Guria Prensliği
გურიის სამთავრო Guria Prensliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1463-1829 | |||||||||
 Prens Vahuşti'nin Atlasına göre 18. yy. arması | |||||||||
| Başkent | Ozurgeti | ||||||||
| Hükûmet | Prenslik | ||||||||
| Prens | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Gürcistan tarihi საქართველოს ისტორია |
|---|
.jpg) |
Guria Prensliği (Gürcüce: გურიის სამთავრო, guriis samtavro), Gürcistan'da tarihi bir devlettir. Guria kelimesi Megrelce ve Lazca kökenli bir kelime olup kalp ya da merkez (Megrelya ve tarihi Çaneti'nin merkezinde olmasından dolayı) anlamına gelmektedir. Gürcistan'ın güneybatı bölgesi Guria'da - Karadeniz ve Küçük Kafkas sıradağları arasında - yer alır. 1463 yılından 1829 yılına kadar Gurieli hanedanı'nın 22 prensi tarafından yönetilmiştir. Gürcistan Krallığı'nın dağılmasından sonra ortaya çıkmış, sınırları Osmanlı İmparatorluğu ile çıkan sürekli çatışmalar sebebiyle değişken olmuş, 1829 yılında Çarlık Rusyası tarafından ilhak edilene kadar farklı derecelerle özerk olarak hüküm sürmüştür.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Guria Prensliği, Rioni ve Çoruh ırmakları arasında bulunan 13. yüzyılın başlarından beri monarşi yoluyla başa geçen yöneticiler (eristavi) tarafından yönetilen Gürcistan Krallığı'nın bir bölgesi idi.[1] Gürcistan Krallığı'nın Gurieli unvanını verdiği Gurialı yönetici aile Gürcistanın Moğollar tarafından istilasını bir avantaj olarak kullanıp 1280'li yıllarda bağımsızlığını iddia etti ancak 1330'lı yıllarda Moğol baskısıyla V. Giorgi'nin hükümdarlığını kabul etmek zorunda kaldılar.[1] V. Bagrat'ın tahta geçmesinin ardından Guria'nın kuzey doğusunda Svanlar ayaklandılar. V. Bagrat isyancıları yenilgiye uğrattı ancak 1362 yılında Guria'yı Svaneti Düklüğü'ne devretti ve Guria Vardanidze Hanedanı tarafından yönetilmeye başlandı.[1]
1460'lı yıllarda Vardanidze ve Gurieli hanedanlıkları Gürcistan Krallığı yöneticisi Bagrationi Hanedanı'nın iktidarının zayıfladığı dönemlerde Kral VIII. Giorgi'nin otoritesini kabul etmeyen Batı Gürcistan Kralı Bagrat tarafından yönetilen isyana katıldılar. 1463 yılında Bagrat ve müttefikleri Çihori Muharebesi'nde kralı yenilgiye uğrattılar. Ardından VIII. Giorgi Batı Gürcistan'daki hakimiyetini kaybetti ve Bagrat İmereti Kralı ya da Batı Gürcistan Kralı olarak tahta geçti. Ancak yeni monarşi, yardımlarının karşılığı olarak müttefiklerine 1491 yılında başkentleri Ozurgeti'de yarı bağımsız yöneticiler olan Gurieli Hanedanı da dahil olmak üzere vasal prenslikler verdi.[2] 1491 yılında, I. Giorgi Gurieli (1483–1512) egemen prens olarak kabul edildi. Batı Gürcistan'ın yöneticileri özellikle Gurieli hanedanı ve Megrelya Prensliği'nin Dadiani hanedanı olmak üzere hakimiyet için birbirleriyle savaştılar. 1533 yılında Abhazya'nın kuzeyindeki korsan bir topluluk olan Zygiilere karşı geçici bir ittifak oluşturup daha sonra başarısız olacak bir sefer düzenlediler. Bu başarısız seferin sonucu olarak İmereti kralı kısa bir süre için Guria üzerinde yeniden kendi hegomonyasını kurdu.
Osmanlı İmparatorluğu yönetimi
[değiştir | kaynağı değiştir]-en.svg)
16. yüzyılın ortalarından itibaren Guria prensleri İmereti Krallığı'ndan de facto olarak bağımsızlıklarını sürdürdüler ancak daha ciddi bir tehdit ile yüzleştiler, güneydeki yeni ortaya çıkan komşuları Osmanlı İmparatorluğu, 1540'lı yıllarda Osmanlılar Guria limanlarını ablukaya aldı ve daha sonra Rostom Gurieli tarafından yeniden kazanılacak olan Guria'nın Acara, Kuzey Çaneti ve Macahel güney bölgelerini işgal ettiler. 1545 yılında Sohoista Muharebesi'nde birleşik Gürcü ittifakının yenilmesi ile durum daha kötü bir hal aldı. II. Mamia Gurieli 1609 yılında Acara'yı yeniden topraklarına kattı ancak 1614 yılında bölgeyi Osmanlı'ya bırakmak ve yıllık haraç ödemek zorunda kaldı. Guria batı Gürcistan'daki sürekli feodal savaşlar sonucu komşusu Megrelya Prensliği vasallığını kabul etti. Daha sonraları Guria prenslerinin bazıları özellikle III. Giorgi Gurieli ve III. Mamia Gurieli olmak üzere Megrelya ve İmereti tahtlarını ele geçirme çabasına girdiler.
Guria 18. yüzyılın erken dönemleri boyunca Osmanlı işgalleri ve iç savaşlar nedeniyle politik ve ekonomik bir düşüşe geçti. Guria prenslerinin diğer Gürcü yöneticileri ve Çarlık Rusyası ile ittifak oluşturma çabaları Osmanlı akınlarına yol açtı. 1718 yılında Gurieli Batum ve Çakvi'yi kaybetti ve Guria kıyıları da Osmanlı hakimiyetine geçti. Gurialıların 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya İmparatorluğu'na desteği Osmanlı'nın tepkilerine neden oldu. Bunun sonucu olarak Kobuleti ve çevresi Guria'dan ayırıldı ve İslamlaştırıldı, İslamı kabul etmek kölelikten kurtulmanın en kesin yoluydu.[3] Kalan Hristiyan ahali ise Gürcistan'ın daha güvenli bölgelerine göç etmek zorunda kaldılar. Yaygınlaşan köle ticareti ve baskınlar Guria'nın bazı bölgelerinde nüfusun iyice azalmasına neden oldu. Guria'nın nüfusu Güldenstädta'a göre 5.000 aile ve 1770'li yıllarda Jacob Reineggs'a göre ise 6000 aileydi.[3]
Çarlık Rusya yönetimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Guria prensleri daha sonraki dönemlerde Çarlık Rusya'sını desteklediler. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 9 Haziran 1810 yılında V. Mamia Gurieli Çarlık yönetimini kabul etti.[4] Guria, Rusya İmparatorluğu'na özerk bir prenslik olarak katıldı. V. Mamia Gurieli yönetim, ekonomi ve eğitimde Avrupai tarzda reformlar başlatarak modernleşme adımları attı. V. Mamia Gurieli, 1820'lerde amcası Kaihosro'nun İmereti ve Guria'da Çarlık yönetiminin Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne karşı tavrı ve ağır vergiler nedeniyle patlak veren isyana katılmasına rağmen Çarlık yönetimine sadık kaldı.[5] Mamia V. Gurieli'nin 1826 yılında ölmesiyle reşit olmayan oğlu Davit Gurieli, Prenses Sopio Gurieli'nin naipliği ile tahta geçti. Sopio Gurieli Çarlık hükûmetinden Guria'nın özerkliğinin varlığının sürdürülmesi konusunda endişeli olması sebebiyle 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlı'yı destekledi. Bunun sonucunda 1829 yılında Çarlık hükûmeti Sopio Gurieli'yi Osmanlı'ya sürgün etti ve David Gurieli'yi tahttan indirdi. Guria Prensliği Çarlık Rusyası tarafından ilhak edildi. Guria ilk başlarda geçici bir hükûmetle yönetildi daha sonraları ise 1840 yılında Kutaisi Guberniyası'na bağlandı.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Bryer, Anthony (2008). The Byzantine monuments and topography of the Pontos. [Scholarly Publishing Office, University of Michigan]. ISBN 9781597403177. OCLC 681432739.
- ^ Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, p. 45. Indiana University Press, 0-253-20915-3
- ^ a b Encyclopædia metropolitana, ed. by Edward Smedley, Hugh James Rose and Henry John Rose (1845), p. 532.
- ^ Lang, David M. (1957), The Last Years of the Georgian Monarchy: 1658-1832, p. 52. New York: Columbia University Press
- ^ Lang, David M. (1957), The Last Years of the Georgian Monarchy: 1658-1832, p. 56. New York: Columbia University Press
- ^ (Gürcüce) "გურიის სამთავრო" (Principality of Guria). In: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია (Encyclopaedia Georgiana). Vol. 3: p. 314-5. Tbilisi, 1978.