246355/h/dundenbuguneantalya-2cilt-8kultursanatedhayat.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 376
- ^ a b c "Yörelere göre ramazan sofraları". haber7.com. 6 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246355/h/dundenbuguneantalya-2cilt-8kultursanatedhayat.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 441-442-443-444-445-446
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2011.
- ^ "alan adı duraklatılmış." 9 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012.
- ^ "alan adı duraklatılmış." 9 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246355/h/dundenbuguneantalya-2cilt-8kultursanatedhayat.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 452
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2011.
- ^ "'Altın Portakal' isimden çıkarıldı". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "İsmail Cem TV Ödülleri'ne veto!". 24 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü ::." 28 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Four Turkish cities among 100 most visited in the world". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ "Antalya". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ geziplani.net. "Türkiye'nin En Turistik Şehirleri, En Çok Ziyaret Edilen Şehirler". geziplani.net. 8 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2023.
- ^ "Rus turist sayısı 'sıfıra yaklaştı': Antalya'da yüzde 96 düşüş var". 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 6 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 20 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 26 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "EXPO'nun Hedefleri". 21 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 11 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ::." 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-54151/inanc-turizmi.html 26 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "'DİNLER BAHÇESİ' ANTALYA'DA AÇILDI." 12 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Dinler Bahcesi ziyaretci akinina ugruyor". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "GSGM". 6 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.
- ^ "GSGM". 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.
- ^ "Türkiye Futbol Federasyonu". 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.
- ^ "Türkiye Masa Tenisi Federasyonu". 10 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2015.
- ^ "- Antalyaspor Resmi Ä°nternet Sitesi". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "MyAntalya.Net - Antalya Haberleri". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "650. Kırkpınar Güreşleri'nde tüm sonuçlar". 17 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Altın Kemer Ali Gürbüz". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ ""Kara"nın Antalya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Orhan Okulu Elmalı yağlı güreşlerinde başpehlivan oldu". 6 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ "Antalya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü Merkez Tesislerimiz". 22 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2011.
- ^ "Ankara Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü - Merkez ve Belde Tesislerimiz". Erişim tarihi: 28 Temmuz 2011.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "European Championship for Men 2001". 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Milliyet". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Milliyet". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Milliyet". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Kupa finali Antalya". 7 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2014.
- ^ "Maç Detayları TFF". 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Trabzon bayramı". 7 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2014.
- ^ "En Son Flaş Haberler, Bugünün SonDakika Haberleri Milliyet". 1 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Uefa U17 Avrupa Şampiyonası". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "UEFA U17 AVRUPA ŞAMPİYONASI- ANTALYA-STADLAR TFF". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "U17 Avrupa Şampiyonu; İspanya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "U17 Millilerimiz, Avrupa Şampiyonası yarı finalinde Fransa'ya elendi". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "IV Men's and Women's Beach Handball World Championships 2010". 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Loading." 15 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "TFF Organizasyon Komitesi'nin Avrupa Şampiyonası gururu". 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "UEFA U19 Kadınlar Avrupa Şampiyonası Antalya'da başladı". 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "U19 Kadınlar Avrupa Şampiyonası finalistleri belli oldu". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "U19 Kadınlar Avrupa Şampiyonası Stadyumlar TFF". 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "U19 Kadınlar Avrupa Şampiyonu İsveç". 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Antalya'da yarı finalistler belli oldu". 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Kupalar TFF". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015.
- ^ "Fenerbahçe Canlı Skor, Maç Sonucu". 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ Altbaşlık:Eğitim 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Antalya Valiliği. 3 Eylül 2011 tarihinde erişilmiştir.
- ^ "Akdeniz Üniversitesi ERASMUS Ana sayfası". 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.
- ^ "T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı" (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Kasım 2011.
- ^ "TUİK, Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6 +yaş) - 2008, Ankara". Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246435/h/7kurumsalyapi.pdf 14 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 68
- ^ http://www.antalya.gov.tr/egitim 24 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Antalya Eğitim Kurumları". 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Türk Patent ve Marka Kurumu (15 Ocak 2012). "2011 YILINDA PATENT BAŞVURUSUNDA BULUNAN İLLERİN BAŞVURU SAYILARINA GÖRE SIRALANMASI" (PDF). 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012.
- ^ "Akdeniz Üniversitesi Antalya Teknokent, Amos işbirliği". 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012.
- ^ "Astec A.ş. Silikon Vadisi İrtibat Ofisi Açıldı". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012.
- ^ NTVMSNBC (29 Ocak 2008). "Bilimsel yayın sıralamasında Ankara birinci". 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.
- ^ "Antalya Havalimanı resmî sitesi, Hakkımızda sayfası". 1 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.
- ^ "ICF Airports". 5 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Meydan-Havalimanı-Expo Raylı Sistem Projesi Hazır". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2015.
- ^ "Deniz Otobüsü Seferleri Kaldırıldı". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2015.
- ^ "Antalya Otogar". 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ Muhammet Güçlü, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında ATSO, Antalya 1997, s.6
- ^ İlhan Tekeli, S.İlkin; “1923 Tarihli Umur-ı Nafia Programı”, IX T.T.K, Ankara: 21-25 Eylül 1986, T.T.K., Ankara, C. 3, 1989, s.1657.
- ^ Cumhuriyet Arşivi, “Afyon-Antalya Arasında Yapımı Tasarlanan Demiryolu İnşası”, 030 18 01 025 413
- ^ Afyon Karahisar-Antalya demiryolunun inşası hakkında 1/540 numaralı kanun layihası ve Nafia ve Bütçe encümenleri mazbataları sıra no:103.
- ^ 29 Ağustos 1934 Cumhuriyet Gazetesi “Afyon-Antalya Demiryolu”, s.1-6.
- ^ http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/dosya/1-246449/h/5-dundenbuguneantalya-1cilt-5tarih-iii.pdf 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 216
- ^ Cumhuriyet Arşivi “Burdur-Korkuteli Hattı” 030.10.151.724
- ^ Cumhuriyet Arşivi “Burdur-Antalya” 030.10.151.72.4
- ^ "TCDD Genel Müdürü Süleyman Karaman ile Özel Röportaj : Hızlı tren bir hayaldi, gerçek oldu." 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ "4 İlimize hızlı tren müjdesi". 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ "Nevşehir-Antalya Demiryolu Bağlantısı Çalışmaları Başladı". 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ "NUMBER OF PASSENGERS IN ANTALYA'S INTERNATIONAL FLIGHTS HIGHER THAN ISTANBUL". World Bulletin. 16 Eylül 2007. 11 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2008.
- ^ Yanik, Vahide (17 Eylül 2007). "Türkiye uçtu, dünya rekoru kırdı". DHA. Hürriyet. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2008.
- ^ "ANTALYA HAVALİMANI". 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
- ^ "ANTALYA HAVALİMANI". 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
- ^ "Antalya Kent Konseyi". 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). 8 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Antalya Büyükşehir Belediyesi". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Antalya Büyükşehir Belediyesi". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Antalya Sanayici İşadamlari Derneği". 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Otellerin elektrik faturası yüzde 70 düşecek". 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "ANTALYA". 28 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "Antalya Büyükşehir Belediyesi". 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2014.
- ^ "antalya Özel Hastaneleri". 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ http://www.antalya.gov.tr/icerik/12/161/rakamlarla-antalya.html#kopru 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Altbaşlık:Sağlık
- ^ "Tanıtım". 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Sağlık Turizmi". Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 26 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.
- ^ "Antalya Sağlık Turizmi Derneği". Antalya Sağlık Turizmi Derneği. 16 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016.
- ^ "Hakkımızda". 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Antalya' da AquaPark". 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "ORBİS Genel". 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Feslikan Yaylası Haber". 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ "Beton yığını çok yeşil alan yok". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2010. (WebCite® 28 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ "Migros Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Kipa Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Laura Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Shemall Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Kanyon Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Özdilekpark Aışveriş Merkezi". 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.)
- ^ "Terracity Alışveriş Merkezi". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "MarkAntalya". 1 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
- ^ "Erasta Antalya AVM". 1 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
- ^ "Kardeş Şehirlerimiz". Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Çeboksarı" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Rostov-na-Donu" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Bam Yam" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Nürnberg" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Gazimağusa" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Brest" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Şikago" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Kazan" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Taldıkorgan" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Split" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Almati" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Malmö" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Semerkant" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Yalta" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Austin" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Haikou" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Kunming" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
- ^ "Kardeş Şehirler - Mostar" (PDF). Antalya Büyükşehir Belediyesi. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Antalya Büyükşehir Belediyesi 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü16 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya Müftülüğü27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya İşkur1 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü22 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Antalya İl Halk Kütüphanesi28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
