JF-17 Thunder
| JF-17 Thunder | |
|---|---|
.jpg) Pakistan Hava Kuvvetleri'ne ait bir JF-17 | |
| Türü | Çok maksatlı savaş uçağı |
| Ulusal köken |  Çin /  Pakistan |
| Üretici | Chengdu Aircraft Industry Group Pakistan Aeronautical Complex |
| Tasarımcı | Chengdu Aircraft Industry Group |
| İlk uçuş | 25 Ağustos 2003 |
| Hizmete giriş | 12 Mart 2007 |
| Durumu | Etkin hizmette |
| Ana kullanıcı | Pakistan Hava Kuvvetleri |
| Diğer kullanıcılar | Myanmar Hava Kuvvetleri Nijerya Hava Kuvvetleri Azerbaycan Hava Kuvvetleri |
| Üretim aralığı | Haziran 2007-günümüz |
| Üretim sayısı | 177 |
CAC/PAC JF-17 Thunder (Urduca: جے ایف-١٧ گرج) ya da FC-1 Xiaolong (Çince: 枭龙, romanize: Xiāo Lóng), Çin'in Chengdu Aircraft Corporation ile Pakistan Aeronautical Complex tarafından ortaklaşa geliştirilen, dördüncü nesil,[1] hafif, tek motorlu ve çok maksatlı bir savaş uçağıdır.[2] Pakistan Hava Kuvvetleri'nde A-5C, F-7P/PG, Mirage III ve Mirage 5 gibi üçüncü nesil uçakların yerini almak üzere tasarlandı.[3] JF-17, önleme, yer saldırısı, gemisavar ve hava keşfi dâhil olmak üzere çeşitli görevlerde kullanılabilmektedir.
JF-17, havadan havaya, havadan karaya ve gemisavar füzelerinin yanı sıra güdümlü ve güdümsüz bombaları kullanabilmektedir. Uçağın sabit silahı, 23 mm GSh-23-2 çift namlulu otomatik toptur. Gücünü Guizhou WS-13 veya Klimov RD-93 art yakıcılı turbofan motordan alan JF-17, azami Mach 1,6 hıza ulaşabilmektedir.[4] PAF envanterinde belkemiği konumunda olan bu uçak, Lockheed Martin F-16 Fighting Falcon'un yaklaşık yarı fiyatına tamamlayıcı bir platform sunmaktadır.[5] Block II varyantının birim maliyeti yaklaşık 25 milyon dolardır.[4] JF-17, Şubat 2010'da Pakistan Hava Kuvvetleri'nde aktif hizmete girdi.[6]
JF-17 uçak gövdesinin yüzde 58'i, ön gövdesi, kanatları ve dikey stabilizatörü dâhil olmak üzere Pakistan'da üretilmektedir. Yüzde 42'si ise Çin'de üretilir ve son montaj ile seri üretim Pakistan'da yapılır.[7][8] 2015 yılında Pakistan, 16 adet JF-17 üretti ve 2016 yılı itibarıyla PAC, yıllık 20 adet JF-17 üretme kapasitesine sahiptir. Nisan 2017'ye kadar 70 adet Blok 1 ve 33 adet Blok 2 uçağı üretti.[9][10] 2016 yılına kadar PAF JF-17'ler 19.000 saatin üzerinde operasyonel uçuş saati biriktirdi.[11] 2017'de PAC/CAC, gelişmiş operasyonel kabiliyet ve eğitim için çift koltuklu JF-17B varyantını geliştirmeye başladı.[12][13] JF-17B Blok 2, 2018'de seri üretime girdi ve Aralık 2020 itibarıyla 26 uçak teslim edildi. Aralık 2020'de PAC, AESA radarı, daha güçlü Klimov RD-93MA motoru, gelişmiş HUD, elektronik karşı önlemler, ek sabit nokta ve gelişmiş silah kabiliyetleri ile Blok 3 versiyonunun seri üretimine başladı.[14]
Pakistan Hava Kuvvetleri'ne ait JF-17 uçakları, 2014 ve 2017 yıllarında Pakistan-Afganistan sınırına yakın Kuzey Veziristan'da düzenlenen terörle mücadele operasyonlarında kullanıldı.[15] 2017 yılında Belucistan'da, Pakistan-İran sınırına yakın bir bölgede İran'a ait bir insansız hava aracı düşürüldü.[16] 2019 yılında Hindistan ile yaşanan Cemmu ve Keşmir hava çatışmalarında Swift Retort Operasyonu'nda görev aldı. 2024 yılında Pakistan'ın İran'ın Sistan ve Belucistan eyaletinde gerçekleştirdiği Marg Bar Sarmachar Operasyonu'nda kullanıldı.[17] Aynı yıl, Mart ve Aralık aylarında Afganistan'daki Pakistan Talibanı sığınaklarına yönelik hava saldırılarında görev yaptı.[18] Nijerya Hava Kuvvetleri, JF-17'leri terörle mücadele ve iç güvenlik operasyonlarında konuşlandırdı.[19] Myanmar Hava Kuvvetleri de uçağı çeşitli isyancı gruplara karşı kullandı.[20] Mayıs 2025'teki Hindistan-Pakistan çatışmasında JF-17'ler, hem havadan havaya hem de havadan karaya görevlerde operasyonel olarak yer aldı.[21]
Gelişim[22]
[değiştir | kaynağı değiştir]JF-17'nin geliştirilmesine Chengdu J-20'nin geliştirilmesini de yönetmiş olan önde gelen Çinli uçak tasarımcısı Yang Wei liderlik etmiştir. Proje 1991 yılında "Fighter China" projesi olarak başlatıldı ve 1995 yılında Pakistan ve Çin yeni savaş uçağının ortak tasarımı ve geliştirilmesi için bir mutabakat anlaşması imzaladı. Bir Rus uçak üreticisi olan Mikoyan da projeye katıldı ve CAC'den birkaç mühendisin geçici olarak görevlendirilmesi de dahil olmak üzere tasarım desteği sağladı.
Ekim 1995'te Pakistan'ın JF-17'nin radar, ataletsel navigasyon sistemi, baş üstü ekranı ve çok fonksiyonlu ekranları içermesi beklenen aviyoniklerini sağlamak ve entegre etmek için Batılı bir şirket seçmeyi planladığı bildirildi. Thomson-CSF, SAGEM ve Marconi Electronic Systems'den teklifler alındı, ancak sonuçta GEC-Marconi ihale sürecini terk etti. Şubat 1998'de Pakistan ve Çin uçak gövdesinin geliştirilmesini kapsayan bir niyet mektubu imzaladı ve Nisan 1999'da Güney Afrika'nın Denel firması JF-17'yi T-darter görüş ötesi menzilli havadan havaya füzeyle donatmayı teklif etti.
Haziran 1999'da Chengdu FC-1/Super 7'nin (başlangıçta JF-17 olarak biliniyordu) ortak geliştirilmesi ve üretimi için sözleşme imzalandı. Ancak, Pakistan'ın 1998'deki nükleer silah denemelerinin ardından uygulanan ekonomik yaptırımlar nedeniyle, uçağın tasarım çalışmaları yavaş ilerledi ve Batı aviyoniklerinin PAF'a teslim edilmesini engelledi. Bunun üzerine PAF, uçak gövdesini aviyoniklerden ayırmaya karar vererek, uçağın tasarım çalışmalarının devam etmesini ve gövde geliştirildikçe yeni aviyonik gereksinimlerinin entegre edilmesini sağladı.
Prototip üretimi Eylül 2002'de başladı ve ilk prototip (PT-1) 25 Ağustos 2003'te Yang Wei'nin baş test pilotu olduğu ilk uçuşunu gerçekleştirdi. İkinci prototip (PT-2) ilk uçuşunu 28 Aralık 2003 tarihinde, üçüncü ve son prototip (PT-3) ise ilk uçuşunu 31 Mart 2005 tarihinde gerçekleştirmiştir. Uçak bir dizi uçuş testi ve değerlendirmeden geçerek 2007 yılında seri üretime başladı.[22]
Üretim[22]
[değiştir | kaynağı değiştir]Ön gövde, kanatlar ve dikey stabilizatör dahil olmak üzere JF-17 uçak gövdesinin yüzde elli sekizi Pakistan'da, yüzde kırk ikisi ise Çin'de üretilmektedir. Son montaj ve seri üretim Pakistan'da gerçekleştirilmektedir. 2015 yılında Pakistan 16 adet JF-17 üretti ve 2016 yılına gelindiğinde PAC yılda 20 uçak üretme kapasitesine sahip oldu. Nisan 2017 itibarıyla PAC, PAF için 70 Blok 1 uçağı ve 33 Blok 2 uçağı üretmiştir.
Geliştirmeler ve varyantlar[22]
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıllar içinde JF-17 Thunder'ın çeşitli yükseltmeleri ve varyantları geliştirilmiştir. İlk üretim varyantı, çeşitli havadan havaya ve havadan karaya füzelerin yanı sıra 23 mm GSh-23-2 çift namlulu otomatik top taşıma kabiliyetine sahip tek koltuklu bir uçak olan JF-17A Blok 1 idi. Guizhou WS-13 veya Klimov RD-93 art yakmalı turbofan ile güçlendirilmişti ve Mach 1.6 azami hıza sahipti. JF-17A Blok 1 Çin ve Pakistan'da üretildi; uçak gövdesinin %58'i Pakistan'da üretildi ve son montaj ve seri üretim Pakistan'da gerçekleştirildi.
Bir sonraki üretim varyantı, yine tek koltuklu bir uçak olan JF-17A Blok 2 idi. Geliştirilmiş aviyonik ve radar, artırılmış yük taşıma kapasitesi, veri bağlantısı ve elektronik harp kabiliyetlerinin yanı sıra havadan havaya yakıt ikmali kabiliyetine sahipti. Ayrıca ağırlığı azaltmak için uçak gövdesinde kompozitlerden de yararlanılmıştır. JF-17A Blok 2'nin üretimi 2013 yılında, ilk testleri ise 2015 yılında başlamıştır. JF-17A Blok 2 birim başına yaklaşık 25 milyon dolara mal olmaktadır.
JF-17'nin bir başka varyantı da çift koltuklu bir uçak olan JF-17B Blok 2'dir. JF-17A'ya göre daha büyük bir sırt omurgasına ve daha geriye doğru süpürülmüş bir kuyruğa sahiptir ve ayrıca dikey stabilizatöründe yakıt taşır. Dönüşüm eğitim uçağı, öncü avcı eğitim uçağı, kara taarruz uçağı ve keşif uçağı gibi birden fazla rol için kullanılabilir. JF-17B Blok 2'nin seri üretimine 2018'de başlandı ve dördü Çin'de, geri kalan 22'si Pakistan'da olmak üzere toplam 26 uçak üretildi.
JF-17'nin Blok 3 olarak bilinen en son versiyonu ilk uçuşunu Aralık 2019'da yaptı ve Aralık 2020'de Kamra'daki Pakistan Havacılık Kompleksi'nde seri üretime girdi. Aktif elektronik taramalı dizi radarı, üç eksenli dijital fly-by-wire uçuş kontrol sistemi, kızılötesi arama ve takip sistemi, kaska monte ekran ve görüş sistemi, füze yaklaşma uyarı sistemi, holografik geniş açılı baş üstü ekranı, gelişmiş elektronik harp yönetim sistemi ve ağırlık azaltma için daha fazla kompozit kullanımı gibi daha fazla ilerleme içeriyor.[23]
Kullanıcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Irak: Irak Hava Kuvvetleri'nin 12 adet JF-17 siparişi var[24]
Myanmar: Myanmar Hava Kuvvetleri'nin 7 adet teslim edilmiş ve 9 adet sipariş edilmiş JF-17'si bulunmaktadır.[25]
Nijerya: Nijerya Hava Kuvvetleri'nin teslim edilmiş 3 JF-17'si var.[26]
Pakistan: Pakistan Hava Kuvvetleri'nin 138 adet JF-17 teslimatı ve 50 adet siparişi bulunmaktadır.
Azerbaycan: Azerbaycan Hava Kuvvetleri 24 adet JF-17 Block-III siparişi bulunmaktadır
Genel özellikler[22]
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mürettebat: 1 (tek koltuklu JF-17A) veya 2 (çift koltuklu JF-17B)
- Uzunluk: 14.326 m (47 ft 0 inç)
- Kanat Açıklığı: 9,44 m (31 ft 0 inç)
- Yükseklik: 4,57 m (15 ft 0 inç)
- Kanat alanı: 24,43m² (263,0 sq ft)
- Boş ağırlık: 7,965 kg (17,560 lb)
- Maksimum kalkış ağırlığı: 13,500 kg (29,762 lb)
- Yakıt kapasitesi: 3.000 L (2.449 kg) dahili; 1 x 800 L (180 imp gal) orta hat damla tankı; 2 x 800 L (180 imp gal) veya 1.100 L (240 imp gal) iç kanat altı damla tankları
- Güç ünitesi: 1 × DEEC'li Klimov RD-93 art yakmalı turbofan, 49,4 kN (11.100 lbf) kuru itiş gücü, 84,4 kN (19.000 lbf) art yakıcılı
Performans
[değiştir | kaynağı değiştir]- Maksimum hız: 1.910 km/sa (1.190 mph, 1.030 kn)
- Maksimum hız: Mach 1.6-1.8
- Seyir hızı: 1.359 km/sa (844 mph, 734 kn)
- Durma hızı: 150 km/sa (93 mph, 81 kn)
- Savaş menzili: 1.200 km (750 mil, 650 nmi) (yakıt ikmali olmadan)
- Servis tavanı: 16.920 m (55.510 ft)
- g limitleri: +8/-3 (uçuş kontrol sistemi ile sınırlı)
- Tırmanma hızı: 300 m/s (59.000 ft/dk)
- İtme/ağırlık: RD-93 ile 1,07
Silahlanma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Toplar: 1 × 23 mm GSh-23-2 çift namlulu top veya 1 × 30 mm GSh-30-2 çift namlulu top
- Silah İstasyonları: 8 (2 × kanat ucu, 4 × kanat altı, 1 × gövde altı, 1 × çene), her kanat altı silah istasyonunda çift ejektör rafı kapasitesi.
- Faydalı yük: 3,700 kg (8,200 lb) harici depo
- Füzeler
- Havadan havaya füzeler: PL-5EII, PL-9C, PL-10E, R-Darter, PL-12 (SD-10A), PL-15E
- Havadan karaya füzeler: CM-102, LD-10, MAR-1, Ra'ad-II, HD-1A
- Gemi savar füzeleri: C-601, C-705KD, C-802AK, CM-400AKG, HD-1A
- Bombalar
- Güdümsüz bombalar: 250 kg Önceden parçalanmış bomba, Mk-82, Mk-83, Mk-84, HAFR-1/HAFR-2, RPB-1
- Güdümlü bombalar: GBU-10, GBU-12, GBU-16, LT-2, H-2 SOW, H-4 SOW, GB-6, NORINCO GB-250A, NORINCO GB-500A
Aviyonik
[değiştir | kaynağı değiştir]- KLJ-7 çok modlu darbe doppler radarı
- KLJ-7A - Aktif elektronik taramalı dizi (AESA) atış kontrol radarı
- 2 x ALR-67 - Radar Uyarı Alıcısı (RWR)
- 4 x S740 - Füze Yaklaşma Uyarı Sistemi (MAWS)
- JZ/YD 125 - IFF Sistemi
- MIL-STD-1553 - veriyolu
- Link-17 - Taktik Veri Bağlantısı
- Navigasyon: GPS/INS, TACAN, ILS
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Pakistan signs agreement to supply JF-17 Block-III fighter jets to Azerbaijan". 26 Eylül 2024. 2 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
- ^ "Pakistan Aeronautical Complex Kamra - JF-17 Thunder Aircraft". www.pac.org.pk. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.
- ^ Osman, Ali (17 Aralık 2015). "Pakistan's tool of war: PAF's rolling thunder". DAWN.COM. 22 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2021.
- ^ a b Gady, Franz-Stefan. "Report: JF-17 'Thunder' Block III Fighter Jet Production Is Underway". The Diplomat (İngilizce). 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Ekim 2020.
- ^ "China's Expert Fighter Designer Knows Jets, Avoids America's Mistakes". International Relations and Security Network (ISN). 2 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015.
- ^ "Pakistan meets JF-17 production target". Express Tribune. 29 Aralık 2015. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ "Pride of Pakistan". www.airinternational.com. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- ^ Khan, Bilal (17 Ekim 2015). "JF-17 Block-2 and Block-3 Details Confirmed". quwa.org. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ "PAF No.14 'Tail choppers' Squadron re-equipped with JF-17 Thunder jets". Dawn. 16 Şubat 2017. 20 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ Khan, Bilal (7 Aralık 2016). "Pakistan Aeronautical Complex delivered 70 JF-17S to the Pakistan Air Force". quwa.org. 9 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ Gady, Franz-Stefan (3 Mayıs 2016). "Two-Seat Variant of China-Pakistan JF-17 Fighter Jet to Fly in 2016". The Diplomat. 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ "Pakistan, China jointly launch production of JF-17B fighter jets". The Indian Express. 28 Nisan 2016. 1 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2016.
- ^ Haider, Mateen (28 Nisan 2016). "PAF eyes induction of JF-17B fighter jet by April 2017". dawn.com. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2016.
- ^ "PAF launches serial production of latest JF-17 Thunder Block III". www.thenews.com.pk. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.
- ^ "Fighter jets bomb militant hideouts in North Waziristan after Taliban attacks". Express Tribune. 21 Ocak 2014. 26 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ "Iranian drone shot down by PAF, confirms FO". 21 Haziran 2017. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ Warnes, Alan (19 Mart 2020). "Operation Swift Retort one year on". Key Publishing. 15 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2022.
- ^ Hussain, Abid. "Pakistan air strikes in Afghanistan spark Taliban warning of retaliation". Al Jazeera (İngilizce). 25 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Amao: NAF Expects Delivery of 27 Fighter Jets, Attack Helicopters to Boost Fight against Terrorism". THISDAYLIVE. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023.
- ^ Davis, Anthony (11 Ocak 2023). "Myanmar Air Force fiercely gunning to win the war". Asia Times (İngilizce). 9 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Kashmir: How China benefited from India-Pakistan hostilities". BBC. 20 Mayıs 2025. 12 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
- ^ a b c d e "Pakistan Aeronautical Complex Kamra - JF-17 Thunder Aircraft". web.archive.org. 11 Ocak 2016. 10 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "FC-1 / JF-17 Thunder". www.globalsecurity.org. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Iraq to buy 12 JF-17 Thunder jets from Pakistan". The Nation (İngilizce). 25 Eylül 2021. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Wayback Machine". web.archive.org. 8 Aralık 2020. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Nigeria inducts JF-17 fighters". web.archive.org. 21 Mayıs 2021. 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.