Fleur de lis

Fleur de lis veya Fleur de lys^[a], zambak çiçeğinin üç yaprağının birleştirilmesi ile stilize edilmiş yaygın bir şarjdır^[b]. Fransızca fleur /flœʁ/ "çiçek" ve lis /lis/ "zambak" kelimelerinden teşkildir. Sembol (⚜️) Fransa'nın tradisyonel armasında Yüksek Orta Çağdan 1792 senesindeki Fransız İhtilaline kadar ve ardından 19. yüzyılda kısa süreliğine kullanılmıştır. Bu sembol günümüzde halen İspanya, Quebec ve Kanada armalarındaki bir unsur olarak Fransa'yı ve Burbon Hanedanını temsil etmektedir.

Diğer Avrupa milletleri de bu sembolü kullanmıştır. Sembol bilhassa Fransız Heraldiğinde "aynı anda dini, politik, hanedani, artistik, amblematik ve sembolik" hale gelmişti.^[1] Bakire Meryem ve Aziz Yusuf da sıklıkla fleur de lis ile tasvir edilen azizler arasındadır.

Fleur de lis, çoğu izcilik organizasyonun logosundaki ana unsurdur.

Fleur de lis, Unicode standardında muhtelif semboller kategorisinde_{(Miscellaneous Symbols [en])} U+269C ⚜ FLEUR-DE-LIS şeklinde bulunmaktadır.

Etimoloji

Kelimenin etimoloji hakkında muhtelif tezler mevcuttur. Bunların en yaygını kelimenin Eski Fransızca flour de lys "zambak çiçeği" (Eski Fransızca flour, flur, flor < Latince flōrem < Proto-İtalik *flōs < PIE*bʰleh₃-s < *bʰleh₃- ^[2] ve Eski Fransızca lis < Latince lilium < Grekçe λείριον^[3]) geldiğidir.

Bir diğer popüler tez ise ismini Frankların Galya'yı istila etmeden önceki yurdu olan Flandre bölgesindeki Lys Nehrindeki bataklık süseninden geldiğidir. Salian Frankları_{(Salian Franks [en])} tarafından kullanılan bir semboldü. Buna göre kelimenin anlamı "Lys (nehrinin) çiçeği" manasındadır.

Ülkelere göre kullanımı

Dini bir sembolden dinastik bir sembole dönüşümü ve Avrupa heraldiğinde kullanılmaya başlanması için Fransa seksiyonuna bakınız.

Sembolü kullanan ülkeler alfabetik olarak sıralanmıştır:

Arnavutluk

Fleur de lis (Arnavutça: Lulja e Zambakut), çeşitli Arnavut soylularıyla ilişkilendirilen bir semboldür. Bu sembol muhtelif soyluların armasını süslemiştir. Bu amblemi kullananlardan öne çıkan ailelerden biri de Ortaçağ Arnavutluk Prensliğinin hanedanı Thopia ailesidir.^[4]^[5] Karl Thopia, Anjuo Hanedanından Bilge Robert'ın torunudur. Bu sembolü kullanan diğer soylulara örnek olarak Durazzo ailesi^[6], Skura ailesi^[7], Muzaka ailesi^[8], Lukarić ailesi^[9] ve Engjëlli ailesi^[10] gösterilebilir.

Thopia ailesinin arması
Durazzo ailesinin arması

Bosna-Hersek

Bosna Kralı I. Tvrtko'nun altın parasının tura yüzü (14. yy). Bosna Devletinin fleur de lis'li arması ve *GLORIA TIBI DEUS SPES NOSTRA^[c]* yazısı.

Fleur de lis, Ortaçağ Boşnak Krallığının yöneten Kotromanić Hanedanın sembolüydü. Sembol, Bosna'nın ilk kralı I. Tvrtko tarafından Bosna tahtına çıkarken Anjou Hanedanının desteğini kabul ettiğinin bir göstergesi olarak bu sembolü benimsedi. Arma altı fleur de lis'den oluşmaktadır.^[11] Günümüzde sıklık bu çiçeğin otokton Lilium bosniacum'u temsil ettiği de savunulur.^[12]

Brezilya

Brezilya'nın Joinville şehrinin armasındaki üç uçlu bir gümüş lambel ile taçlandırılmış üç fleur de lis içerir(Orléans Hanedanından gelir) ki bu 1843 senesinde Brezilya Prensesi Francisca ile evlenen Kral Louis-Philippe'in oğlu François d'Orléans'dan gelmektedir.

Fransa

Fleur de lis'in Fransız kraliyeti ile olan ilişkisinin kökeni tam bilinmemekle beraber I. Clovis (h. 481-509) taç giymesinde kullanılan vaftiz zambağından kaynaklanıyor olabilir.^[13] Fransız monarşisi, nezahetin bir sembolü olarak I. Clovis'in ihtidasının anısına ve aynı zamanda kralın onksiyonunda^[d] kullanılan fleur de lis şeklindeki ampullayı hatırasına fleur de lis'i kraliyet armasına eklemiş olabilir. Yani fleur de lis, ilahi olarak onaylanmış yönetim hakkının bir sembolü olarak kabul edilebilir. Nitekim daha sonrasında "takdis edilmiş" Fransız kralların otoritelerinin direkt olarak tanrıdan aldığı iddia edecekti.

Kraliyete dair mistisizmi arttıran bir başka efsane, Clovis'i kral olarak onksiyon yapmak ve takdis etmek için cennetten gelen bir şişe yağın- Kutsal Ampulla-^[14] direkt Clovis'e veya belki bir güvercin tarafından St. Remigius gönderildiğini bildirir. Bir başka versiyon ise bir melek, kralı onksiyon etmek için fleur de lis ampulla ile gökten iner.^[15] Bir başka hikaye göre de Clovis Vouillé Muharebesi'nden önce müstakbel zaferinin sembolü olarak miğferine bir çiçek yerleştir ve daha sonra Fransız kralları bu sembolü kullanmaya devam eder.^[16] Clovis'e yapılan bu propagandist bağlantılar ile fleur de lis'in geriye dönük olarak tüm Hristiyan Frank krallarını, bilhassa Şarlman'ı, sembolize ettiği kabul edilmiştir.^[17]

Albrecht Dürer tarafından çizilmiş Şarlman. Üzerinde anakronistik Alman kartalı ve fleur de lis mevcut.

14. yüzyılda Fransız yazarlar, Batı Frank Krallığından gelen Fransız monarşisinin aslının Clovis'in aldığı ilahi hediye olan kraliyet armasına kadar geri gidilebileceğini savunurlar. Modern araştırmalar, fleur de lis'in bir arma sembolü olmadan önce dini bir sembol olduğunu ortaya çıkarsa da, bu hikayeler popülerliğini korumaktadır.^[18] Gerçek zambaklarla beraber Bakire Meryem ile ilişkilendirilse de 12. yüzyılda Kapetlerden VI. Louis ve VII. Louis'in sembol olarak kullanmaya başlarlar ki amaçları hükümranlıklarını azizlik ve ilahi hakla ilişkilendirmekti.^[19]

Antik Fransa ve Modern Fransa^[e]

Kapet Hanedanından VI. Louis (h. 1108-1137) ve VII. Louis (h. 1137-1180) fleur de lis'i ilk kez, örneğin asalarında, kullananlardı. 1179 yılında VII. Louis, oğlu Philippe'in taç giyme töreni kıyafetlerinde fleur de lis'in kullanılmasını emreder.^[19] Lakin armanın açıkça kullanıldığı ilk vizüel kanıt 1211 senesine aittir: Geleceğin VIII. Louis'ini ve "çiçeklerle" bezeli kalkanını gösteren bir mühür.^[20]

Geç 14. yüzyıla kadar Fransız arması Azür semé-de-lis Or (Üzerine dağılmış küçük altın fleur de lis'ler dikilmiş(semé) mavi kalkan) şeklinde tarif edilen ve France ancien(Antik Fransa) olarak adlandırılan, sayısı belirsiz fleur de lis ile süslenmiş mavi kalkan^[1] şeklindedir. V. Charles 1376 armada değişiklik yapar, üç tane fleur de lis'in bulunduğu daha sade bir tasarımı benimser ki buna da France moderne(Modern Fransa) denir.^[2]

France moderne Fransa'nın arması olarak ve beyaz arka plan üzerinde bayrak olarak Fransız İhtilaline kadar kullanılmıştır. İhtilal sonrasında fleur de lis'li bayrağın yerine günümüzde de kullanılan trikolor bayrak^[3]^[f] ikame edilir. 1814 senesinde fleur de lis'li bayrak restore edilir^[4] lakin 1830'da X. Charles'a karşı yapılan ihtilal sonucunda tekrar kaldırılır.

İkinci İmparatorluğun devrilmesinden sonra Prens Henri Charles'a Fransa tahtı teklif edilir. Ancak Henri'nin üç renkli bayraktan vazgeçip eski beyaz fleur de lis'li bayrağın geri getirilmesini şartı ile kabul edeceğini söyler.^[22] 1789 Fransız İhtilalinin ideallerinin sembolü olarak kabul edilen trikolor bayrağın terk edilmesi kabul edilmez ve iki teşebbüsün ardından süreçten vazgeçilir ve Fransa cumhuriyet olur.

Günümüz

Günümüzde fleur de lis, Fransa'da yaygın olarak departman, şehir, belediye bayrak ve armalarında kullanılmaktadır. Fransa haricindeki çeşitli bölge ve şehirlerin bayrak ve armada da geçmişin bir izi olarak bulunmaktadır.

Fleur de lis, sayısız Avrupa armasında ve bayrağında yüzyıllar boyunca yer almış olsa da bilhassa tarihi bağlamda Fransız monarşisi ile ilişkilendirilmiştir. Günümüzde Bourbon Hanedanının İspanyol koluna mensup Lüksemburg ve İspanya hanedanlarının armalarında görünmeye devam etmektedir.

Sırbistan

Fleur de lis, ortaçağda Sırbistan Büyük Prensliği, Sırbistan Krallığı ve Sırp İmparatorluğunun hanedanı Sırp Ortodoks Kilisesine bağlı Nemanjićlerin armasıydı. Kral Stefan Nemanjić tarafından kabul edilmiştir. Arma iki tane fleur de lis'e münderiçtir. Günümüzde fleur de lis; Sırp Haçı, Sırp Kartalı ve Sırbistan Bayrağı ile birlikte Sırpların milli sembollerindendir.

Sembol çoğu belediyenin arma ve bayrağında mevcuttur.

Sırbistan Krallığının (1217-1346) arması
Sırbistan'ın arması (2004'den beri)

Galeri

Dünya İzcilik Teşkilatının amblemi
ABD'nin 2. Süvari Alayının nişanı
Huguenote (Ügnöt) Haçı, fleur de lis'in on iki taç yaprağı on iki havariyi temsil etmektedir.
Buckingham Sarayının çitleri
15. yy.dan Heures de Bedford isimli el yazması eserdeki bir resim. Melek Clovis'e fleur de lis'i getiriyor.
Sarı Iris pseudacorus çiçekleri
Süsen(iris) çiçeği ile fleur de lis bezemesinin kıyası^[23]

Ayrıca bakınız

Dipnotlar

^ Fransızca fleur de lis veya fleur de lys /flœʁ də lis/ (çoğul halleri fleurs de lis ve fleurs de lys); İngilizce fleur-de-lis ve fleur-de-lys /ˈflɜːr də ˈliː(s)/ FLUR də LEE(SS). Anlamı zambak çiçeğidir. İmlasına dair kesin bir kaide yoktur. Bu metinde kısa çizgili hali kullanılmamıştır.
^ Armalarda kalkanın üzerindeki işaret ve amblemlere verilen isim
^ İfade "Şan sana tanrı bizim umudumuz" şeklinde çevrilebilir.
^ Fransızca onction /ɔ̃k.sjɔ̃/, İngilizce anointing veya unction; birinin kafasına veya başka bir yerine yağ dökerek yapılan bir tür hristiyan ayini. Bu kullanımı Fransızcadan alıntıdır.
^ Buradaki antik kelimesi bir ıstılahtır. Heraldikte aynı aile veya armaya hamil başka birinin farklı dönemlerde iki farklı armayı ayırt etmek için kullanılır. Eskisine "Antik", yenisine "Modern" denir.
^ Trikolor "üç renkli" demektir ve Fransız Bayrağı manasında kullanılabilmektedir. Bayrağın kırmızı ve mavi rengi Paris şehrinin bayrağından gelir. Bu ikisi şehrin geleneksel renkleridir. Beyaz ise monarşiyi temsil eder.^[21] Bayrak ülkenin anayasal monarşi olduğu dönemde kabul edilmiştir.

Resimli dipnot
^1376'dan önceki Fransa Kraliyet Arması. (France ancienne): Azur semé-de-lis or
^1376'dan sonraki Fransa Kraliyet Arması. (France moderne): Azur üç fleurs-de-lis or
^İhtilal sonrası kabul edilen bayrak
1789'dan önceki ve 1815'ten 1830 yılları arasındaki Fransa Kraliyet Bayrağı

Kaynakça

^ Michel Pastoureau (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning. New Horizons (İngilizce). Garvie, Francisca tarafından çevrildi. Londra: Thames & Hudson. s. 98.
^ "FLEUR : Etymologie de FLEUR". www.cnrtl.fr. 30 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2025.
^ "LIS : Etymologie de LIS". www.cnrtl.fr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2025.
^ Johann Georg von Hann (1854). Albanesische Studien (2 ed.) (Almanca). Viyana: Verlag von Friedrich Mauke. s. 119.
^ Theodor Ippen (1907). Denkmäler verschiedener Altersstufen in Albanien (Almanca). Zobodat. ss. 67-69.
^ "Durazzo Marcello | Storia e Memoria di Bologna". www.storiaememoriadibologna.it. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.
^ Denkmäler verschiedener Altersstufen in Albanien. ss. 31-33.
^ Brundarte, di (19 Haziran 2021). "Madonna della Misericordia – Mesagne (Br)". Brundarte (İtalyanca). 11 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.
^ Serafino Razzi ve Lodovico Ferretti (1903). La storia di Ragusa. University of California. s. 6.
^ Jacopo Zabarella (1671). Il Galba Overo Historia della Sereniss Fameglia Quirina. s. 58.
^ "Republic of Bosnia and Herzegovina, 1992-1998". www.fotw.info. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.
^ "Šest ljiljana vezenih u zlatu: Koja je simbolika prve zastave Bosne i Hercegovine". Klix.ba (Hırvatça). 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.
^ Ellen J. Millington. Heraldry in History, Poetry, and Romance (İngilizce). Londra. s. 332-343.
^ Ralph E. Giesey (1985). Models of Rulership in French Royal Ceremonial in Rites of Power: Symbolism, Ritual, and Politics Since the Middle Ages (İngilizce). s. 43.
^ Michel Pastoureau (1979). Traité d'Héraldique (Fransızca). Paris.
^ "The Fleur-de-Lys". www.heraldica.org. 2 Temmuz 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
^ Sherman, Claire Richter (1 Ocak 1995). Imaging Aristotle: Verbal and Visual Representation in Fourteenth-century France (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-08333-2.
^ Pastoureau, Michel; Garvie, Francisca (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning (İngilizce). Thames and Hudson. s. 99-100. ISBN 978-0-500-30074-9.
^ ^a ^b Arthur Charles Fox-Davies (1909). A Complete Guide to Heraldry. Londra. s. 274.
^ Pastoureau, Michel; Garvie, Francisca (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning (İngilizce). Thames and Hudson. s. 100. ISBN 978-0-500-30074-9.
^ "The French flag". elysee.fr (İngilizce). 21 Ekim 2015. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2025.
^ Goubert, Pierre (12 Nisan 2002). The Course of French History (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-41468-2.
^ "Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle/Flore - Wikisource". fr.wikisource.org (Fransızca). 24 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-02-27.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Fleur de lis ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

The Fleur-de-Lys Heraldica.org sitesinden

[a-1] Fransızca fleur de lis veya fleur de lys /flœʁ də lis/ (çoğul halleri fleurs de lis ve fleurs de lys); İngilizce fleur-de-lis ve fleur-de-lys /ˈflɜːr də ˈliː(s)/ FLUR də LEE(SS). Anlamı zambak çiçeğidir. İmlasına dair kesin bir kaide yoktur. Bu metinde kısa çizgili hali kullanılmamıştır.

[b-2] Armalarda kalkanın üzerindeki işaret ve amblemlere verilen isim

[c-13] İfade "Şan sana tanrı bizim umudumuz" şeklinde çevrilebilir.

[d-17] Fransızca onction /ɔ̃k.sjɔ̃/, İngilizce anointing veya unction; birinin kafasına veya başka bir yerine yağ dökerek yapılan bir tür hristiyan ayini. Bu kullanımı Fransızcadan alıntıdır.

[e-24] Buradaki antik kelimesi bir ıstılahtır. Heraldikte aynı aile veya armaya hamil başka birinin farklı dönemlerde iki farklı armayı ayırt etmek için kullanılır. Eskisine "Antik", yenisine "Modern" denir.

[f-27] Trikolor "üç renkli" demektir ve Fransız Bayrağı manasında kullanılabilmektedir. Bayrağın kırmızı ve mavi rengi Paris şehrinin bayrağından gelir. Bu ikisi şehrin geleneksel renkleridir. Beyaz ise monarşiyi temsil eder.^[21] Bayrak ülkenin anayasal monarşi olduğu dönemde kabul edilmiştir.

[3] Michel Pastoureau (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning. New Horizons (İngilizce). Garvie, Francisca tarafından çevrildi. Londra: Thames & Hudson. s. 98.

[4] "FLEUR : Etymologie de FLEUR". www.cnrtl.fr. 30 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2025.

[5] "LIS : Etymologie de LIS". www.cnrtl.fr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2025.

[6] Johann Georg von Hann (1854). Albanesische Studien (2 ed.) (Almanca). Viyana: Verlag von Friedrich Mauke. s. 119.

[7] Theodor Ippen (1907). Denkmäler verschiedener Altersstufen in Albanien (Almanca). Zobodat. ss. 67-69.

[8] "Durazzo Marcello | Storia e Memoria di Bologna". www.storiaememoriadibologna.it. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.

[9] Denkmäler verschiedener Altersstufen in Albanien. ss. 31-33.

[10] Brundarte, di (19 Haziran 2021). "Madonna della Misericordia – Mesagne (Br)". Brundarte (İtalyanca). 11 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.

[11] Serafino Razzi ve Lodovico Ferretti (1903). La storia di Ragusa. University of California. s. 6.

[12] Jacopo Zabarella (1671). Il Galba Overo Historia della Sereniss Fameglia Quirina. s. 58.

[14] "Republic of Bosnia and Herzegovina, 1992-1998". www.fotw.info. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.

[15] "Šest ljiljana vezenih u zlatu: Koja je simbolika prve zastave Bosne i Hercegovine". Klix.ba (Hırvatça). 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.

[16] Ellen J. Millington. Heraldry in History, Poetry, and Romance (İngilizce). Londra. s. 332-343.

[18] Ralph E. Giesey (1985). Models of Rulership in French Royal Ceremonial in Rites of Power: Symbolism, Ritual, and Politics Since the Middle Ages (İngilizce). s. 43.

[19] Michel Pastoureau (1979). Traité d'Héraldique (Fransızca). Paris.

[20] "The Fleur-de-Lys". www.heraldica.org. 2 Temmuz 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.

[21] Sherman, Claire Richter (1 Ocak 1995). Imaging Aristotle: Verbal and Visual Representation in Fourteenth-century France (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-08333-2.

[22] Pastoureau, Michel; Garvie, Francisca (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning (İngilizce). Thames and Hudson. s. 99-100. ISBN 978-0-500-30074-9.

[:0-23] Arthur Charles Fox-Davies (1909). A Complete Guide to Heraldry. Londra. s. 274.

[25] Pastoureau, Michel; Garvie, Francisca (1997). Heraldry: Its Origins and Meaning (İngilizce). Thames and Hudson. s. 100. ISBN 978-0-500-30074-9.

[26] "The French flag". elysee.fr (İngilizce). 21 Ekim 2015. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2025.

[28] Goubert, Pierre (12 Nisan 2002). The Course of French History (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-41468-2.

[29] "Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle/Flore - Wikisource". fr.wikisource.org (Fransızca). 24 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-02-27.

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[c]

[11]

[12]

[13]

[d]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[e]

[20]

[1]

[2]

[3]

[f]

[4]

[22]

[23]

[21]