Ön-İtalik

Ön-İtalik
Proto-İtalik, Ana İtalik dili
Atası olduğu diller	İtalik diller
Bölge	İtalya Yarımadası
Dönem	yaklaşık MÖ 1000
Yeniden oluşturulmuş atası	Ön-Hint-Avrupaca
Kendisinden türemiş diller	Latin-Falisk dilleri Osko-Umbriya dilleri (Sabel) Venetçe Sikulca (?)

Ön-İtalik, Proto-İtalik veya Ana İtalik; Latince ve ondan türeyen Romen dillerinin de dahil olduğu İtalik dillerin atasıdır. Doğrudan yazılı olarak tasdiklenmemiş, karşılaştırmalı yöntemle belli bir dereceye kadar yeniden oluşturulmuştur (Linguistic reconstruction). Ön-İtalik, önceki Ön-Hint-Avrupaca dilinden türemiştir.

Tarih

Arkeolojik ve dilbilimsel kanıtlar arasında kesin bir denklem kurulamasa da Ön-İtalik dili, genellikle Terramare (Terramare culture) (MÖ 1700 – MÖ 1150) ve Proto-Villanovan (Villanovan culture) (MÖ 1200 – MÖ 900) kültürleri ile ilişkilendirilir.

Öte yandan glottokronolojideki (dil tarihlemesi) çalışmalar; Ön-İtalik'in, MÖ 2500'deki bir zamanda Ön-Hint-Avrupacanın batı lehçelerinden ayrılmış olduğunu savunmaktadır. İtalik kabileler tarafından; 2. milenyumun ikinci yarısında İtalyan Yarımadası'na ilerlemeden önce, aslen Alplerin kuzeyinde konuşulmuştur. Dilbilimsel kanıtlar, ayrıca Kelt kabileleri ve Ön-Cermence konuşanlarıyla erken temaslar da göstermektedir.

Gelişim

Ön-Hint-Avrupacadan Ön-İtalik'e doğru yaşanan düzenli fonetik değişimlerin listesi aşağıdadır. Aralarında iyi tasdiklenmiş tek dil olduğundan, Ön-İtalik'in yeniden oluşturulmasında ana kaynak olarak Latince kullanılır. Bu yüzden de, kesin kanıtların olmaması nedeniyle, bazı değişimlerin tüm İtalik dillerde mi (Ön-İtalik öncesi bir değişim) yoksa sadece Latincede mi (Ön-İtalik sonrası bir değişim) yaşandığı her zaman açık değildir.

Engelliler

• Öndamaksıllaşmış artdamaksıllar (veya sadece öndamaksıl), normal artdamaksıllarla birleşti, bu değişime kentumizasyon denmektedir.
  • *ḱ > *k
  • *ǵ > *g
  • *ǵʰ > *gʰ
  • Öndamaksıllaşmış artdamaksıl ve *w seslerinden oluşan diziler, dudaksıllaşmış artdamaksıllarla birleşti: *ḱw, *ǵw, *ǵʰw > *kʷ, *gʷ, *gʷʰ
• *p...kʷ > *kʷ...kʷ, Kelt dillerinde de bulunan bir değişim.
• Dudaksıllaşmış artdamaksıllar ünsüz öncesi dudaksıllıklarını kaybetti: *kʷC, *gʷC, *gʷʰC > *kC, *gC, *gʰC.
• Engelli ünsüzler, ötümsüz ünsüz (genellikle *s ve *t) öncesinde (soluksuz) ötümsüz olurlar.
• Ötümlü soluklular, sürtünmelilere dönüşür. Kelime başında ötümsüzleşirken kelime içinde alofonik olarak ötümlüleşirler. Oskancada genizsilden sonra bile sürtünmeli olarak kaldıkları görülür. Diğer çoğu İtalik dilde ise daha sonrasında o konumda patlamalıya dönüştükleri görülüyor.
  • *bʰ > *f (kelime içinde *β)
  • *dʰ > *θ (kelime içinde *ð)
  • *gʰ > *x (kelime içinde *ɣ)
  • *gʷʰ > *xʷ (kelime içinde *ɣʷ)
• *s sesi de alofonik olarak kelime içinde *z sesine ötümlüleşti.
• *sr, *zr > *θr, *ðr.
• *θ, *xʷ > *f. Venetçedeki vhagsto/hvagsto kelimesinde görülür (Latincede faciō). Ötümlü alofonları *ð ve *ɣʷ, Latince ve Venetçede *β sesinden farklı kaldı ama Osko-Umbriya'da birleşti.
• *tl > *kl kelime içinde.
• Kelime sonunda *t > *d değişimi oldu.

Ünlüler ve titreşimliler

• *l̥, *r̥ > *ol, *or
• *m̥, *n̥ > *əm, *ən ("Ünlüler"e bkz.)
• *j ünlüler arasında kaybolur. Eğer iki ünlü de aynıysa ünlü boşluğundaki ünlüler uzun bir ünlüye dönüşür.
• *ew > *ow.
• *o > *a dudaksıllardan ve *l sesinden önce.
• *-mj- > -*nj-

Gırtlaksıllar

Gırtlaksıl (köksül, laryngeal) sesler, bir dizi varsayımsal Ön-Hint-Avrupaca (ÖHA) sesidir (*h₁, *h₂, *h₃), Geç Ön-Hint-Avrupaca döneminde kaybolmuş ve yanındaki ünlülere çeşitli etkileri olmuştur. Yok oluşları Ön-İtalik'te bazı ayırt edici ses kombinasyonlarına neden olmuştur. Aşağıdaki değişimlerde kelime sınırlarını belirtmek için "#", standart uygulamaya göre kullanıldı; baştayken de kelime başlangıcını belirtiyor. H, üç gırtlaksıldan herhangi biri anlamına geliyor.

İtalik'teki daha basit gırtlaksıl gelişmeleri, Hint-Avrupa'nın diğer birçok kolunda da görülür:

• *h₁e > *e, *h₂e > *a, *h₃e > *o
• *eh₁ > *ē, *eh₂ > *ā, *eh₃ > *ō
• *H > *a engelliler arasında
• Gırtlaksıllar, bir ünsüz öncesinde kelime başında kaybolur.

İtalik'in daha karakteristik özelliği, gırtlaksılların titreşimli ünsüzlerle olan etkileşimleridir. Burada R, bir titreşimli ünsüzü; C, herhangi bir ünsüzü; V, bir ünlüyü temsil etmektedir.

• #HRC > #aRC ve CHRC > CaRC, ancak #HRV > #RV
• CRHC > CRāC, ancak CRHV > CaRV
• CiHC ve muhtemelen CHiC > CīC

Morfoloji

• İkillerin ([[en]]) genel kaybı, yalnızca birkaç kalıntı kaldı.
• Araç durumunun kaybı.

Fonoloji

Ünsüzler

Ön-İtalik ünsüzleri

	Çiftdudaksıl	Dişsil	Dişyuvasıl	Öndamaksıl	Artdamaksıl	Dudaksıl-Artdamaksıl
Genizsil	m		n		(ŋ)
Patlamalı	p b	t d			k g	kʷ ɡʷ
Sürtünmeli	ɸ (β)	θ? ð?	s (z)		x (ɣ)	xʷ? ɣʷ?
Titremeli			r
Yan			l
Sürtünmesiz				j		w

• [ŋ], artdamaksıl ünsüz öncesi /n/'nin bir alofonudur.
• Ötümlü sürtünmeliler ([β], [ð], [ɣ], [ɣʷ] ve [z]), kelime başı ötümsüz sürtünmeliler ([ɸ], [θ], [x], [xʷ] ve [s]) ile tamamlayıcı dağılım içerisindedir ve bu yüzden basitçe birbirlerinin alofonlarıdır. Fakat Ön-İtalik dönemindeki bir noktada, [ɸ] ile birleşen ötümsüz [θ] ve [xʷ] alofonlarının kaybı ile alofonluk bir şekilde bozuldu. Akademisyenler; Ön-İtalik, /θ ~ ð/ ve /xʷ ~ ɣʷ/ sesleri hala varken mi yeniden oluşturulmalı yoksa fonemlerin ötümsüz alofonları /ɸ ~ β/ 'de birleşmiş ve ötümlü alofonları bağımsız fonemler (/ð/, /ɣʷ/) haline gelmişken mi yeniden oluşturulmalı diye fikir ayrılığına düşüyorlar. İlk fikir; [ɸ] birleşiminin, sonradan yaşanan bölgesel bir değişim olduğunu ve mevcut bütün lehçelere yayıldığını, bunun muhtemelen ötümlü sürtünmelilerin kaybıyla aynı anda veya sonrasında yaşandığını varsayıyor. /ð/ ve /ɣʷ/ sesleri dilbilimsel açıdan görece nadirdir ve sonuç olarak sonraki tüm dillerde düşmüşlerdir, her birinde farklı olacak şekilde.

Ünlüler

Kısa ünlüler

	Ön	Merkez	Arka
Kapalı	i		u
Orta	e	(ə)	o
Açık	a

Uzun ünlüler

	Ön	Merkez	Arka
Kapalı	i:		u:
Orta	eː		o:
Açık	a:

• /ə/ belki de gerçek bir fonem değildi ama ünsüzlerden önce bir destek ünlü olarak yerleştiriliyordu. ÖHA hecesel genizsillerinin (*m̥ ve *n̥) sonuçları üzerine yeniden oluşturulabilir (Latincede *em, *en veya *im, *in; Osko-Umbriya'da *am, *an ve *em, *en şeklinde görülür). Bu yüzden de /ə/'yı ayrı bir ses olarak yeniden oluşturmak gerekli görünmektedir.

Ön-İtalik aşağıdaki ikili ünlülere sahipti:

• Kısa: *ai, *ei, *oi, *au, *ou
• Uzun: *āi, *ēi, *ōi

Osthoff Yasası, Ön-İtalik'te üretken kaldı. Bu; uzun ünlülerin, ardından aynı hecede bir titreşimli ve başka bir ünsüz geldiğinde kısalmalarına neden oldu: V:RC > VRC. Uzun ikili ünlüler de V:R dizileri olduğundan sadece kelime sonunda meydana gelebilir ve kalan yerlerde kısalırlardı. Uzun ünlüler kelime sonu *-m'den önce de kısaldı. Kısa *-a-'nın birçok yerde görülmesinin sebebi budur (ör. ā-fiillerinin veya ā-gövdelerinin sonunda).

Prozodi

Ön-İtalik kelimeler, ilk hecede sabit bir vurguya sahip olmuş olabilir; bu vurgu kalıbı, en azından bazı dönemlerde çoğu yavru dilde muhtemelen vardı. Latincede, başlangıç vurgusu Eski Latince dönemi için varsayılmıştır, bundan sonra yerini "Klasik" vurgu kalıbına bırakmıştır. Fakat sabit başlangıç vurgusu Ön-İtalik'ten sonra yaşanan bölgesel bir özellik olabilir çünkü açıkladığı varsayılan ünlü indirgenmeleri ([[en]]) MÖ 1. milenyumun ortasından önce bulunmaz.

Ayrıca, Brent Vine'ın (2006) Thurneysen-Havet Yasası'nın (ton öncesi/pre-tonik *ou > *au) yeniden formülasyonunun işe yaraması için Erken Ön-İtalik'te ÖHA mobil aksanının sürekliliği gereklidir.

Dil bilgisi

İsimler

İsimler üç cinsiyetten birine ait olabilir: eril, dişil ve nötr. Sekiz ÖHA durumunun yedisiyle çekimlenirler: Yalın, seslenme, belirtme, tamlayan, yönelme, ayrılma ve bulunma; araç durumu kaybolmuştur. İsimler ayrıca tekil ve çoğul şeklinde sayıya göre de çekimlenirdi. İkillik artık ayırt edilmiyordu; ancak birkaç kalıntı, ikil çekimin bir biçimini halen korumaktaydı (Latince duo, ambō gibi).

o-gövdeleri

Bu sınıf, Latincenin ikinci çekimine karşılık gelir. ÖHA tematik çekiminden gelmektedir. Bu sınıftaki çoğu isim eril veya nötrdü ancak bazı dişil kelimeler de olmuş olabilir.

o-gövdesi çekimi

	*agros e. "tarla"		*jugom n. "boyunduruk"
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Yalın	*agros < ÖHA *h₂éǵros	*agrōs < ÖHA *h₂éǵroes (*agroi)	*jugom < ÖHA *yugóm	*jugā < ÖHA *yugéh₂
Seslenme	*agre < *h₂éǵre
Belirtme	*agrom < *h₂éǵrom	*agrons < *h₂éǵroms
Tamlayan	*agrosjo < *h₂éǵrosyo *agrī	*agrom < *h₂éǵroHom	*jugosjo < *yugósyo *jugī	*jugom < *yugóHom
Yönelme	*agrōi < *h₂éǵroey	*agrois< *h₂éǵroysu?	*jugōi < *yugóey	*jugois < *yugóysu?
Ayrılma	*agrōd < *h₂éǵread		*jugōd < *yugéad
Bulunma	*agroi? < *h₂éǵroy *agrei? < *h₂éǵrey		*jugoi? < *yugóy *jugei? < *yugéy

• Tekil tamlayandaki *-ī bitiminin kökeni bilinmiyor fakat hem İtalik'te hem de Kelt'te bulunmakta. Latincede, daha eski olan tamlayan bitimi *-osjo'nun çoğunlukla yerine geçmiştir. Eski biçim birkaç yazıtta bulunmaktadır (ör. Lapis Satricanus'taki popliosio valesiosio, Klasik Latincede Publii Valerii olmuştur). Ayrıca bazı zamir tamlayanlarında da devam ettirilir (ör. cuius < *kʷojjo-s < *kʷosjo; ünsüz gövdesi tamlayanı *-os ile analoji yoluyla *-s eklendi). Osko-Umbriya'da hiçbiri kalmaz, yerlerine i-gövdesi *-eis geçer.
• Çoğul yalın; aslen isim ve sıfatlar için *-ōs, zamir biçimleri için *-oi idi. Ön-İtalik'teki dağılımları açık değil ancak iki bitim de kesinlikle hala vardı. *-ōs bitimi Latincede tamamen *-oi bitimine, buradan da Klasik -ī'ye dönüştü. Osko-Umbriya'da tam tersi oldu, *-oi yerine *-ōs geçti; bu da Oskancada -ús,Umbriyacada -us oldu.
• Eski Latincede çoğul tamlayan hala genellikle -om, sonradan -um'du. Daha sonradan ā-gövdesi *-āzom baz alınarak değiştirildi, buradan da Klasik -ōrum oluştu.
• Nötr o-gövdelerinin ayrıca *-oi (< *-oyh₁) şeklinde ikil bitimi de vardı; bu bitim, Latincedeki caelum 'gök', frēnum 'dizgin' ve rāstrum 'tırmık' gibi çoğulunda -a yerine -ī bulunan kelimelerde görülebilir.

ā-gövdeleri

Bu sınıf, Latincenin birinci çekimine karşılık gelir. Esas olarak *-eh₂- şeklinde biten ÖHA isimlerinden türemiştir. Çoğunlukla dişil isimler içerse de Klasik Latincedeki meslek adları gibi birkaç eril isim de bulunmaktadır, bu isimlerin bazıları Antik Yunancadan alıntıdır (ör: incola 'ikamet eden kişi', nauta 'denizci', poeta 'şair').

ā-gövdesi çekimi

	*farβā (< önceki *farðā), d. sakal
	Tekil	Çoğul
Yalın	*farβā < ÖHA *bʰardʰéh₂	*farβās < ÖHA *bʰardʰéh₂es
Seslenme	*farβa < *bʰardʰéh₂
Belirtme	*farβām < *bʰardʰā́m	*farβans < *bʰardʰéh₂m̥s
Tamlayan	*farβās < *bʰardʰéh₂s	*farβāzom < ÖHA *bʰardʰéh₂soHom < *bʰardʰéh₂oHom
Yönelme	*farβāi < *bʰardʰéh₂ey	*farβais < *bʰardʰéh₂su?
Ayrılma	*farβād < *bʰardʰéh₂s
Bulunma	*farβāi < *bʰardʰéh₂i

• Normalde tekil belirtme bitimi, *-m öncesi uzun ünlülerin kısalmasından dolayı *-am olurdu; ancak tasdiklenen biçimlerde uzun ünlü bulunmaktadır. Muhtemelen uzun ünlü bulunduran diğer bitimlerden analoji yoluyla ortaya çıkmıştır.
• Çoğul tamlayan bitimi aslen, ÖHA *-eh₂-soHom'dan gelen bir zamir biçimiydi.
• Tekil tamlayandaki -s Eski Latincede hala kullanılıyordu ama Klasik Latincede, "Pater familias" kalıbı dışında tamamen kayboldu.

Ünsüz gövdeleri

Bu sınıf, çeşitli ünsüzlerle biten gövdeleri içerimektedir. Diğerlerinin yanında kök isimler, n-gövdeleri, r-gövdeleri, s-gövdeleri ve t-gövdelerini içeriyor. Başlangıçta ayrı bir sınıf olan i-gövdelerini de içeren Latincenin üçüncü çekimine karşılık geliyor.

Eril ve dişil isimler benzer şekilde çekimlenirler ama nötr isimlerin yalın, belirtme ve seslenme durumlarında farklı biçimleri vardır.

Ünsüz gövdesi çekimi

	*sniks d. "kar"		*kord n. "kalp"
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Yalın-Seslenme	*sniks < ÖHA *snéygʷʰs	*sniɣʷes < ÖHA *snéygʷʰes	*kord < ÖHA *ḱr̥d	*kordā < ÖHA *ḱérdh₂
Belirtme	*sniɣʷəm < *snéygʷʰm̥	*sniɣʷəns < *snéygʷʰm̥s
Tamlayan	*sniɣʷes < *snigʷʰés *sniɣʷos	*sniɣʷom < *snigʷʰóHom	*kordes < *ḱr̥dés *kordos	*kordom < *ḱr̥dóHom
Yönelme	*sniɣʷei < *snigʷʰéy	*sniɣʷ(V?)βos < *snigʷʰmós	*kordei < *ḱr̥déy	*kord(V?)βos < *ḱr̥dmós
Ayrılma	*sniɣʷi < *snigʷʰés (*sniɣʷa?)		*kordi < *ḱr̥dés (*korde?)
Bulunma	*sniɣʷi < *snéygʷʰi		*kordi < *ḱérdi

Bu sınıftaki isimlerin tekil yalın biçimleri genellikle düzensizdi. Bu da gövdenin son ünsüzüne göre çeşitli alt türler oluşturdu.

• Çoğu ünsüz gövdesi için eril ve dişil tekil yalın/seslenme bitimi *-s idi. Bu bitim son ünsüzün ötümsüzleşmesine, düzleşmesine ve/veya sertleşmesine sebep olabilirdi; yukarıdaki *sniks örneğinde olduğu gibi. Nötr isimlerin bitimi yoktu.
• n-gövdeleri genellikle *-ō bitimine sahipti, diğer durumlarda *-on- (veya belki *-en-) iç ekiyle birlikte kullanılırdı. Nötr isimler, tekil yalın/seslenme/belirtme durumlarında *-ən bitimine sahipti fakat kalan biçimlerin gövdeleri belirsizdir.
• r-gövdeleri *-(e)r- ile değişen *-ēr bitimine sahipti. Ünlü uzunluğundaki değişim Latincede kaybolmuş fakat Oskancada korunmuştu.
• s-gövdeleri eril ve dişiller için *-ōs, nötrler için *-os bitimine sahipti. Bu, diğer biçimlerde *-ez- (veya belki eril ve dişilde *-oz-) ile değişimli kullanıldı.
• r/n-gövdeleri nötr isimlerden oluşan küçük bir gruptu. Bunlar yalın/seslenme/belirtme durumlarında *-or, kalan biçimlerde -(e)n- bitimlerine sahipti.

Diğer notlar:

• Tekil tamlayan halinin iki olası bitimi vardı. İkisi de Eski Latincede yan yana tasdiklenmiştir ancak -es/- bitimi i-gövdelerinden olabilir (aşağıya bkz.). Osko-Umbriya'da yalnızca i-gövdesi bitimi -eis bulunur.
• Latincedeki eril çoğul yalın bitimi -ēs, i-gövdelerinden alınmıştır.
• Nötr çoğul yalın/seslenme/belirtme durumlarında aslen ya *-a vardı ya da son ünsüz öncesi ünlü uzaması vardı. İtalik'te bu, zaten o-gövdesi bitimi *-ā ile değiştirildi.
• Çoğul yönelme (ve ayrılma/bulunma?) bitimi aslen araya herhangi bir ünlü girmeden gövdeye doğrudan ekleniyordu. Latincede araya giren bir -e- veya -i- varken Osko-Umbriya'da bitim tamamen değiştirilmiştir. Ön-İtalik'teki durumun ne olduğunu tam belli değil.

i-gövdeleri

Bu sınıf, Latincede -um yerine -ium çoğul tamlayan bitimine sahip olan üçüncü çekime karşılık gelmektedir. Latincede ünsüz gövdeleri zamanla bu sınıfla birleşti. Bu süreç tarihi çağa kadar devam etti. Örneğin Sezar'ın zamanında (yaklaşık MÖ 50) i-gövdeleri halen ayrı birçoğul belirtme bitimine (-īs) sahipti ama bu, Augustus'un zamanına kadar (yaklaşık MS 1) ünsüz gövdesi bitimi -ēs ile değiştirilmişti. Ön-İtalik'te, diğer İtalik dillerde de olduğu gibi, i-gövdeleri halen çok ayrı bir türdü ve herhangi bir birleşme belirtisi göstermiyordu.

Eril ve dişil isimler benzer şekilde çekimlenirken nötr isimler yalın/seslenme/belirtme durumunda farklı biçimlere sahipti.

i-gövdesi çekimi

	*mentis d. "zihin"		*mari n. "deniz, göl"
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Yalın-Seslenme	*mentis < ÖHA *méntis	*mentēs < ÖHA *ménteyes	*mari < ÖHA *móri	*marjā (-īā?) < *marī < ÖHA *mórih₂
Belirtme	*mentim < *méntim	*mentins < *méntims
Tamlayan	*mənteis < *mn̥téys *məntjes	*məntjom < *mn̥téyoHom	*mareis < *m̥réys *marjes	*marjom < *m̥réyoHom
Yönelme	*məntēi < *mn̥téyey	*məntiβos < *mn̥tímos	*marēi < *m̥réyey	*mariβos < *m̥rímos
Ayrılma	*məntīd < *mn̥téys		*marīd < *m̥réys
Bulunma	*məntei < *mn̥téy		*marei < *m̥réy

• Tekil tamlayan için açıkça iki farklı biçim vardı. -eis biçimi Osko-Umbriya'da bulunuyor. -es Erken Latincede görünüyor ancak *-eis'ten hiçbir iz bulunmamaktadır. Bu ünsüz gövdesi bitimini yansıtabilir ancak ayrıca *-jes'ten de geliyor olabilir. Eski Latincede tasdiklenen ve paralel bir oluşumu gösterebilecek olan u-gövdelerindeki *-wos ile kıyaslayın.
• Orijinal nötr çoğul yalın/seslenme/belirtme biçimi, ÖHA *-ī'den gelen *-ī idi. İtalik'te zaten o-gövdesi bitimi eklenerek genişletilmişti, bu da *-īā veya *-jā ile sonuçlanmıştı.

u-gövdeleri

Bu sınıf Latincenin dördüncü çekimine karşılık gelmektedir. Tarihi olarak i-gövdelerine paraleldiler ve j/i'nin w/u ile yer değiştirdiği birçok benzer biçim vardı. Fakat ses değişimleri onları zamanla biraz farklı kıldı.

u-gövdesi çekimi

	*portus e. "liman"		*péḱu n. "sığır"
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Yalın-Seslenme	*portus < ÖHA *pértus	*portowes? < ÖHA *pértewes *portous?	*peku? (*-ū?) < ÖHA *péḱu	*pekwā? (*-ūā?) < *pekū < ÖHA *péḱuh₂
Belirtme	*portum < *pértum	*portuns < *pértums
Tamlayan	*portous < *pr̥téws *portwos *portwes	*portwom < *pr̥téwoHom	*pekous < *pḱéws *pekwos *pekwes	*pekwom (-owom?) < *pḱéwoHom
Yönelme	*portowei < *pr̥téwey	*portuβos < *pr̥túmos	*pekowei < *pḱéwey	*pekuβos < *pḱúmos
Ayrılma	*portūd < *pr̥téws		*pekūd < *pḱéws
Bulunma	*portowi? < *pr̥téwi		*pekou? < *pḱéw *pekowi? < *pḱéwi

• Nötr tekil yalın/seslenme/belirtme aslen kısa *-u olmalı fakat Latincede sadece uzun -ū bulunmakta. Bunun kökeninin ne olabileceği açık değil. Nötr u-gövdelerinin nadirliği ve geriye kalan birkaç tanesinin çiftler halinde bulunma eğilimi düşünüldüğünde ikil (dual) bir bitimden kalıntı olabilir.
• Aynı i-gövdeleri gibi u-gövdeleri de tekil tamlayanda kesin olmayan bir dağılımla iki tür olası bitime sahipti. *-ous Oskancada bulunmaktadır ve ayrıca Latincedeki olağan -ūs bitiminin de kökenidir. Ancak Senatus consultum de Bacchanalibus (Senatus consultum de Bacchanalibus). yazıtında senatvos biçimi görülür ve ayrıca *-wes'ten gelen -uis bitimi de birkaç kaynakta bulunur.
• Çoğul eril/dişil yalın/seslenme durumu güvenilir bir şekilde yeniden oluşturulabilir değil. Latince -ūs, *-ous'u yansıtıyor gibi görünüyor fakat ÖHA *-ewes'ten, *-owes (Latince *-uis) biçimi beklenirdi. Bu bitim ne Osko-Umbriya'da ne de Eski Latincede görülmüştür ki aksi takdirde elimizde kesin kanıtlar olurdu.
• Çoğul nötr yalın/seslenme/belirtme durumunun asıl biçimi *-ū idi. İtalik'te zaten, i-gövdelerinde olduğu gibi, o-gövdesi bitimi eklenerek genişletilmişti.

Sıfatlar

Sıfatlar da isimlerle hemem hemen aynı şekilde çekimlenir. İsimlerin aksine sıfatların cinsiyetleri yoktur. Bunun yerine niteledikleri veya belirttikleri sıfatın cinsiyetini alarak üç cinsiyet için de çekimlenirler.

Sıfatlar isimlerle aynı çekim sınıflarına uyarlar. En yaygınları o/ā-gövdesi (eril ve nötrde o-gövdesi, dişilde ā-gövdesi olacak şekilde) ve i-gövdesi sıfatlarıydı. Fiillerin şimdiki zaman etken ortaçları (*-nts ile bitenler) ve sıfatların karşılaştırma biçimleri (*-jōs ile bitenler), ünsüz gövdesi olarak çekimlenirler. Aslen u-gövdesi sıfatları da vardı ancak mevcut u-gövdesinin sonuna i-gövdesi bitimi eklenerek i-gövdelerine dönüştürüldüler ki bu da, tekil yalın *-wis'e sebep oldu.

*alβos, -ā, -om "beyaz"

Durum	Eril	Dişil	Nötr	Eril (çoğul)	Dişil (çoğul)	Nötr (çoğul)
Yalın	*alβos < ÖHA *albʰós	*alβā < ÖHA *albʰéh₂	*alβom < ÖHA *albʰóm	*alβōs < *albʰóes (*alβoi)	*alβās < *albʰéh₂es	*alβā < *albʰéh₂
Tamlayan	*alβosjo < *albʰósyo (*alβī)	*alβās < *albʰéh₂s	*alβosjo < *albʰósyo (*alβī)	*alβom < *albʰóHom	*alβāzōm < ÖHA *albʰéh₂soHom (< *albʰéh₂oHom)	*alβom < *albʰóHom
Yönelme	*alβōi < *albʰóey	*alβāi < *albʰéh₂ey	*alβōi < *albʰóey	*alβois < *albʰóysu	*alβais < *albʰéh₂su	*alβois < *albʰóysu
Belirtme	*alβom < *albʰóm	*alβam < *albʰā́m	*alβom < *albʰóm	*alβons < *albʰóms	*alβans < *albʰéh₂m̥s	*alβā < *albʰéh₂
Seslenme	*alβe < *albʰé	*alβa < *albʰéh₂	*alβom < *albʰóm	*alβōs < *albʰóes (*alβoi)	*alβās < *albʰéh₂es	*alβā < *albʰéh₂
Ayrılma	*alβōd < *albʰéad	*alβād < *albʰéh₂s	*alβōd < *albʰéad	*alβois < *albʰóysu	*alβais < *albʰéh₂su	*alβois < *albʰóysu
Bulunma	*alβei < *albʰéy	*alβāi < *albʰéh₂i	*alβei < *albʰéy	*alβois < *albʰóysu	*alβais < *albʰéh₂su	*alβois < *albʰóysu

Zamirler

Kişi zamirlerinin çekimi

Tekil	1. Kişi	2. Kişi	Dönüşlü
Yalın	*egō < ÖHA *éǵh₂	*tū < ÖHA *túh₂	-
Belirtme	*mē, *me < *me	*tē, *te < *twé ~ *te	*sē, *se < ÖHA *swé ~ *se
Tamlayan	*moi, *mei < *moy	*toi, *tei < *toy, *téwe	*soi, *swei < *soy, *séwe
Yönelme	*meɣei < *méǵʰye	*teβei < *tébʰye	*seβei < *sébʰye
Ayrılma	*med < *h₁med	*ted < *twét	*sed < *swét
İyelik	*meos < ÖHA *mewos? *meyos? < *h₁mós	*towos ÖHA *tewos < *twos	*sowos < ÖHA *sewós < *swós
Çoğul	1. Kişi	2. Kişi	Dönüşlü
Yalın	*nōs < *nos	*wōs < *wos	-
Belirtme			*sē, *se
Tamlayan	*nosterom? < *n̥s(er)o-?	*westerom? < *yus(er)o-?	*soi, *sei
Yönelme	*nōβei < *n̥smey	*wōβei < *usmey	*seβei
Ayrılma			*sed
İyelik	*nosteros < *nsteros?	*westeros < *usteros?	*sowos

Not: 3. kişi zamiri için Ön-İtalik *is kullanılmış olurdu.

İlgi zamirlerin çekimi

Tekil	Eril	Nötr	Dişil
Yalın	*kʷoi < ÖHA *kʷós?*kʷó?	*kʷod < ÖHA *kʷód	*kʷāi < ÖHA *kʷéh₂
Belirtme
Tamlayan	*kʷojjos < *kʷosjo
Yönelme	*kʷojjei, *kʷozmoi < *kʷósmey
Ayrılma	*kʷōd < *kʷósmōd?		*kʷād < ?
Bulunma	? < *kʷósmi	? < *kʷósmi	?
Çoğul	Eril	Nötr	Dişil
Yalın	*kʷoi, *kʷōs	*kʷā, *kʷai	*kʷās
Belirtme	*kʷons		*kʷāns
Tamlayan	*kʷozom		*kʷazom
Yönelme	*kʷois
Ayrılma
Bulunma

Soru zamirlerinin çekimi

Tekil	Eril	Dişil	Nötr
Yalın	*kʷis < ÖHA *kʷís		*kʷid < ÖHA *kʷíd
Belirtme	*kʷim < *kʷím
Tamlayan	*kʷejjos < *kʷésyo
Yönelme	*kʷejjei, *kʷezmoi < *kʷésmey
Ayrılma	*kʷōd < *kʷéd?	*kʷād < *kʷéd?	*kʷōd < *kʷéd?
Bulunma	? < *kʷésmi	? < *kʷésmi	? < *kʷésmi
Çoğul	Eril	Dişil	Nötr
Yalın	*kʷēs < *kʷéyes		*kʷī, *kʷia < *kʷíh₂
Belirtme	*kʷins < *kʷíms
Tamlayan	*kʷejzom?, *kʷozom? < *kʷéysom
Yönelme	*kʷiβos < kʷeybʰ-
Ayrılma
Bulunma

*is "bu, şu"

İşaret zamirlerinin çekimi

Tekil	Eril	Nötr	Dişil
Yalın	*is < ÖHA *ís	*id < ÖHA *íd	*ejā < ÖHA *íh₂
Belirtme	*im < *ím		*ejām < *íh₂m
Tamlayan	*ejjos < *ésyo
Yönelme	*ejjei, *esmoi < *ésyeh₂ey, *ésmey
Ayrılma	*ejōd < *ésmod		*ejād < *ésyo
Bulunma	? < *ésmi	? < *ésmi	?
Çoğul	Eril	Nötr	Dişil
Yalın	*ejōs, *ejoi < *éyes	*ejā < *íh₂	*ejās < *íh₂es
Belirtme	*ejons < *íns		*ejans < *íh₂ms
Tamlayan	*ejozom < *éysom		*ejazom < *éysoHom
Yönelme	*ejois < *éymos?		*ejais < *íh₂mos?
Ayrılma
Bulunma	? < *éysu	? < *éysu	? < *íh₂su

Sayılar

Sayı	Ön-İtalik	Ön-Hint-Avrupaca
Bir (1) [I]	*oinos	*h₁óynos
İki (2) [II]	*duō	*dwóh₁
Üç (3) [III]	*trejes > *trēs	*tréyes
Dört (4) [IV]	*kʷettwōr	*kʷetwṓr (taml. çoğ.) < *kʷetwóres
Beş (5) [V]	*kʷenkʷe	*pénkʷe
Altı (6) [VI]	*seks	*swéḱs
Yedi (7) [VII]	*septem	*septḿ̥
Sekiz (8) [VIII]	*oktō	*oḱtṓw
Dokuz (9) [IX]	*nowem	*h₁néwn̥
On (10) [X]	*dekem	*déḱm̥t

Fiiller

Şimdiki zaman gövdeleri

Ön-İtalik şimdiki zaman görünüşü, ÖHA'dan birkaç şekilde değişmiştir. İlk olarak yeni bir geçmiş zaman bildirme eki *-β- oluşturuldu. Bu muhtemelen Hint-Avrupa birincil fiil bitimlerindeki kelime sonu *i'nin düşmesinden dolayı meydana geldi (ör. ÖHA şimdiki z. bildirme *h₁ésti > Ön-İtalik *est, ayrıca ÖHA geçmiş z. bildirme *h₁ést). İkinci olarak, dilek (desiderative) eki *-s-/-so-, Ön-İtalik'te gelecek zaman eki oldu. Bu dilek-gelecek kipinin isteme hali, hem -s- eki hem de ardındaki ünlünün uzamasıyla, olasılık (potentialis) ve irrealis (Irrealis mood) kiplerini göstermede kullanıldı. Son olarak, ÖHA isteme (subjunctive) ve istek (optative) kipi halen farklı kiplerdi ancak Ön-İtalik sonrası gelişmelerde birleştiler (ör. Ön-İtalik isteme *esed ile istek *siēd, Latincede şimdiki z. isteme sit oldu.). Bu halihazırda Ön-İtalik evresinde de görülebilir, isteme kipi ÖHA'da olanın aksine birincil değil ikincil bitimleri almaya başlamıştı (ör. Ön-İtalik 3. tekil kişi bitmemiş (imperfect) isteme kipinin Sabel'deki karşılığının *-t değil -d olması).

ÖHA ikil kişi, aynı isimlerde olduğu gibi Ön-İtalik fiillerinde de kaybolmuştu.

Birinci Çekim

Bu çekim deseni, ÖHA *-eh₂-yé-ti ekinden türemiştir ve çoğunlukla isim soylu kelimelerden türeyen fiillerle kullanılmıştır.

*dōnā- "vermek"

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*dōnāō	*dōnās	*dōnāt	*dōnāmos	*dōnātes	*dōnānt
	Geçmiş	*dōnāβam	*dōnāβas	*dōnāβad	*dōnāβamos	*dōnāβates	*dōnāβand
	Gelecek	*dōnāsō	*dōnāses	*dōnāst	*dōnāsomos	*dōnāstes	*dōnāsont
Edilgen	Şimdiki	*dōnāor	*dōnāzo	*dōnātor	*dōnāmor	*dōnāmenai	*dōnāntor
	Geçmiş	*dōnāβar	*dōnāβazo	*dōnāβator	*dōnāβamor	*dōnāβamenai	*dōnāβantor
	Gelecek	*dōnāsor	*dōnāsezo	*dōnāstor	*dōnāsomor	*dōnāsemenai	*dōnāsontor
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*dōnāōm	*dōnāēs	*dōnāēd	*dōnāōmos	*dōnāētes	*dōnāōnd
	Geçmiş	*dōnāsōm	*dōnāsēs	*dōnāsēd	*dōnāsōmos	*dōnāsētes	*dōnāsōnd
Edilgen	Şimdiki	*dōnāōr	*dōnāēzo	*dōnāētor	*dōnāōmor	*dōnāēmenai	*dōnāōntor
	Geçmiş	*dōnāsōr	*dōnāsēzo	*dōnāsētor	*dōnāsōmor	*dōnāsēmenai	*dōnāsōntor
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*dōnāojam	*dōnāojas	*dōnāojad	*dōnāojamos	*dōnāojates	*dōnāojand
Edilgen		*dōnāojar	*dōnāojazo	*dōnāojator	*dōnāojamor	*dōnāojamenai	*dōnāojantor
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*dōnā	-	-	*dōnāte	-
	Gelecek	-	*dōnātōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	*dōnāzo	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*dōnānts	*dōnātos
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	*dōnātum	*dōnāzi

İkinci Çekim (Ettirgen)

Bu çekim deseni, ÖHA *-éyeti ekinden türemiştir ve "temel" 3. çekim fiillerden ettirgen fiiller türetmiştir.

*mone- "uyarmak"

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*moneō	*monēs	*monēt	*monēmos	*monētes	*moneont
	Geçmiş	*monēβam	*monēβas	*monēβad	*monēβamos	*monēβates	*monēβand
	Gelecek	*monēsō	*monēses	*monēst	*monēsomos	*monēstes	*monēsont
Edilgen	Şimdiki	*moneor	*monēzo	*monētor	*monēmor	*monēmenai	*moneontor
	Geçmiş	*monēβar	*monēβazo	*monēβator	*monēβamor	*monēβamenai	*monēβantor
	Gelecek	*monēsor	*monēsezo	*monēstor	*monēsomor	*monēsemenai	*monēsontor
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*moneōm	*moneēs	*moneēd	*moneōmos	*moneētes	*moneōnd
	Geçmiş	*monesōm	*monesēs	*monesēd	*monesōmos	*monesētes	*monesōnd
Edilgen	Şimdiki	*moneōr	*moneēzo	*moneētor	*moneōmor	*moneēmenai	*moneōntor
	Geçmiş	*monesōr	*monesēzo	*monesētor	*monesōmor	*monesēmenai	*monesōntor
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*moneojam	*moneojas	*moneojad	*moneojamos	*moneojates	*moneojand
Edilgen		*moneojar	*moneojazo	*moneojator	*moneojamor	*moneojamenai	*moneojantor
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*monē	-	-	*monēte	-
	Gelecek	-	*monētōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	*monēzo	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*monēnts	*monetos
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	*monetum	*monēzi

İkinci Çekim (Durum)

Bu çekim deseni, ÖHA *-éh₁ti ekinden türemiştir ve durum fiilleri türetmiştir.

*walē- "güçlü olmak"

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*walēō	*walēs	*walēt	*walēmos	*walētes	*walēnt
	Geçmiş	*walēβam	*walēβas	*walēβad	*walēβamos	*walēβates	*walēβand
	Gelecek	*walēsō	*walēses	*walēst	*walēsomos	*walēstes	*walēsont
Edilgen	Şimdiki	*walēor	*walēzo	*walētor	*walēmor	*walēmenai	*walēntor
	Geçmiş	*walēβar	*walēβazo	*walēβator	*walēβamor	*walēβamenai	*walēβantor
	Gelecek	*walēsor	*walēsezo	*walēstor	*walēsomor	*walēsemenai	*walēsontor
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*walēōm	*walēēs	*walēēd	*walēōmos	*walēētes	*walēōnd
	Geçmiş	*walēsōm	*walēsēs	*walēsēd	*walēsōmos	*walēsētes	*walēsōnd
Edilgen	Şimdiki	*walēōr	*walēēzo	*walēētor	*walēōmor	*walēēmenai	*walēōntor
	Geçmiş	*walēsōr	*walēsēzo	*walēsētor	*walēsōmor	*walēsēmenai	*walēsōntor
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*walēojam	*walēojas	*walēojad	*walēojamos	*walēojates	*walēojand
Edilgen		*walēojar	*walēojazo	*walēojator	*walēojamor	*walēojamenai	*walēojantor
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*walē	-	-	*walēte	-
	Gelecek	-	*walētōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	*walēzo	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*walēnts	*walatos
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	*walatum	*walēzi

Üçüncü çekim

Ön-İtalik fiillerinin çoğunluğu, ÖHA kök tematik fiillerinden türeyen üçüncü çekim fiilerdi. Fakat bazıları da farklı sınıflardan türemişti, ör. *linkʷō (ÖHA genizsil-içekli fiil) ve *dikskō (ÖHA *sḱe-ekli fiil).

*ed-e/o- "yemek"

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*edō	*edes	*edet	*edomos	*edetes	*edont
	Geçmiş	*edoβam	*edoβas	*edoβad	*edoβamos	*edoβates	*edoβand
	Gelecek	*edesō	*edeses	*edest	*edesomos	*edestes	*edesont
Edilgen	Şimdiki	*edor	*edezo	*edetor	*edomor	*edemenai	*edontor
	Geçmiş	*edoβar	*edoβazo	*edoβator	*edoβamor	*edoβamenai	*edoβantor
	Gelecek	*edesor	*edesezo	*edestor	*edesomor	*edesemenai	*edesontor
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*edōm	*edēs	*edēd	*edōmos	*edētes	*edōnd
	Geçmiş	*edesōm	*edesēs	*edesēd	*edesōmos	*edesētes	*edesōnd
Edilgen	Şimdiki	*edōr	*edēzo	*edētor	*edōmor	*edēmenai	*edōntor
	Geçmiş	*edesōr	*edesēzo	*edesētor	*edesōmor	*edesēmenai	*edesōntor
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*edojam	*edojas	*edojad	*edojamos	*edojates	*edojand
Edilgen		*edojar	*edojazo	*edojator	*edojamor	*edojamenai	*edojantor
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*ede	-	-	*edete	-
	Gelecek	-	*edetōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	*edezo	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*edents	*essos
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	*essum	*edezi

Üçüncü Çekim (jō- varyantı)

Bu çekim ÖHA *ye-eki fiillerinden türemiştir ve Latincede üçüncü çekim jo- varyantı fiillerinin çoğunluğunu ve bazı dördüncü çekim fiillerini oluşturmuştur.

*gʷen-jo/eo- "gelmek" (daha önceki *gʷəmjō'dan)

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*gʷenjō	*gʷenjes	*gʷenjet	*gʷenjomos	*gʷenjetes	*gʷenjont
	Geçmiş	*gʷenjoβam	*gʷenjoβas	*gʷenjoβad	*gʷenjoβamos	*gʷenjoβates	*gʷenjoβand
	Gelecek	*gʷenjesō	*gʷenjeses	*gʷenjest	*gʷenjesomos	*gʷenjestes	*gʷenjesont
Edilgen	Şimdiki	*gʷenjor	*gʷenjezo	*gʷenjetor	*gʷenjomor	*gʷenjemenai	*gʷenjontor
	Geçmiş	*gʷenjoβar	*gʷenjoβazo	*gʷenjoβator	*gʷenjoβamor	*gʷenjoβamenai	*gʷenjoβantor
	Gelecek	*gʷenjesor	*gʷenjesezo	*gʷenjestor	*gʷenjesomor	*gʷenjesemenai	*gʷenjesontor
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*gʷenjōm	*gʷenjēs	*gʷenjēd	*gʷenjōmos	*gʷenjētes	*gʷenjōnd
	Geçmiş	*gʷenjesōm	*gʷenjesēs	*gʷenjesēd	*gʷenjesōmos	*gʷenjesētes	*gʷenjesōnd
Edilgen	Şimdiki	*gʷenjōr	*gʷenjēzo	*gʷenjētor	*gʷenjōmor	*gʷenjēmenai	*gʷenjōntor
	Geçmiş	*gʷenjesōr	*gʷenjesēzo	*gʷenjesētor	*gʷenjesōmor	*gʷenjesēmenai	*gʷenjesōntor
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*gʷenjojam	*gʷenjojas	*gʷenjojad	*gʷenjojamos	*gʷenjojates	*gʷenjojand
Edilgen		*gʷenjojar	*gʷenjojazo	*gʷenjojator	*gʷenjojamor	*gʷenjojamenai	*gʷenjojantor
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*gʷenje	-	-	*gʷenjete	-
	Gelecek	-	*gʷenjetōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	*gʷenjezo	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*gʷenjents	*gʷentos
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	*gʷentum	*gʷenjezi

Atematik Fiiller

Orijinal ÖHA kök atematik fiillerinden türeyen bu çekim tipinden yalnızca bir avuç fiil kalmıştır.

*ezom "koşaç, olmak"

Bildirme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*ezom	*es	*est	*(e)somos	*(e)stes	*sent
	Geçmiş	*fuβam	*fuβas	*fuβad	*fuβamos	*fuβates	*fuβand
	Gelecek	*fuzom	*fus	*fust	*fuzomos	*fustes	*fuzent
Edilgen	Şimdiki	-	-	-	-	-	-
	Geçmiş	-	-	-	-	-	-
	Gelecek	-	-	-	-	-	-
İsteme		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	*ezom	*ezes	*ezed	*ezomos	*ezetes	*ezond
	Geçmiş	*fuzom, *essom	*fuzes, *esses	*fuzed, *essed	*fuzomos, *essomos	*fuzetes, *essetes	*fuzond, *essond
Edilgen	Şimdiki	-	-	-	-	-	-
	Geçmiş	-	-	-	-	-	-
İstek		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken		*siēm	*siēs	*siēd	*sīmos	*sītes	*sīnd
Edilgen		-	-	-	-	-	-
Emir		1. Tekil	2. Tekil	3. Tekil	1. Çoğul	2. Çoğul	3. Çoğul
Etken	Şimdiki	-	*es	-	-	*este	-
	Gelecek	-	*estōd		-	-	-
Edilgen	Şimdiki	-	-	-	-	-	-

Sıfat Fiil	Şimdiki	Geçmiş
Zaman	*sēnts	-
İsim Fiil	tu-türevi	s-türevi
Tür	-	*essi

Bu çekimlere ek olarak Ön-İtalik'te bazı edilgen görünüşlü (deponent) fiiller de vardı, ör. *ōdai (bitmiş-şimdiki) ve *gnāskōr (edilgen-etken).

Fiil çekimine bazı örnekler

*portāō "getirmek", 1. çekim

Kişi	Fiil (şimdiki zaman)
1. Tekil	*portāō < ÖHA *pr̥teh₂yóh₂
2. Tekil	*portās < *pr̥teh₂yési
3. Tekil	*portāt < *pr̥teh₂yéti
1. Çoğul	*portāmos < *pr̥teh₂yómos
2. Çoğul	*portāte < *pr̥teh₂yéte
3. Çoğul	*portānt < *pr̥teh₂yónti

*moneō "uyarmak", 2. çekim

Kişi	Fiil (şimdiki zaman)
1. Tekil	*moneō < ÖHA *monéyoh₂
2. Tekil	*monēs < *monéyesi
3. Tekil	*monēt < *monéyeti
1. Çoğul	*monēmos < *monéyomos
2. Çoğul	*monēte < *monéyete
3. Çoğul	*monēont < *monéyonti

*agō "yönetmek, yönlendirmek", 3. çekim

Kişi	Fiil (şimdiki zaman)
1. Tekil	*agō < ÖHA *h₂éǵoh₂
2. Tekil	*ages < *h₂éǵesi
3. Tekil	*aget < *h₂éǵeti
1. Çoğul	*agomos < *h₂éǵomos
2. Çoğul	*agete < *h₂éǵete
3. Çoğul	*agont < *h₂éǵonti

*gʷəmjō "gelmek", 3. çekim jō-varyantı

Kişi	Fiil (şimdiki zaman)
1. Tekil	*gʷəmjō < ÖHA *gʷm̥yóh₂
2. Tekil	*gʷəmjes < *gʷm̥yési
3. Tekil	*gʷəmjet < *gʷm̥yéti
1. Çoğul	*gʷəmjomos *gʷm̥yomos
2. Çoğul	*gʷəmjete < *gʷm̥yéte
3. Çoğul	*gʷəmjont < *gʷm̥yónti

*esom "koşaç, olmak", atematik

Kişi	Fiil (şimdiki zaman)
1. Tekil	*ezom < ÖHA *h₁ésmi
2. Tekil	*es < *h₁ési
3. Tekil	*est < *h₁ésti
1. Çoğul	*(e)somos < *h₁smós
2. Çoğul	*(e)stes < *h₁sté
3. Çoğul	*sent < *h₁sénti

Bitmiş gövdeler

Rix'e göre, eğer ki bir fiil gövdesi hem Latin-Falisk hem de Osko-Umbriya gruplarında mevcutsa şimdiki zaman (present) gövdesi, durumların %90'ında benzerken bitmiş (perfect) gövde sadece %50'sinde benzerdir. Bu, muhtemelen Ön-İtalik döneminin ardından orijinal ÖHA aorist ile bitmiş gövdelerinin birleşmesinden kaynaklanıyor. Bu yüzden de şimdiki zaman gövdelerindeki benzerliklere karşın bitmiş gövdelerindeki farklılıklar, muhtemelen gruplardaki farklı korumalardan kaynaklanmaktadır. Latin-Falisk'teki yeni yaygın bitmiş gövdeler çoğunlukla ÖHA bitmiş biçimlerinden türerken Osko-Umbriya'daki bitmiş gövdeler çoğunlukla ÖHA aorist biçimlerinden türemiştir.

Ön-İtalik döneminde ÖHA kök aoristi, artık üretken değildi fakat diğer ÖHA bitmiş ve aorist gövdeleri üretken kaldılar, ör. ikilemeli bitmiş gövdeleri, uzun ünlülü bitmiş gövdeleri ve sigmatik aorist gövdeleri (Latince dīcō, dīxī).

Bazen her gövde için birden fazla bitmiş biçimi oluşur. Örneğin De Vaan, *fakiō aorist gövdesi için *fēk-, *fak- biçimlerini veriyor; ikilemeli bitmiş biçim <FHEFHAKED> de ayrıca Eski Latincede yazılan Praeneste fibulası'nda (Praeneste fibula) tasdiklenmiştir.

Ek olarak durum görünüşünde bazı yenilikler de vardı, örneğin -v- bitmiş (Latince amō, amāvī) ve -u- bitmiş (moneō, monuī) daha sonraki yeniliklerdi.

Aorist çekimi

Ön-İtalik'teki aorist, ÖHA ikincil bitimlerinin aorist gövdeye uygun tematik ünlüyle bağlanması yoluyla elde edilir. Bu bitimler en iyi, aorist bitimlerinin büyük oranda bitmiş bitimlerinin yerine geçtiği Osko-Umbriya grubunda gözlemlenmektedir. Öte yandan Latince, bitmiş bitimlerini aoristten türemiş bitmiş bitimlerinin yerine kullandı.

Aşağıdaki aorist çekimleri bilinmektedir:

• Basit kök aorist, aorist bitimlerinin basitçe eksiz bir köke eklenmesiyle oluşur. Eğer fiil için ablaut mevcutsa kök; tekilde e-sınıfında, çoğulda sıfır-sınıftadır.
• s-aorist, e-sınıfındaki köke -s- eklenmesiyle oluşur.

Ön-İtalik'te aorist çekimi

Kişi	Bitimler	Kök aorist *fēk-/*fak- "yaptı"	s-aorist *deiks- "dedi"
1. Tekil	*-om	*fēkom	*deiksom
2. Tekil	*-es	*fēkes	*deikses
3. Tekil	*-ed	*fēked	*deiksed
1. Çoğul	?	?	?
2. Çoğul	?	?	?
3. Çoğul	*-ond	*fakond	*deiksond

Bitmiş çekimi

Ön-İtalik'teki diğer ana çekim, Ön-Hint-Avrupaca bitmiş gövdelerinden türeyen ve kendi bitimleri olan bitmiş gövdeleriydi.

Bitmiş gövdeleri, fiil kökünün ilk ünsüzüne e eklenerek oluşan kopya hecenin ön ek olarak köke gelmesi şeklindeki bir ikileme süreciyle oluşturuluyordu. Vine, kökün ya sıfır-sınıfta olduğuna ya da şimdiki zaman gövdesiyle aynı ünlüye sahip olduğuna inanıyor. Fakat De Vaan, kök hecede o-sınıflı en az iki bitmiş gövdesi de tanımlamıştır. Ayrıca Latince ve Sabel grubunun ikisi de kökün ortasında yarı ünlü olduğunda kopya hecede e'nin yerine bu yarı ünlüyü koyma gibi bir eğilime sahipler. Eğer fiil kökü *s ile başlıyor ve hemen ardından bir patlamalı geliyorsa iki ünsüz de kopya hecede bulunur ve kökteki *s düşer.

Ön-İtalik'teki bitmiş gövdesi oluşumu

Kök	Kopya hece	Kök hece	Bitmiş gövdesi	Notlar
*deh₃- "vermek"	*de-	*d-	*ded-	İtalik'te yaygın bir şekilde tasdiklenmiştir. Sıfır-sınıf kökü *-dh₃- ünlüden önce geldiğinde heceselliğini yitirir.
*perh₃- "ortaya çıakrmak, doğurmak"	*pe-	*par-	*pepar-	Kopya hecede *e ile ikileme. Vine, kök hecedeki *a'nın *parj- şimdiki zaman gövdesinden alındığını söylüyor ama sıfır-sınıf *-prh₃- zaten *-par- biçimini vereceğinden bu düşünce gereksizdir.
*pewǵ- "delmek"	*pu-	*pug-	*pupug-	Kopya hecede *e yerine yarı ünlü.
*dʰeyǵʰ- "oluşturmak"	*θi-	*θiɣ-	*θiθiɣ-
*telh₂- "taşımak"	*te-	*tol-	*tetol-	Kopya hecede *e ile ikileme ama tuhaf bir şekilde kök hecede o-sınıfı bulunmakta.
*deḱ- "almak"	*de-	*dok-	*dedok-	Kök hecede o-sınıfı bulunan başka bir bitmiş gövdesi. Latincedeki karşılığı didicī kelimesinin kopya hecesindeki ünlü, şimdiki zamandaki discō 'öğreniyorum' kelimesinden analojiyle i'ye dönüşmüştür.

Sadece Latin-Falisk'te hayatta kalan İtalik bitmiş bitimleri, ÖHA'daki orijinal bitmiş bitimlerinden türemektedir ama çoğunun ardından ekstra bir -i eklenmiştir.

Latincenin gelişiminde 2. kişi bitimlerine fazladan bir -is- eki eklenmiştir fakat bu ekin kökenini bulmak zor görünmektedir.

Ön-İtalik durum çekimi

Bitmiş	Bitim	Latince bitim
1. Tekil	*-ai	-ī
2. Tekil	*-tai	-istī
3. Tekil	*-ei	-īt
1. Çoğul	?	-imus
2. Çoğul	*-e	-istis
3. Çoğul	*-ēri	-ēre

İtalik sonrası değişimler

İtalik dillerin evrimi sırasında yeni değişimler meydana geldi. Bu kısımda en kayda değer değişimlere bir genel bakış verilmiştir. Daha fazlası için dillerle ilgili maddelere bakınız.

• *x yer yitimine uğrayarak [h] olur. *ɣ sesi de ünlüler arasında [ɦ] olur ama diğer yerlerde korunur. Bu değişim muhtemelen Ön-İtalik döneminde yer aldı. Sonuç [h] veya [ɦ] idi ve tüm İtalik dillerde h olarak yazıldı. Başlangıçtaki *xl, *xr (en azından Latincede) gl, gr oldu.
• Venetçe hariç *θ(e)r, *ð(e)r > *f(e)r, *β(e)r. Venetçe louder-obos, Latince līber, Faliskçe loifir-ta, Oskanca lúvfreis.
• Latincede *β, *ð> b, d. Osko-Umbriya'da sonuç ikisi için de f idi (muhtemelen ötümlü). Faliskçede *β sürtünmeli kaldı.
• Latincede *ɣʷ > *gʷ, sonrasında aşağıdaki değişim oldu. Osko-Umbriya'da *ɣʷ > f oldu.
• Osko-Umbriya'da *kʷ, *gʷ > p, b. Latin-Falisk ve Venetçede korundular. Latincede sonradan *gʷ > v [w] oldu, *n sesinden sonra geldiği durumlar hariç.
• Klasik Latincede *dw > b, Eski Latincede korunmuştu (bkz. Duenos yazıtı (Duenos inscription)).
• Klasik Latince ve Umbriyacada *z > r fakat Eski Latince ve Oskancada yaşanmadı.
• Osko-Umbriya'da kelime sonu *-ā (dişil tekil yalın, nötr çoğul yalın/belirtme) > [o:], Latincede ise kısalarak *-ā > -a.
• Eski Latince döneminde Latince ünlü indirgenmesi. Bu, vurgusuz kısa ünlülerin çoğunu birleştirdi; en önemlisi tüm kısa ünlüler kelime içindeki açık hecelerde (çoğunlukla /i/'de) birleşti. Ayrıca kelime başında *ai ve *au (ve bazen de *oi) dışında tüm ikili ünlüler tekli ünlüye dönüştü.
• Kelime sonu *-ns (çeşitli isim sınıflarında çoğul belirtme), *-nts (ortaçlarda eril tekil yalın) ve *-nt (ortaçlarda nötr tekil yalın/belirtme) karmaşık şekillerde değiştiler:

Ön-İtalik	Osko-Umbriya öncesi	Oskanca	Umbriyaca	Latince öncesi	Latince
*-ns	*-ns	-ss	-f	*-ns	-s
*-nts				*-nts	-ns
*-nt	*-nts	-ns	-

Kaynakça

Bibliyografya

• Bakkum, Gabriël C.L.M. (2009), The Latin Dialect of the Ager Faliscus: 150 Years of Scholarship:Part I, Amsterdam: University of Amsterdam, ISBN 978-90-5629-562-2 
• Bossong, Georg (2017). "The Evolution of Italic". Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (Ed.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (İngilizce). 2. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-054243-1. 
• Pocetti, Paolo (2017). "The Phonology of Italic". Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (Ed.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (İngilizce). 2. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-054243-1. 
• Vine, Brent (2017). "The Morphology of Italic". Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (Ed.). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (İngilizce). 2. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-054243-1. 
• de Vaan, Michiel (2008). Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages (İngilizce). Brill. ISBN 978-90-04-16797-1. 
• Sihler, Andrew L. (1995), New Comparative Grammar of Greek and Latin, Oxford University Press, ISBN 0-19-508345-8 
• Silvestri, Domenico (1998), "The Italic Languages", Ramat, Anna Giacalone; Ramat, Paolo (Ed.), The Indo-European languages, Taylor & Francis Group, ss. 322-344 
• Rix, Helmut. "Towards a reconstruction of Proto-Italic" (PDF). Program in Indo-European Studies. UCLA. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017. 

Daha fazla okuma

• Heidermanns, Frank (2002). "Nominal Composition In Sabellic And Proto–Italic". Transactions of the Philological Society. 100 (2): 185-202. doi:10.1111/1467-968X.00096. ISSN 0079-1636.