Hibetullah Ahundzade
| Molla Mevlevî Emîrü'l-mü'minîn Hibetullah Ahundzade هبت الله اخوندزادہ | |
|---|---|
| |
| İsminin hat sanatıyla yazılmış bir tasviri | |
| 3. Afganistan İslam Emirliği lideri | |
| Görevde | |
| Makama geliş 15 Ağustos 2021 (4 yıl, 136 gün) | |
| Başbakan | Muhammed Hasan Ahund |
| Yardımcı | Siraceddin Hakkani Molla Yakup Abdülgani Birader |
| Yerine geldiği | Eşref Gani (cumhurbaşkanı) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Hibetullah Ahundzade 19 Ekim 1967 Pençvaiye, Kandehar, Afganistan Krallığı |
| Vatandaşlığı |  Afganistan
|
| Milliyeti | Afgan |
| Partisi | Taliban |
| Yaşadığı yer | Kandehar, Afganistan |
| Mesleği | Din adamı ve islam hukukçusu |
| Dini | Sünni İslâm |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | Afganistan |
| Branşı | Afganistan Silahlı Kuvvetleri |
| Hizmet yılları | 1979-1992 1996-2021 |
| Rütbesi | Başkomutan |
| Çatışma/savaşları | Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Afganistan Savaşı (2001-2021) |
Hibetullah Ahundzade (Peştuca: هبت الله اخونزاده, Arapça: هبة الله أخوند زاده; d. 19 Ekim 1967, Pençvaiye, Kandehar),[1][2] Taliban yönetimindeki Afganistan İslam Emirliği'nin en üst düzey lideri olan Afgan bir din adamıdır. 2016'dan beri Taliban'ın liderliğini sürdüren Ahundzade'nin önderliğindeki hareket, 2001-2021 Afganistan Savaşı'nda ABD destekli güçlere karşı kazandığı zaferle yeniden iktidara geldi. Mevlevî ünvanını kullanan Ahundzade'ye Taliban tarafından "Emîrü'l-mü'minîn" ünvanı verildi.[3] Kendisinin doğruluğu kesinleşmemiş bir fotoğrafı ve birkaç konuşma kaydı dışında dijital ortamda neredeyse hiçbir izi bulunmamaktadır.
Ahundzade, Taliban'a ilişkin fetvalarıyla tanınır. Birçok Taliban liderinden farklı olarak fiili savaş deneyimi yoktur; ancak oğullarından biri intihar bombacısıydı.[4] 1996 ile 2001 yılları arasında Taliban yönetiminin şeriat mahkemelerinde İslam hukuku yargıcı olarak görev yaptı. Taliban ayaklanmasının başlangıcında Taliban'ın gölge mahkeme sistemini yönetmek üzere seçildi ve Mayıs 2016'da Taliban'ın yüce lideri seçilene kadar bu görevde kaldı. El-Kaide lideri Eymen ez-Zevahiri'nin onu "Emîrü'l-mü'minîn" olarak desteklemesi, Taliban müttefikleri arasındaki cihatçı itibarını güçlendirdi. 2019'da, ABD ile barış görüşmelerini yürütmesi için Abdülgani Birader'i görevlendirdi. Bu görüşmeler, 2020'de ABD güçlerinin Afganistan'dan tamamen çekilmesinin yolunu açan Doha Anlaşması'nın imzalanmasıyla sonuçlandı.[5][6]
Ahundzade, 2021'de ABD'nin çekilme süreci devam ederken Taliban'ı Afganistan hükûmetine karşı zafere taşıdı ve ardından Afganistan'da mutlak otoriteye dayanan totaliter bir İslamcı yönetim kurdu. Yönetimi, özellikle kadınların çalışma ve eğitim haklarını kısıtlayan uygulamalar nedeniyle yoğun biçimde eleştirildi. Onun emriyle Taliban yönetimi, genç kızların büyük bölümünün ortaokul eğitimine dönmesini engelledi. Temmuz 2025'te Uluslararası Ceza Mahkemesi, Afganistan'da kadınlara yönelik zulüm suçları nedeniyle Ahundzade hakkında tutuklama emri çıkardı.
İlk yılları, ailesi ve kişisel yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Taliban kaynaklarına göre Ahundzade, 19 Ekim 1967'de, o dönemde Afganistan Krallığı sınırları içinde yer alan Kandehar eyaletinin Pençvaiye bölgesindeki Nakhoney köyünde doğdu.[7][8][9] Bu bilgi, Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından da doğrulanmaktadır.[10] Mahkeme, Ahundzade'nin 19 veya 20 Ekim 1967'de Nakhoney'de doğduğunu belirtmektedir. Bununla birlikte bazı kaynaklar, doğum yerinin yakınlardaki Sperwan köyü olduğunu iddia etmektedir.[11][12] Afganistan Ulusal Güvenlik Müdürlüğü'nün o dönemdeki müdürüne göre Ahundzade, 1959 civarında doğdu; Mart 2023 itibarıyla 70'li yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir.[4] Peştun olan Ahundzade, Nurzai kabilesine mensuptur.[13][11] Adı Hibetullah olup, Arapça'da “Tanrı'nın armağanı” anlamına gelmektedir.[13][11] Babası Muhammed Ahund, bir din alimi olarak Safid Rawan köyündeki Malook camisinin imamıydı.[14] Ailesi çok mütevazı bir gelir düzeyine sahipti ve kendi arazileri veya bahçeleri bulunmuyordu; cemaatin babasına nakit veya mahsullerinin bir kısmını vererek ödediği paraya bağımlıydı. Ahundzade'nin oğullarından biri intihar bombacısı olarak bilinmektedir.[15]
Aile, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından (1979) Pakistan'ın Belucistan eyaletindeki Ketta'ya göç etti. Ahundzade burada bir medresede eğitim gördü ve "Şeyh el-Hadis" unvanını aldı.[16] 1980'lerde, Afganistan'daki Sovyet askerî harekâtına karşı İslamcı direnişe katıldı.[17] Taliban kaynaklarına göre bu dönemde Hizb-i İslami Halis saflarında yer aldı. 1990'ların başında, Sovyet işgalinin sona ermesinden sonra İslamcı hareketin Afganistan'da güç kazanmasıyla birlikte Kandehar'daki köyüne döndü. 2001'in sonlarında ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesi üzerine yeniden Pakistan'a kaçtı ve Quetta'da sığınak aradı. İslam hukuku konusundaki bilgisi sayesinde Taliban'ın gölge adalet sisteminin başına getirildi ve Quetta'dan yetişen bir nesil Taliban militanının önde gelen eğitmenlerinden biri oldu.[12]
16 Ağustos 2019'da, Ahundzade'nin küçük kardeşi Hafiz Ahmedullah, Pakistan'ın Quetta kentindeki Kuchlak'ta bulunan Khair Ul Madaris camisinde Cuma namazı sırasında meydana gelen bombalı saldırıda en az üç kişi ile birlikte hayatını kaybetti. Saldırıda Ahundzade'nin oğlu ve iki yeğeni de dâhil olmak üzere 20'den fazla kişi yaralandı. Ahundzade, saldırıya uğrayan cami ve medresede öğretmenlik yapıyordu ve namazları kıldırıyordu.[18][19] Devrik Afgan hükûmetinin yetkilileri ve bazı Batılı analistler, Ahundzade'nin Quetta'daki bombalı saldırıda kardeşi ile birlikte öldürüldüğüne inanıyordu. Bölgesel bir güvenlik kaynağı ise Agence France-Presse'e yaptığı açıklamada, “Eğer Taliban Akhundzada'nın öldüğünü ve yeni bir emir aradıklarını duyurursa, bu hareketi böler ve rakip aşırılıkçı grup olan Irak ve Şam İslam Devleti-Horasan Vilayeti bundan yararlanabilir” dedi. Buna karşılık Taliban, Ahundzade'nin öldüğü iddialarını reddetti.[12]
Pakistan merkezli bir Taliban üyesi, 2020 yılına kadar Ahundzade ile üç kez görüştüğünü ve onun modern teknolojiyi kullanmadığını, iletişim için sabit hatlı telefonları tercih ettiğini belirtti. Aynı kaynağa göre Ahundzade, Taliban yetkilileriyle mektuplaşarak haberleşmektedir. Resmî bir doğrulama olmasa da iki eşi ve on bir çocuğu olduğu bildirilmektedir. İktidara geldiğinden beri yönetimi Kandehar'dan yürüten Ahundzade'nin, Taliban'a göre Kabil'deki Başkanlık Sarayı'nda değil, kentteki özel bir kiralık evde yaşadığı ifade edilmektedir.[20]
Taliban'daki rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]1994'te Taliban'a katılarak hareketin ilk üyeleri arasında yer aldı.[13][21] 1995'te Taliban'ın Ferah vilayetinin kontrolünü ele geçirmesinin ardından, burada ahlak ve erdem polisinde görev yaptı.[16] Daha sonra doğudaki Nengrehar eyaletinde Taliban'ın askerî mahkemesinin başkanlığını üstlendi ve ardından Yüksek Mahkeme başkan yardımcılığına getirildi.[17] Sonrasında Kandehar'a taşınarak Taliban'ın kurucu lideri Muhammed Ömer'in gözetimindeki Cihat Medresesi'nde öğretmenlik yaptı.[16]
2001'de Taliban hükûmeti, ABD öncülüğündeki işgal sonucu devrildikten sonra Ahundzade, grubun din âlimleri konseyinin başına geçti. Ardından Afganistan İslam Emirliği'nin Şeriat Mahkemeleri Başyargıcı olarak atandı ve Muhammed Ömer'in danışmanı oldu.[22] Askerî bir komutan değil, çoğu fetvayı yayımlayan ve Taliban üyeleri arasındaki dinî meseleleri çözen bir otorite olarak tanındı.[23] Hem Ömer hem de onun halefi Ahtar Mansur, fetva konularında düzenli olarak ona danışıyordu.[24] Ayrıca Ahundzde, Taliban'ın Quetta Şurası'nın kıdemli üyeleri arasında yer alıyordu.[23]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Hibatullah Akhundzada reiterates his commitment to amnesty". The Killid Group (Peştuca). 22 Kasım 2021. 10 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2022.
- ^ "د ملا هيبت الله خبرداری: صفونه مو له نفوذي افرادو پاک کړئ" [Molla Haibatullah'ın uyarısı: Etkili kişileri saflarınızdan uzaklaştırın.]. Deutsche Welle Pashto (Peştuca). 4 Kasım 2021. 22 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2025.
- ^ "Statement by the Leadership Council of Islamic Emirate regarding the martyrdom of Amir ul Mumineen Mullah Akhtar Muhammad Mansour and the election of the new leader". Voice of Jihad (Basın açıklaması). Islamic Emirate of Afghanistan. 25 Mayıs 2016. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2016.
- ^ a b Dawi, Akmal (28 Mart 2023). "Unseen Taliban Leader Wields Godlike Powers in Afghanistan". Voice of America. 13 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2024.
- ^ "Taliban Brings Released Leader Into Peace Talks With U.S." Radio Free Europe/Radio Liberty. 25 Ocak 2019. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2023.
- ^ Wheeldon, Tom (19 Ağustos 2021). "Who are the Taliban leaders ruling Afghanistan?". France24. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2023.
- ^ "The Story of Haibatullah Akhundzada's Rise to the Highest Position of the Taliban Movement". www.alestiklal.net (İngilizce). 30 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ "هيبة الله آخوند زاده.. شيخ الحديث الذي يقود طالبان". الجزيرة نت (Arapça). 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ Balkhi, Abdulqahar (14 Aralık 2016). "Introduction of Sheikh Moulavi Hibatullah Akhunzada (may Allah safeguard him), Leader of the Islamic Emirate of Afghanistan | Islamic Emirate of Afghanistan". www.alemarahenglish.af (İngilizce). 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ "Prosecution's application under article 58 for a warrant of arrest against Haibatullah AKHUNDZADA". International Criminal Court (İngilizce). 30 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ a b c "Afghan Taliban announce successor to Mullah Mansour". BBC News. 25 Mayıs 2016. 18 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2016.
- ^ a b c "Dead or alive? On the trail of the Taliban's supreme leader". France 24 (İngilizce). 3 Aralık 2021. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ a b c Burnett 2020.
- ^ "Hibatullah's Roots were Non-Political and Reclusive". TOLOnews. 29 Mayıs 2016. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2021.
- ^ "'It's our system': Taliban leader hits out at foreign demands on Afghan regime". The Guardian (İngilizce). 1 Temmuz 2022. 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ a b c Mashal, Mujib; Shah, Taimoor (11 Temmuz 2016). "Taliban's New Leader, More Scholar Than Fighter, Is Slow to Impose Himself". The New York Times. ISSN 0362-4331. 23 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2016.
- ^ a b "Profile: New Taliban chief Mawlawi Hibatullah Akhundzada". BBC News. 26 Mayıs 2016. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Yousafzai, Gul; Qadir Sediqi, Abdul (16 Ağustos 2019). "Brother of Afghan Taliban leader killed in Pakistan mosque blast". Reuters (İngilizce). 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ "Brother of Afghan Taliban leader killed in Pakistan mosque blast". Al Jazeera (İngilizce). 16 Ağustos 2019. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ Constable, Pamela (4 Haziran 2023). "Taliban moving senior officials to Kandahar. Will it mean a harder line?". The Washington Post. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2023.
- ^ "The Taliban is back. Who are the leaders of the group?". TRT World (İngilizce). 2021. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2021.
- ^ Findlay, Stephanie (16 August 2021). "Who are the Taliban 2.0". Financial Times. 27 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2021.
- ^ a b "Afghan Taliban says Haibatullah Akhunzada is new leader". Aljazeera. 25 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2016.
- ^ Azami, Dawood (26 Mayıs 2016). "Mawlawi Hibatullah: Taliban's new leader signals continuity". BBC News. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.
EİT liderleri | |
|---|---|
