Gigantoraptor
| Gigantoraptor | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Japonya'da sergilenen iskeleti | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| †Gigantoraptor erlianensis Xu vd., 2007 | |||||||||||||||||
Gigantoraptor, Geç Kretase döneminde (Senoniyen) Moğolistan'da yaşamış, dev bir Oviraptorosaurian teropod dinozor cinsidir.[1]
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu dinozorun cins adı Antik Yunanca Giga- (Dev) ve Latince raptor (hırsız)[2] sözcüklerinin birleşmesinden (Gigantoraptor) oluşmuştur. Tür adıysa holotip iskeletin bulunduğu Erlian Havzasına dayanarak erlianensis (erlianlı) olarak konmuştur.[1]
Fiziksel Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Boyu 5 metreyi geçmekte, ağırlığı 1.5 tona yaklaşmaktadır.[3] Bazı araştırmalara göre boyu yaklaşık 8 metre uzunluğu bulurken, sırtı yerden 3.5 metre yükseklikteydi. Yine Moğolistan'da yapılan çalışmalarda 3-4 metre çapındaki halkalar şeklinde uzanan yuvalar ve bu yuvalarda 50 cm boyunda büyük yumurtalar bulunmuştur, bu yuvaların Gigantoraptor gibi dev bir Oviraptorosaur üyesi bir dinozora ait olduğu düşünülmektedir.[4] Kafasında dişsiz bir gagaya ve gövdesinde ise dengeyi sağlamak için kısa bir kuyruğa sahiptir.
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]
Paleontolog Xing Xu ve ekibi Gobi Çölü'nün Erlian Havzası'nda Gigantoraptor'u keşfettiler. Onun boyutuna dayanarak, paleontologlar dinozoru ilk olarak bir tyrannosaur olarak sınıfladılar; ama gagası ve diğer kemiklerine dayanarak, onu Oviraptorosaur olarak sınıflandırdılar.[3] Bu dinozorun fosillerinin bulunduğu Iren Dabasu Formasyonu Geç Kretase yaşlı bir jeolojik oluşumdur. Bu dinozorun tanımlandığı fosil LH V0011 numarasıyla tescillenmiş bir holotiptir, bu numune tam bir iskelet değildir. Neredeyse tam bir alt çene kemiği, birkaç kuyruk sokumu omuru, büyük oranda tam boyun omurları, sağ kürek kemiği, parçalı kalça kemiği, arka bacak kemiği ve ön kol kemiğinden oluşur.[1]
Çene yapısı ve beslenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Fosil yapılarından hareketle bu teropod cinslerinin kısmen diyetleri üzerine yorumlar yapılmıştır. Oviraptorosauria tipik etçil theropod diyetinden farklılaşmış cinsleri içeren bir dinozor ailesidir. Caenagnathidae ve oviraptoridae aile ağaçlarını içeren bu grup da kendi içinde farklılaşmış gaga yapılarına sahiptirler. Bu çene yapılarının işleyişleri hakkında çok az şey biliyoruz, dolayısıyla sınırlı sayıda fosil örneği bulunması nedeniyle hala daha caenagnathidae ailesinin diyeti hakkında bilgimiz az. Caenagnathidae ailesi üyeleri arasında gigantoraptor gagaları büyük bir derinliğe ve hacme sahiptir ve sert tohumları kırmak adına evrimleştiği düşünülüyor. Genelde ağız yapılarında gaga unsuru bulunan dinozorlar yiyecekleri ileri-geri çene hareketiyle işler ve keserler. Memeli çenelerinin dönme hareketi ve azı dişleri yardımıyla rahatça besinleri öğütmesi karşısında ileri-geri çene hareketi ve gagadaki kesici konveks çıkıntılar yardımıyla yiyecekleri işleyen gigantoraptorlar daha farklı diyetler üzerinde evrimleşmişlerdir. Bu noktada oviraptoridler uzun gaga taç çıkıntısı ve aşağı kıvrık yapılar barındıran ve daha yüksek ısırma gücüne yatkın gagalara sahipken; caenagnathidae grubu üyeleri ise kesme kuvveti uygulayan daha boşluklu ve taçsı çıkıntılı gaga yapılarının daha az olduğu gagalara sahiptirler. Muhtemelen gigantoraptor aşırı sert olmayan yemişler, tohumlar ve bitki parçaları gibi geniş spektrumlu bir besin spektrumunu yiyebiliyordu. ayrıca gaga şekli ve büyüklüğü de beslenme şekliyle ilgilidir, zira u şekilli gagaya sahip gigantoraptor, dar gagalı cinslere göre daha az seçicidir, ayrıca gaga boyutu artarsa seçici beslenme de azalır.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Xu, Xing; Tan, Qingwei; Wang, Jianmin; Zhao, Xijin; Tan, Lin (Haziran 2007). "A gigantic bird-like dinosaur from the Late Cretaceous of China". Nature (İngilizce). 447 (7146): 844-847. doi:10.1038/nature05849. ISSN 0028-0836. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Ağustos 2021.
- ^ Editors, Editors. "Raptor". www.etymonline.com. Etymonline. 5 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Biello, David. "Gigantoraptor: It's a Bird, It's a Dinosaur, It's a Mystery". Scientific American. 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020.
- ^ Paul, Gregory S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. New Jersey: Princeton University Press. ss. 179-180. ISBN 978-0-691-16766-4.
- ^ Ma, Waisum; Wang, Junyou; Pittman, Michael; Tan, Qingwei; Tan, Lin; Guo, Bin; Xu, Xing (24 Kasım 2017). "Functional anatomy of a giant toothless mandible from a bird-like dinosaur: Gigantoraptor and the evolution of the oviraptorosaurian jaw". Scientific Reports (İngilizce). 7 (1): 16247. doi:10.1038/s41598-017-15709-7. ISSN 2045-2322. 20 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Ağustos 2021.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Gigantoraptor ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Gigantoraptor ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.- news@nature.com 9 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "Giant bird-like dinosaur found".
- Wired Science 29 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Scientists Discover 3,000-Pound Gigantoraptor Dinosaur in Mongolia
- Fleshed-out restoration of a Gigantoraptor erlianensis. 6 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Credit: Julius T. Csotonyi
- Yahoo! News 17 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: China finds new species of big, bird-like dinosaur
